نجم‌الدین زرگر رشتی دومین وکیل دربار صفوی

منصب «وکالت نفس نفیس همایون» که دومین مقام مملکتی در دوره آغازین حکومت صفوی بود به واسطه نیاز مبرم به قدرت نظامیان در ابتدا به عناصر قزلباش سپرده شد. حسین‌بیگ، لـله (مربی) شاه اسماعیل اولین گزینه وکالت در دستگاه صفوی بود. با تثبیت حکومت صفوی شاه اسماعیل نسبت به قدرت‌گیری روزافزون امرای قزلباش بیمناک شده بود و سعی کرد با تفویض منصب وکالت به دیوانسالاران ایرانی هم به موازنه بهتری بین دو ترکیب نژادی ترک و تاجیک در ساختمان حکومت خود دست یابد و هم به تحدید قدرت سیاسی قزلباشان بپردازد. امیر نجم‌الدین مسعود زرگر رشتی، از ملازمان قدیمی شاه‌اسماعیل دومین وکیل در سازمان اداری صفویان بود. وکیل گیلانی علاوه بر کنترل قزلباشان با موضوع تفهیم مرتبه خود به سایر دیوانسالاران سنتی ایران مواجه بود که به چالش با منصب صدر منجر شد.

نجم اول به فاصله کوتاهی درگذشت اما راه را برای یار احمد خوزانی اصفهانی، وزیر برگزیده نجم اول هموار ساخته بود. یاراحمد که با عنوان نجم ثانی وکیل سوم شاه اسماعیل شده بود نه‌تنها بر امور اداری سازمان صفوی مسلط شد و توان مالی قابل‌ملاحظه‌ای پیدا کرد بلکه عملا در امور نظامی بر امرای قزلباش نیز تفوق یافت و همین موضوع باعث کدورت خاطر قزلباشان از او شده بود. پس از جنگ مرو در سال ۹۱۶ ه.ق شاه اسماعیل با کمک ظهیرالدین محمد بابر نواده تیمور و سرسلسله بعدی گورکانیان هند، سعی در نابودی عقبه ازبکان و تسخیر کامل ماوراءالنهر داشت. نجم ثانی به این منظور با سپاه قزلباش عازم ماوراءالنهر شد اما قزلباشان در غیاب شاه اسماعیل از او سرپیچی نمودند و نجم در موضع غجدوان (قریه‌ای در ازبکستان) از ازبکان شکست خورده و به قتل رسید. تنها علت شکست جنگ غجدوان نارضایتی امرای قزلباش از سرسپردن به فرمان یک وکیل تاجیک بود و این وخیم‌ترین پیامد به کارگیری تاجیک‌ها در منصب وکالت تا پیش از جنگ چالدران بود.

- به نقل از مقاله «بررسی علل و پیامد تفویض منصب وکالت به تاجیکان در دوره شاه اسماعیل صفوی،مطالعه موردی نجم اول و نجم ثانی» (۹۱۴-۹۱۸ ه.ق)، نوشته محمد افقری.