زادروز رویتر، تاجر عهد ناصری

گروه تاریخ و اقتصاد: پل ژولیوس رویتر نامی آشنا در میان ایرانیان است. این تاجر بریتانیایی - آلمانی در ۲۶ جولای سال ۱۸۱۶ به‌دنیا آمد. رویتر جزو پیشگامان صنعت مخابرات در دنیاست. او در شهر کاسل آلمان در خانواده‌ای یهودی به دنیا آمد. پدر وی خاخام ساموئل لوی یوسافات و مادرش بتی زاندرس نام داشت. نام اصلی او اسرائیل بود اما در ۲۱ اکتبر ۱۸۴۵ به لندن نقل مکان کرد و در آنجا خود را یوزف یوسافات نامید. در ۱۶ نوامبر همان سال طی مراسمی که در کلیسای لوتری‌های آلمانی سنت جورج در لندن برگزار شد به مسیحیت گروید و نام پاول یولیوس رویتر را برگزید. یک هفته بعد مورخ ۲۳ نوامبر در برلین با دختر یکی از بانکداران شهر به نام ایدا ماریا الیزابت کلمنتین ماگنوس ازدواج کرد.

رویتر که یک کارمند بانک بود، در چاپخانه کتاب رویتر و استارگارت شریک شد. این چاپخانه شبنامه‌هایی در ابتدای جنبش ۱۸۴۸ منتشر کرد که باعث توجه مقامات دولتی به وی شد. پس از انقلاب نافرجام ۱۸۴۸ از آلمان فرار کرد و به پاریس رفت تا با آژانس خبری شارل لویی هاواس کار کند؛ آژانسی که بعدها خبرگزاری فرانسه نام گرفت. در آن هنگام که تلگراف در حال تحول بود، رویتر نخست آژانس خبری رویتر را در آخن بنیان‌گذاشت. وی از کبوترهای نامه‌بر برای انتقال پیام از آخن به بروکسل و بالعکس استفاده می‌کرد. این راه ارتباطی راه پیوند بین برلین و پاریس بود. کبوترهای نامه‌بر بسیار سریع‌تر از قطارهای پست حرکت می‌کردند و به این ترتیب رویتر می‌توانست پیش از دیگران از اخبار بورس پاریس باخبر شود. در سال ۱۸۵۱ کبوترهای نامه‌بر جای خود را به یک خط مستقیم تلگراف دادند. کمی بعد یک خط تلگراف بین بریتانیا و سرزمین اروپا از طریق کانال مانش ایجاد شد. این خط در سال ۱۸۶۳ تا سواحل جنوب غربی ایرلند در کورک توسعه یافت. در آنجا کشتی‌هایی که از آمریکا می‌آمدند قوطی‌هایی را که محتوی اخبار بودند به دریا می‌انداختند. این اخبار با استفاده از تلگراف به لندن مخابره می‌شد و به این ترتیب خبرها پیش از رسیدن خود کشتی‌ها می‌رسیدند.

رویتر در سال ۱۸۵۱ به لندن بازگشت و دفتری در سازمان بورس لندن راه انداخت و یکی از اصلی‌ترین خبرگزاری‌های مالی جهان را در این شهر تاسیس کرد. رویتر در ۱۷ مارس ۱۸۵۷ به‌عنوان یک شهروند بریتانیایی پذیرفته شد و در ۷ سپتامبر ۱۸۷۱ دوک آلمانی زاکسن-کوبورگ و گوتا لقب بارون (فرایهر) را به ژولیوس رویتر اعطا کرد. این عنوان بعدتر توسط ملکه ویکتوریا به منظور انتقال تمام مزایای نجیب‌زادگی در انگلیس تایید شد. رویتر در تاریخ بیست و پنجم جولای (۱۸۷۲) امتیاز نامه معروف استخراج معادن و تاسیس راه‌آهن در ایران را دریافت کرد. طبق این امتیاز، بهره‌برداری و استخراج کلیه معادن ایران اعم از معادن زغال‌سنگ، آهن، مس، سرب، نفت و هر معدن دیگری که در کشور قابل بهره‌برداری بود، به‌جز طلا و نقره و سنگ‌های قیمتی و نیز بهره‌برداری از جنگل‌ها و احداث قنات و کانال‌های آبیاری اراضی و همچنین احداث راه‌آهن و تراموا، ایجاد جاده‌ها، خطوط تلگراف و کارخانه‌های صنعتی به‌مدت هفتاد سال و اجازه تمام گمرکات و صدور انحصاری هرگونه محصولات از ایران به مدت بیست ‌و پنج سال، در برابر ۴۰ هزار پوند و ۶۰ درصد سود حاصل از این امتیاز به رویتر داده شد.

به موجب این امتیاز، ایران عملا استقلال سیاسی- اقتصادی خود را از دست می‌داد و بدون جنگ و خونریزی تبدیل به مستعمره انگلستان می‌شد. این امتیاز به قدری همگان را دچار حیرت کرد که لرد کرزن درباره‌اش چنین گفته بود: «واگذاری کلیه منابع صنعتی یک مملکت به دست یک خارجی حقیقتا عجیب و غریب به نظر می‌رسد و حرارت انگلیسی‌دوستی در تهران در هیچ تاریخی به این اندازه بالا نرفته بود». وقتی خبر امتیازنامه رویتر در روزنامه‌های ممالک اروپا منتشر شد، به قول لردکرزن بهت و حیرت خارق‌العاده‌ای به مردم اروپا دست داد. هیچ‌کس فکر نمی‌کرد چنین امتیازی با این شرایط به یک بیگانه داده شود؛ امتیازنامه‌ای که ایران را دربست به خارجیان واگذار می‌کرد و آنها می‌توانستند تا مدت هفتاد سال کلیه منابع حیاتی کشور را تحت‌اختیار و سلطه خود بگیرند و به مستعمره‌ای تبدیل کنند که بدون جنگ و خونریزی و بدون رنج و زحمت و فقط با دادن چند لیره رشوه به هیات حاکمه ایران به‌دست آمده بود. این امتیازنامه که با وساطت میرزاحسن خان سپهسالار نخست‌وزیر ناصرالدین شاه تنظیم و تحریر و توشیح شد، پیش از اجرایی شدن در پی اعتراض مقامات دینی و اجتماعی ایران لغو شد.