انرژی چگونه جهان را بازسازی خواهد کرد؟

مترجم: مهرداد واشقانی فراهانی

منبع: فارن پالیسی

به منظور بررسی سیاست‌های پیچیده صنعت نفت و گاز، تهیه نظرسنجی و بررسی نتایج آن، روزنامه‌نگار مجله فارن پالیسی از نویسنده کتاب «بررسی تاریخ پیش‌روی صنعت نفت آمریکا» سوالاتی پرسید. دورنمای بخش انرژی آمریکا از آنچه که چهار سال پیش، پیش‌بینی می‌شد بسیار متفاوت است. چهار سال پیش یعنی آخرین باری که قیمت نفت به شدت بالا رفت و آخرین باری که مردم آمریکا برای انتخاب رییس‌جمهور به پای صندوق‌های رای رفتند. در آن زمان به نظر می‌رسید که تنها سوال مطرح این باشد که واردات نفت چقدر سریع می‌تواند به رشد خود ادامه دهد و آیا آمریکا قرار است مقادیر زیادی گاز طبیعی وارد کند یا نه؟ اما در تمام این سال‌ها در تولید نفت و گاز آمریکا احیای شگفت انگیزی صورت گرفته. این احیا با تغییر در حفاظت ملی از منابع انرژی همراه بوده است. ظاهرا در کارزارهای انتخاباتی آمریکا که در پیش‌رو است، بحث بر سر سیاست‌های انرژی آمریکا با ۴ سال پیش بسیار متفاوت خواهد بود.

نظرسنجی مجله فارن پالیسی در مورد انرژی که نظر ۵۷ کارشناس را در برمی‌گیرد، نشان‌دهنده این است که در حال حاضر بحث بر سر انرژی چقدر تغییر کرده است.

استقلال انرژی «خیالی که از سال ۱۹۷۳ توسط هر رییس‌جمهوری در آمریکا مطرح شده است» در حال حاضر تبدیل به بحثی داغ شده. با این حال، دو سوم کارشناسان به فارن‌پالیسی گفتند که بعید است آمریکا به استقلال انرژی برسد و در نگاه اول این استقلال هدفی دور دست و نامعقول به نظر می‌رسد. یکی از آنها نوشته بود «اگر آمریکا سیاست‌های اقتصادی اتحادیه جماهیر شوروی را دنبال کند، اقتصاد این کشور همیشه به بازارهای جهانی نفت وابسته خواهد بود.»

حتی بدون استقلال انرژی، رشد در تامین نفت آمریکای شمالی تبعات ژئوپولیتیک سنگینی به همراه خواهد داشت. البته این تبعات الزاما سریع نیستند، اما به مرور زمان به وجود خواهند آمد. این کارشناس‌ها ۳ مورد از عواقب این نگاه را این گونه بیان کردند.

۱- نفوذ و تاثیر پذیری کمتر آمریکا در منطقه خاورمیانه

۲- کاهش علاقه آمریکا در مبارزه با تغییرات آب و هوایی

۳- وابستگی کمتر اروپا به گاز روسیه. با فرض تاسیس خط لوله جدید

داستان اصلی دیگر تغییر نگاه به نیاز جهانی در بخش انرژی است. مصرف نفت در بازارهای نوظهور رو به افزایش خواهد بود. اما مصرف نفت در مصرف‌کنندگان سنتی نفت کاهش پیدا خواهد کرد. در واقع، نیاز آمریکا به نفت از سال ۲۰۰۵ حدود ۱۰ درصد کاهش پیدا کرده است. به عبارت ساده‌تر، آمریکا و دیگر کشورهای پیشرفته به اوج مصرف خود رسیده اند. اکثر کارشناسان معتقدند که این کاهش نوعی تغییر ساختاری دائمی در بخش انرژی آمریکا خواهد بود. با این حال، یکی از کارشناسان گفت که وضعیت تولید ماشین‌های با‌صرفه‌تر و تغییرات جمعیتی با کساد و رکود بدتر شده است.

در چند سال گذشته، دولت آمریکا به شدت منابع انرژی تجدید‌پذیر- مثل انرژی خورشیدی و بادی- را گسترش داده است. کارشناسان اعتقاد دارند که منابع تجدیدپذیر انرژی به شدت در آمریکا افزایش پیدا خواهند کرد و تا سال ۲۰۳۰ تا ۳ برابر افزایش پیدا خواهند کرد. انرژی بادی به تنهایی ۵ برابر افزایش پیدا خواهد کرد در حالی که انرژی خورشیدی به اندازه ۳۰ برابر بیشتر خواهد شد. اما، منابع تجدید‌پذیر همچنان به کندی رشد می‌‌کنند. بنابراین تا سال ۲۰۳۰ کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در مقایسه با آمار ۸۲ درصد سال ۲۰۱۱ نفت، گاز طبیعی و زغال سنگ همچنان ۶۹ درصد از مصرف انرژی را به خود اختصاص خواهند داد. گاز طبیعی بازارها را فتح خواهد کرد در حالی که زغال‌سنگ شاهد شدیدترین سقوط در سهم بازار خواهد بود.

آمریکا چقدر می‌تواند خود را با تصویر انرژی جهان وفق دهد؟ رشد حقیقی در مصرف در بازارهای نوظهور در حال رخ دادن است. چین هم‌اکنون از آمریکا انرژی بیشتری مصرف می‌کند. در انتهای کتاب بررسی تاریخ صنعت آمریکا، من تصویری از آینده را نشان می‌دهم که در دو بخش شکل می‌گیرد: اول، براساس آنچه که مشخص است و امروز می‌‌توان آن را پیش‌بینی کرد، در طول دو دهه آینده تقاضای انرژی در جهان تا ۳۵ درصد افزایش خواهد یافت. دوم، در حالی که منابع تجدید‌پذیر رشد خواهند کرد، منابع معمول انرژی هم با تقاضا برای زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی در بازارهای نوظهوری مثل چین افزایش خواهند داشت. بنابراین، بر اساس نیاز جهانی، در ترکیب منابع انرژی از آنچه که امروز است تغییری به وجود نخواهد آمد. تغییر اساسی در مصرف انرژی بعد از سال ۲۰۳۰ رخ خواهد داد.

فارن پالیسی این نگاه را با کارشناسان در میان گذاشت و بیش از دو سوم آنها با این نگاه موافق بودند. اما، برخی از آنها بر نامشخص بودن این پیش‌بینی‌ها تاکید کردند: یکی گفت «چنین تغییراتی به اقدامات جهانی در مورد آب و هوا بستگی دارد. یکی دیگر هم با نیاز کلی به انرژی موافق و با ترکیب آن مخالف است. به نظر من نیاز به هیدرو کربن کاهش پیدا خواهد کرد.

گاز حاصل از خاک‌های رسی با توجه به تاثیری که دارد، در دو دهه گذشته بزرگ‌ترین نوآوری در تامین انرژی بوده است. اگرچه این نوآوری در ابتدا با حمایت طرفداران محیط زیست به عنوان جایگزینی برای زغال‌سنگ روبه‌رو‌ شد، اما مساله‌ گاز شل به علت سوالات مربوط به نحوه تولید بسیار بحث‌برانگیز شده است. با این حال، این نوآوری در حال حاضر بیش از ۳۷ درصد از گاز طبعیی آمریکا را تامین می‌کند. این در حالی است که در دهه گذشته این گاز تنها ۲ درصد از انرژی آمریکا را تامین می‌کرد و همه کارشناسان اعتقاد دارند که رقم ۳۷ درصد افزایش پیدا خواهد کرد.

سوال دیگر مربوط به این است که مصرف این گاز چقدر رشد خواهد کرد؟

از نظر کارشناسان ،تا به حال مهم‌ترین مساله‌ در رابطه با تاثیرات این گاز در محیط زیست مربوط به اثرات آن در آب و نشت گاز متان بوده است. اما، سه‌چهارم این افراد معتقدند که مساله‌ محیط‌زیست را می‌توان طوری مدیریت کرد که تولید گاز به رشد خود ادامه دهد.

مساله‌ اوج مصرف در سال ۲۰۰۸ مهم‌ترین‌ بحث بود، اما امروزه این‌گونه نیست. ۸۵ درصد از کارشناسان این نظر را که مصرف نفت جهانی کاهش پیدا خواهد کرد رد کردند. از این جواب می‌شد این را درک کرد که میعانات گازی غیرمتعارف مثل ماسه‌های نفتی کانادا و میعاناتی که در گاز طبعیی کشف شده‌اند سهم مصرف را افزایش خواهند داد. در مورد نفت جهانی چه کشوری در آینده قهرمان خواهد شد؟ سه چهارم کارشناسان اعتقاد دارند که بزرگ‌ترین تولید‌کننده در دهه آینده عربستان سعودی خواهد بود. اما ۱۸ درصد هم معتقدند که روسیه این جایگاه را به دست خواهد آورد. البته تعداد کمی هم این شانس را برای آمریکا در نظر می‌گیرند. بزرگ‌ترین مصرف‌کننده؟ خیلی‌ها فکر می‌کنند که آمریکا جایگاه اول خود را حفظ خواهد کرد، اما خیلی‌ها فکر می‌کنند که تا سال ۲۰۲۵ چین این جایگاه را از آمریکا خواهد ربود.

افزایش تقاضای چین و حضور بیشتر شرکت‌های چینی در سطح جهان تصوری جدید را به وجود آورده است: امکان رقابت ژئو‌پولیتیک و حتی درگیری بین آمریکا و چین در دستیابی به نفت. با این حال، هنگامی که مساله‌ اوج مصرف انرژی از امروز مهم‌تر بود، این سوال هم به مراتب بیشتر جلب توجه می‌کرد. چنین تغییری در نظر سنجی دیده می‌شود. سه‌چهارم کارشناسان فکر می‌کنند که دستیابی به انرژی بین آمریکا و چین به عنوان مساله‌ای تجاری باقی خواهد ماند. اما، مخالفانی هم هستند. یکی از آنها گفت: مساله‌ دستیابی مستقیم یا ‌ غیر‌مستقیم به نفت عامل اصلی تنش بین چین و آمریکا خواهد بود. قیمت‌های نفت همیشه باعث تعجب شده است. در هر حال، مساله‌ قیمت نفت به خودی خود به وجود نمی‌آید بلکه محصول رشد اقتصادی، توسعه سیاسی و فناوری است. در حال حاضر، ۵۵ درصد از این متخصصین اعتقاد دارند که در ۵ سال آینده قیمت‌ها بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ دلار در هر بشکه خواهد ماند- قیمتی که امروز هم پابرجا است. با این حال، ۲۲ درصد اعتقاد دارند که قیمت‌ها به زیر ۱۰۰ دلار هم خواهد رسید، در حالی که تنها یک نفر گفت که قیمت می‌تواند به ۱۷۵ دلار هم برسد. ۱۶ درصد هم جواب دادند که «چه کسی می‌داند؟ یکی از آنها گفت که من اگر می‌توانستم پیش‌بینی کنم، ثروتمند می‌شدم.»

پیش‌بینی قیمت نفت کار بیهوده‌ای است؛ حتی برای کارشناسان. اما همه بر سر یک موضوع توافق دارند: به علت گفت‌و‌گوهای ایران و ۵ قدرت جهانی، تحریم‌های وضع شده بر صادرات نفت ایران اثری شدید بر بازار انرژی دنیا خواهد گذاشت. ایران در حال حاضر روزانه ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت تولید و صادر می‌کند. با این حال،عوامل دیگری هم هستند که می‌توانند تاثیرات مربوط به تحریم ایران را بی‌اثر کنند. از جمله می‌توان به افزایش تولید نفت عربستان و اقتصاد ضعیف اروپا اشاره کرد. در مورد امنیت تامین انرژی مساله‌‌ای بسیار مهم مطرح است. ۷۰ درصد معتقد هستند که تاثیر قطع تامین نفت در بخشی از خاور میانه خواب را از چشمانشان برده است. امسال سال انتخابات آمریکا است و مساله‌ انرژی از مهم‌ترین بحث‌های انتخاباتی است. در جدولی از ۱ تا ۱۰ که عدد ۱۰ بدترین است، کارشناسان به باراک اوباما نمره‌ای در حدود ۸/۵ را دادند. تغییرات آب و هوایی، در اشکال مختلف آن، به عنوان مهم‌ترین مساله‌ آمریکایی‌ها شناخته شد و خیلی‌ها نیز اعتقاد دارند که بزرگ‌ترین اشتباه دولت اوباما در مورد مساله‌ انرژی این است که به تغییرات آب و هوایی توجه کافی نکرده است. ۵۶ درصد هم با رامنی موافق هستند که از پیشنهاد شرکت کی‌استون ایکس ال حمایت کرده است. این شرکت می‌گوید از الان اوباما را شکست خورده رقابت‌های انتخاباتی بدانید. ۳۱ درصد هم مخالف این نظر هستند. بالاترین امتیاز برای دولت اوباما به استاندارهای جدید انرژی- اقتصادی مربوط می‌شود که برای اتومبیل‌ها و کشف گازهای طبیعی وضع کرده است.

در مجموع، نظرسنجی یک چیز را به وضوح نشان می‌دهد. سال‌ها «انتقال انرژی» جدا از انرژی‌های متعارف و حرکت به سمت انرژ ی‌های جایگزین بسیار مورد بحث بوده است. جدا از زمان‌بندی انتقال انرژی، فارن پالیسی نشان می‌دهد که مساله‌ انتقال انرژی در دست بررسی است.