در نخستین همایش فعالان بازار سرمایه مطرح شد
فاکتور بهره در معادله بورس
روز سه‌‌‌شنبه نخستین همایش سالانه فعالان بازار سرمایه، تحت عنوان «چشمانداز بازار سرمایه در دولت چهاردهم» توسط موسسه آموزش عالی آزاد آتیه ایرانیان، در سالن همایش‌‌‌های بانک‌مرکزی با حضور دکتر امیرتقی‌‌‌خان تجریشی عضو اسبق هیات‌مدیره شرکت بورس تهران، دکتر حسین عبدهتبریزی استاد مدعو دانشگاه صنعتی‌شریف، دکتر داوود دانش‌جعفری وزیر اسبق امور اقتصادی و دارایی و عضو تشخیص مصلحت نظام، دکتر حسین توکلیان عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی و دکتر میثم فدایی کارشناس ارشد بازار سرمایه برگزار شد. در این همایش، فعالان بازار سرمایه، یک عضو دانشگاه به همراه عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، بیشتر پیرامون چالش‌‌‌های بازار سرمایه به‌خصوص نرخ بهره و ریشه‌‌‌های شکل‌‌‌گیری و نحوه مقابله سیاستگذار و مدیریت فعالیت بازیگران تاثیرگذار در این نرخ صحبت کردند.
نرخ بهره صرفا در بازار پول نیست
میثم فدایی، کارشناس ارشد بازار سرمایه در این همایش گفت: سیاستگذاران و فعالان اقتصادی و بازار سرمایه به متغیرهایی اشاره می‌کنند که تاثیر زیادی بر کسب‌وکارشان دارد. یکی از این متغیرها نرخ بهره است که تمام افراد به بالا بودن این نرخ اذعان دارند. فدایی افزود: سیاستگذاران همیشه در شناسایی مساله درست عمل می‌کنند، اما عوامل موثر بر نرخ بهره نیز باید در نظر گرفته شوند. در زمینه نرخ بهره 5نکته حائز اهمیت است. اول اینکه در گذشته، ابزارهایی که نرخ بهره را شکل می‌‌‌دادند محدود بودند، اما اکنون اوراق دولتی، شهرداری و ابزارهای سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت نیز در تعیین نرخ بهره به نحوی تاثیرپذیر هستند و بازار نرخ بهره فقط در بازار پول نیست و برای کنترل آن نباید صرفا به بانک‌مرکزی توجه کرد.
این کارشناس ارشد بازار سرمایه در ادامه این همایش اشاره کرد: در کشورهای دنیا شورای ثبات مالی را داریم که در این شورا تمام ارکان تصمیم‌گیر در مورد متغیرهای نرخ بهره حضور دارند و در مورد این متغیر تصمیم‌گیری می‌کنند. متاسفانه این شورا به صورت رسمی در ایران وجود ندارد. در دولت جدید که با شعار وفاق ملی روی کار آمده، یکی از بهترین نشانه‌‌‌های آن را میتوان در هماهنگی و وفاق در تصمیمات اقتصادی پیدا کرد. برای کنترل نرخ بهره باید بازار سرمایه، بازار بیمه و بازار پول به‌طور هماهنگ با هم و به صورت متوازن تصمیم‌گیری کنند. وی در ادامه گفت: نکته دوم این است که عرضه اوراق دولتی در شکل‌‌‌گیری نرخ بهره اثرگذار بوده است. عرضه اوراق دولتی در دنیا متداول است و به آن ایرادی وارد نیست. اما در سال‌های اخیر تقویم عرضه اوراق دولتی و بی‌‌‌برنامه بودن آنها باعث آسیب رسیدن به بازار سرمایه شده است. این مساله باعث می‌شود که برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های فعالان بازار بدهی به‌هم بریزد و مساله کنترل نرخ بهره را تحت‌الشعاع قرار دهد.
فدایی تصریح کرد: نکته سوم که توسط فعالان پیگیری شد اما سیاستگذار به آن توجه نکرد، بازارگردانی اوراق اخزا بود. در دنیا مهم‌ترین متغیری که حداکثر بازدهی بدون ریسک را گزارش می‌دهد، نرخ اسناد خزانه دولت است. نبود بازارگردان باعث شده است تا نرخ‌های این اسناد، معقول و منطقی نباشد.
فدایی ادامه داد: نکته چهارم این است که هر زمان مساله نرخ بهره به وجود می‌‌‌آید دنبال مقصر هستیم. بازار سرمایه همیشه شفاف‌‌‌ترین بازار بوده که در وهله اول انگشت اتهام به سوی آن نشانه می‌رود و برخی افراد می‌‌‌گویند که نرخ‌های فلان ابزار در بازار سرمایه باعث شده است تا نرخ‌ها به‌هم بریزد و از کنترل خارج شود. در مساله نرخ بهره، برخی قیمت‌‌‌ساز و برخی قیمت‌‌‌پذیر هستند و این ابزارها و محصولات مالی قیمت‌‌‌پذیرند و برای کنترل این نرخ باید تمام بازیگران بازار نرخ بهره را در نظر گرفت. وی افزود: نکته پنجم این است که در همه موارد اقتصادی در کشور برخلاف دنیا، به صورت دستوری مداخله می‌‌‌کنیم، اما در تعیین نرخ بهره برخلاف دنیا که به صورت دستوری تعیین می‌شود، به صورت آزادانه عمل می‌‌‌کنیم. نرخ بهره در ایران باید به صورت دستوری قیمت‌گذاری شود.
دولت دیگر نمی‌‌‌تواند پدر مهربان باشد
امیرتقی‌‌‌خان تجریشی، عضو اسبق هیات‌مدیره شرکت بورس تهران هم در نخسیتن همایش سالانه فعالان بازار سرمایه گفت: دولت‌‌‌ها در ایران براساس دسترسی به منابع ارزان به حیات خود ادامه می‌‌‌دانند. منابع فیزیکی به‌طور خاص انرژی و البته منابع مالی هستند. در شرایط کنونی دسترسی به این منابع با مشکل مواجه شده و در حوزه‌‌‌های مختلف مانند برق و گاز کسری شدید انرژی وجود دارد. حتی درآمد سرانه نفت کشور هم کاهش یافته است.
این ناترازی‌‌‌ها باعث شده تا دولت نتواند مانند پدر مهربانی باشد که خدمات ارزان به شهروندان ارائه می‌دهد. به‌طور طبیعی این شرایط برای بنگاه‌‌‌ها نیز چالش ایجاد کرده و انعکاس آن در نرخ بهره و تورم بالایی که به ما فشار می‌‌‌آورد، قابل مشاهده است. بسیاری از صنایع کشور به دلیل همین منابع ارزان در میان رقبای بین‌المللی خود مزیت پیدا کردند. عضو اسبق هیات‌مدیره شرکت بورس تهران در ادامه افرود: روز سه‌‌‌شنبه عبدالناصر همتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی در مراسم تکریم و معارفه دکتر صیدی به مساله تعیین‌تکلیف نرخ بهره اشاره کردند. علاوه بر این، بار قیمت‌گذاری دستوری نیز باید از دوش بازار سرمایه برداشته شود.
سناریوی فیلم‌‌‌های اصغر فرهادی در طرح‌‌‌های عمرانی
داوود دانش‌جعفری، وزیر اسبق اقتصاد و عضو مجمع تشخیص مصلاحت نظام هم گفت: طرح‌‌‌های عمرانی کشور به دلیل نبود منابع مالی بعضا 19سال زمان می‌‌‌برند تا به پایان برسند و برخی از طرح‌‌‌های عمرانی حتی پس از این بازه، تاکنون به پایان نرسیده‌‌‌اند و مانند فیلم‌‌‌های اصغر فرهادی بدون‌پایان هستند. در بحران مالی 2008 نیز چنین مساله‌ای در کشورهای توسعه‌یافته اروپایی و در آمریکا به وجود آمد و دولت نتوانست به تعهدات خود عمل کند. وزیر اسبق اقتصاد و عضو مجمع تشخیص مصلاحت نظام بیان کرد: در دهه‌‌‌های اخیر شاهد کاهش منابع مالی اختصاص‌یافته به طرح‌‌‌های عمرانی بودیم. مساله‌ای که وجود دارد این است که تامین مالی از بازار سرمایه و بخش خصوصی برای طرح‌‌‌های عمرانی چگونه انجام شود. به‌طور طبیعی تا زمانی که طرح‌‌‌های عمرانی دولتی توجیه اقتصادی نداشته باشند، بخش خصوصی انگیزه ورود نخواهد داشت. وی تصریح کرد: بخش خصوصی از دو طریق می‌‌‌تواند از طرح‌‌‌های عمرانی منتفع شود. ابتدا می‌‌‌تواند بهره‌‌‌برداری از طرح‌‌‌ها را برعهده بگیرد و راه دوم واگذاری پروژه پس از اتمام طرح است.
بازگشت به نرخ‌های بهره پایین ناممکن است
دکتر حسین عبدهتبریزی، استاد مدعو دانشگاه صنعتی شریف و پیشکسوت بازار سرمایه مطالبات بازار سرمایه از دولت را عنوان کرد: آسیب نرخ بهره 30درصدی به بازار سرمایه برای همگان روشن است. اما نمی‌‌‌توان یک مرتبه نرخ‌های بهره را کاهش داد؛ چرا که نرخ اوراق دولتی و سایر اوراق شرکتی شکل گرفته‌‌‌اند و برای بسیاری از بانک‌ها نرخ‌های بالاتر از 30درصد هم عادی شده است و برگشتن به نرخ بهره‌‌‌های پایین ناممکن است و در واقعیت بازار سرمایه نمی‌‌‌تواند با این نرخ‌ها مقابله کند. عبدهتبریزی بیان کرد: نمی‌‌‌توان با آزادسازی قیمت آب، برق یا گاز صنایع مخالفت یا در مورد دستوری شدن قیمت آن اظهارنظر کرد. اما میتوان با مداخلات قیمتی در محصولات صنایع و شرکت‌ها بحث و مخالفت کرد.
وی افزود: ابزارهای بازار سرمایه نمی‌‌‌توانند وضعیت اقتصادی و بازار سرمایه را بهبود دهند، بلکه موضوعات کلان است که تاثیر اصلی را دارند. ابزارها و محصولات مالی نهایت یک یا 2درصد در بهبود وضعیت کمک می‌کنند، نمی‌‌‌توان از اهمیت توسعه ابزارها کاست، اما متغیرهای کلان در اولویت قرار دارند. بازار سرمایه و فعالان آن درخواست‌‌‌های خود را بارها به دولت اعلام کرده‌‌‌اند.
نرخ بهره؛ پرچالش‌‌‌ترین موضوع میان فعالان بورسی
حسین توکلیان، عضو هیات‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی هم در این همایش گفت: موضوع مورد بحث نرخ بهره نیست، بلکه ریسک حاصل از آن است. فقط بازار سرمایه نیست که با این نرخ دست و پنجه نرم می‌کند، بلکه بانک‌ها نیز در این بازی حضور دارند. وی در ادامه افزود: پایشی در بازار سرمایه انجام شد و در این پایش و نظرسنجی نرخ تورم، رشد اقتصادی، تحریم، وضعیت کامودیتی‌‌‌ها، متغیرهای پولی، وضعیت اقتصادی شرکت‌ها، نگرش و احساسات سرمایه‌گذاران، تحریم‌‌‌ها، کسری و مازاد بودجه، تغییرات نرخ ارز، محیط تنظیم‌‌‌گری، تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک و نرخ بهره از گزینه‌‌‌ها بودند.
نتیجه این نظرسنجی نشان داد که نرخ بهره بانکی و بدون ریسک بزرگ‌ترین چالشی بود که فعالان بازار سرمایه با آن مواجه شدند. نکته مورد توجه این است که فعالان بازار سرمایه راهی برای مقابله با بزرگ‌ترین چالش یعنی نرخ بهره نیافتند. عضو هیات‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی تصریح کرد: آمارها و اطلاعات در بازار اوراق بدهی نشان می‌دهند که دامنه تحمل اقتصاد کشور در برابر تورم و نرخ بهره حدود 20 تا 22درصد است. بررسی بازار بدهی نشان می‌دهد که خود دولت برای فروش اوراق بدهی با مشکل جدی مواجه بوده است.
سید محمد حسن ملیحی، کارشناس بازار سرمایه هم در این همایش گفت: شرکت‌های بزرگ با کاهش میزان سود مواجه هستند. در گذشته، در ارزش‌‌‌گذاری شرکت‌ها برای اورهال 15روز زمان لحاظ می‌‌‌شد، اما این شاخص امروزه به سه‌ماه رسیده است و این به آن معناست که شرکت‌های فولادی و سیمانی یک‌چهارم سال توقف تولید دارند.
این کارشناس بازار سرمایه گفت: امروز در بازار سرمایه برخی سرمایه‌گذاری‌‌‌ها توجیه اقتصادی دارد، اما سوال مهم این است که بازار سرمایه برای ناترازی‌‌‌ها چه برنامه‌ای دارد؟ به نظر می‌رسد یک‌بار باید از طریق عرضه و تقاضا در بازار شفاف نقطه تعادلی را پیدا کرد تا بر این اساس انرژی در بازار سرمایه عرضه شود. ملیحی تاکید کرد: چندنرخی بودن قیمت ارز به اقتصاد ایران ضربه زده و نرخ ریال با کوچک‌ترین مداخله دولتی دچار نوسان قیمتی می‌شود. قیمت‌گذاری کالا براساس نرخ دلار بازار آزاد انجام می‌شود و مردم از نرخ یارانه‌‌‌ای و ارز حاصل از سامانه نیما بهره‌‌‌مند نمی‌‌‌شوند.
