انتخاب سلیقه‌ای مشتریان
تعریف کلی و سازوکار
به‌صورت خلاصه این منابع توسط یک قرارداد دوجانبه میان بانک و شرکت کارگزاری طی شرایطی مشخص تامین شده و در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌گیرد. از طرفی طی قراردادی دوجانبه دیگر میان کارگزار و مشتری و بر اساس پروتکل‌های خاص هر شرکت کارگزاری که عموما میزان فعالیت هر مشتری است، به مشتریان تخصیص می‌یابد. به‌عبارتی در این قرارداد سه‌جانبه(بانک، شرکت کارگزاری، مشتری) منافع هر سه طرف تامین می‌شود و به همین جهت دستورالعمل خرید اعتباری سهام شامل دو بخش رابطه مشتری با کارگزار و رابطه کارگزار با بانک است.
مشتری برای انجام معامله اعتباری باید با ارائه وثایق لازم مانند چک یا سفته، اقدام به افتتاح حساب اعتباری نزد کارگزار کند و کارگزار هم اقدام به عقد قراردادهای عموما ۶ ماهه یا یک‌ساله اعتباری می‌کند.
مشتری برای استفاده از حساب اعتباری نیازمند رعایت موارد زیر است:
الف) موجودی اولیه: درصدی از قیمت خرید اوراق بهادار است که مشتری باید به‌منظور انجام معامله اعتباری در حساب اعتباری خود نزد کارگزار داشته باشد و موجودی اولیه به‌طور معمول حدود ۵۰ درصد است.
ب) حداقل موجودی: درصدی از ارزش اوراق بهاداری است که به‌صورت اعتباری خریداری شده است و سهم مشتری نباید از آن کمتر شود. سهم مشتری معادل ارزش بازار اوراق بهادار منهای آورده کارگزار است. بورس‌ها معمولا حداقل موجودی را بین ۲۵تا۴۰ درصد و کارگزاران براساس الزام داخلی بین ۳۰تا۴۰ درصد در نظر می‌گیرند.
ج) اخطاریه افزایش موجودی: اگر سهم مشتری با کاهش ارزش اوراق بهادار به کمتر از حداقل موجودی برسد، کارگزار اخطاریه افزایش موجودی برای مشتری ارسال می‌کند و مشتری باید حداقل به میزان تفاوت سهم خود تا حداقل موجودی به‌‌روز شده براساس قیمت جدید اوراق بهادار، موجودی حساب اعتباری خود را افزایش دهد.
پس از ارسال اخطاریه افزایش موجودی توسط کارگزار به مشتری، سه گزینه قابل رخ دادن است:
الف: مشتری وجه مورد نیاز را تامین کند.
ب: کارگزار با فروش بخشی از اوراق بهاداری که به‌صورت اعتباری خریداری شده است، وجه مورد نیاز را تامین کند.
ج: مشتری اوراق بهادار دیگری را به وثیقه گذارد.
مزایای خرید اعتباری:
۱ - امکان سرمایه‌گذاری اهرمی
همان‌طور که مشخص است، استفاده از خطوط اعتباری کارگزاری‌ها سرمایه‌گذاری اهرمی را فراهم می‌آورد و میزان این بهره‌مندی عموما به سابقه معاملاتی مشتری و ارزش جاری سبد سرمایه‌گذاری و همچنین کارمزد ایجاد شده حاصل از معاملات وی برای شرکت کارگزاری در مدت زمان مشخص، بستگی دارد. این امر خاص کشور ایران نیست و تقریبا در تمامی بورس‌های بزرگ دنیا شاهد ارائه خدمات در کلاس بالا به سرمایه‌گذاران هستیم. برای مثال، در بورس‌های بزرگ دنیا از جمله بورس نیویورک، کارگزاران به سه دسته کارگزاران معمولی، کارگزاران بزرگ و کارگزاران خیلی بزرگ تقسیم می‌شوند که به همان درجه که رتبه‌بندی آنها بالا می‌رود، مزایا و خدماتی که ارائه می‌دهند نیز گسترش می‌یابد. به‌طور مثال کارگزاران معمولی مثل کارگزاران کشور ما تنها در حد خرید و فروش فعالیت می‌کنند و کارگزاران بزرگ علاوه بر خرید و فروش سهام به تحلیل و مشاوره برای مشتریان خود نیز اقدام می‌کنند. این در حالی است که کارگزاران خیلی بزرگ علاوه بر تمام فعالیت دیگر کارگزاران از محل حساب بانکی خود خرید اعتباری برای سهامداران انجام می‌دهند. این خرید اعتباری به مثابه وام بدون بهره است که کارگزاران به مشتری خود اعطا می‌کنند که این اقدام در شرایط رونق بازار نه تنها به مشتری در کسب سود کمک خواهد کرد، بلکه باعث افزایش نقدشوندگی بازار و در نهایت رونق بازار سرمایه خواهد.
۲ - محبوبیت خرید اعتباری در عرضه‌های بلوکی:
اساسا از اهداف دریافت خطوط اعتباری برای مشتریان حقوقی می‌توان به مبحث تامین مالی اشاره کرد که با توجه به نوع فعالیت شرکت مذکور نحوه تخصیص این منابع می‌تواند متفاوت باشد. با این حال یکی از محبوب‌ترین موارد مصرف منابع اعتباری در خرید سهام در عرضه‌های به اصطلاح بلوکی است. در این نوع عرضه‌ها عموما تا ۲۰ درصد مبلغ کل بلوک به‌صورت نقد توسط خریدار پرداخت و مابقی در دوره‌های آتی بعد از خرید پرداخت می‌شود.
۳ - تزریق منابع جدید به بازار
با توجه به اینکه استفاده از فرصت خرید اعتباری منابعی را برای سرمایه‌گذار فراهم می‌کند که خود مالک آن نیست، می‌تواند فرصت جذابی برای سرمایه‌گذار فراهم کند. این جذابیت در دوره‌های رونق بازار بیشتر است .بنابراین در این دوره‌های زمانی شاهد ورود منابع جدید و پر قدرت به بازار سرمایه هستیم.
معایب خرید اعتباری:
۱- توزیع سلیقه‌ای اعتبار و استفاده منابع اعتباری توسط شرکت کارگزاری
شرکت‌های کارگزاری عموما در شرایط رکودی بازار تمایل بیشتری در تخصیص اعتبار داشته و برعکس در شرایط رونق بازار ترجیح می‌دهند، این منابع را خود سرمایه‌گذاری کرده و کسب سود کنند.
۲ – تسویه ماهانه
شرکت‌های کارگزاری معمولا در پایان هرماه مشتری را وادار به تسویه اصل و کارمزد ماهانه می‌کنند که در این شرایط و همچنین بازه‌های زمانی خاص مثل پایان ۶ ماه اول و دوم سال(عموما به علت پرداخت حقوق و عیدی و پاداش آخر سال کارکنان شرکت‌ها)، فشار فروش برای تسویه اعتبار دریافتی توسط مشتری بر بازار حاکم می‌شود.
۳ – اعمال محدودیت توسط کارگزار
کارگزاران مشتریان را وادار به خرید و فروش بیشتر و گردش اعتبار تخصیص یافته می‌کنند تا از این محل کارمزد بیشتری را کسب کنند.
۴ - محدود بودن خطوط اعتباری
از آنجا که عموم این منابع توسط بانک‌ها در اختیار واحد‌های کارگزاری قرار می‌گیرد و طبیعتا این منابع محدود هستند و از طرفی شرکت‌های کارگزاری ترجیح بر تقسیم این منابع بر اساس سابقه مشتریان، گردش‌های خرید و فروش آنها و حتی روابط شخصی دارند، فرصت استفاده از این منابع محدود در اختیار همگان قرار نخواهد گرفت.
کنترل‌های دوره‌ای و کاهش مخاطرات:
نکته اساسی در مساله اعتبار خرید سهام در مرحله اول سنجش ریسک اعتباری برای هر مشتری به‌صورت جداگانه بر اساس پروتکل‌های ذکر شده در بالا و در مرحله بعدی مربوط به کنترل‌های دوره‌ای مشخص شده از سوی کارگزار است که با راهنمایی و اعلام به موقع می‌تواند از زیان مشتری(کال مارجین شدن) جلوگیری کرده یا حتی نسبت به کاهش یا حذف اعتبار وی اقدام کند. همچنین چون خرید بخشی از سهام از این محل بوده، بنابراین در صورت وقوع زیان در خرید سهام به‌صورت اعتباری، زیان وارده به عهده سرمایه‌گذار خواهد بود.
سامانه مدیریت ریسک کارگزاران
یکی از وظایف این سامانه ،کنترل و نظارت بر میزان اعتبار تخصیص یافته به سهامداران است. به این صورت که این سامانه به ایستگاه معاملاتی هر فرد که نامک نام دارد وصل شده و میزان مانده نقدی و اعتبار هر فرد را در کارگزار مربوطه او بررسی می‌کند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
هرچند صحبت‌کردن در این مقوله زمان بیشتری را طلب می‌کند، در این متن تلاش شد به‌صورت خلاصه با سازوکار سیستم خرید بر مبنای اعتبار آشنا شده و فضاسازی ذهنی مناسبی پیش از استفاده از آن کسب شود. در آخر می‌توان به این موضوع اشاره کرد که از آنجا که دستورالعمل جاری بر خرید اعتباری به‌صورت مداوم و تحت تاثیر شرایط حاکم بر بازار در حال تغییر است و از طرفی سیاست‌های تخصیص اعتبار به مشتریان در نهایت توسط مدیران کارگزاری‌ها تعیین و اجرایی می‌شوند، این پروسه تخصیص همیشه تحت تاثیر سلیقه شخصی مسوولان تصمیم‌گیرنده قرار گرفته و این توزیع منابع به‌صورت عادلانه نخواهد بود. و اما چند توصیه برای افرادی که علاقه‌مند به استفاده از فرصت خرید اعتباری هستند: تلاش کنید اعتبار دریافتی خود را براساس استراتژی‌های معاملاتی شخصی خود تنظیم کرده و از هیجانات و دریافت اعتبار بر اساس احساسات بپرهیزید، زیرا در نهایت این شما هستید که براساس بازده مورد انتظار خود باید اعتبار دریافتی را تسویه کنند. همچنین عموم سرمایه‌گذاران تلاش می‌کنند منابع اعتباری را در زمان رونق بازار مورد استفاده قرار دهند تا کارمزد پرداختی آنها به کارگزار دارای توجیه باشد. از آنجا که بازار سهام در کوتاه مدت شرایط متغیر و ناپایداری را تجربه می‌کند، در صورت تمایل به استفاده از اعتبار، برنامه‌ریزی استفاده از آن منابع را در بلندمدت داشته باشید.
