مذاکرات COP۲۹ تحت‌‌‌‌‌الشعاع اختلافات کشورهای ثروتمند و درحال توسعه قرار گرفت
توافق شکننده در کاپ۲۹
قرار است در سال۲۰۲۵، اجلاس بعدی COP ۳۰ در شهر بلم، برزیل برگزار شود که به دلیل موقعیت این شهر در قلب جنگل‌‌‌‌‌های آمازون، تاکید زیادی بر حفاظت از این اکوسیستم حیاتی خواهدداشت. یکی از مهم‌ترین تصمیمات این بیانیه به هدف جدید جمعی برای تامین مالی اقلیمی اشاره دارد. طبق این تصمیم، کشورهای شرکت‌‌‌‌‌کننده موظف هستند برای افزایش تامین مالی اقدامات اقلیمی در کشورهای درحال‌توسعه از تمامی منابع عمومی و خصوصی استفاده کنند. کشورهای توسعه‌‌‌‌‌یافته نیز تعهدات مالی خود را افزایش دادند. براساس این بیانیه، کشورهای ثروتمند باید هدف تامین مالی مشترک ۱۰۰میلیارد دلار را که قبلا برای حمایت از کشورهای درحال‌توسعه تعیین‌شده بود، به ۲۵۰میلیارد دلار تا سال۲۰۳۵ ارتقا دهند. این تغییر به‌منظور تقویت تعهدات کشورهای پیشرفته در کمک به کشورهای درحال‌توسعه برای مقابله با بحران‌های اقلیمی است.
در نهایت، ریاست COP ۲۹ از کشورهای شرکت‌‌‌‌‌کننده خواسته است تا به‌‌‌‌‌طور جمعی برای رسیدن به توافق نهایی در موضوعات باقی‌مانده همکاری کنند. این تلاش‌ها به‌منظور دستیابی به بهترین نتیجه ممکن و دستیابی به بالاترین سطح تعهدات در زمینه تغییرات اقلیمی و تامین مالی اقلیمی صورت می‌گیرد. این بیانیه نشان‌دهنده تعهد کشورهای توسعه‌‌‌‌‌یافته به افزایش حمایت مالی از کشورهای درحال‌توسعه برای مقابله با تغییرات اقلیمی است و بر اهمیت همکاری جهانی برای حل بحران اقلیمی تاکید دارد. بیست و نهمین اجلاس تغییرات اقلیمی سازمان‌ملل موسوم به کاپ۲۹ که در باکو، پایتخت جمهوری‌آذربایجان برگزار شد، پس از دو هفته مذاکرات سخت و طاقت‌‌‌‌‌فرسا، با دستیابی به توافقی نسبی به‌کار خود پایان داد. این توافق دقیقه نودی اگرچه مانع شکست کامل مذاکرات شد، اما عدم‌شفافیت در تعهدات مالی و شکاف عمیق میان کشورهای ثروتمند و درحال‌توسعه، چالش‌های زیادی را بیش از پیش برجسته کرد.
اجلاسCOP۲۹، با شعار «همکاری برای آینده‌‌‌‌‌ای پایدار»، یکی از مهم‌ترین رویدادهای اقلیمی سال‌های اخیر بود. انتظار می‌رفت که نشست کاپ ۲۹ گامی جدی در مسیر مقابله با بحران‌های اقلیمی بردارد، اما از همان ابتدا، مذاکرات تحت‌‌‌‌‌الشعاع اختلافات شدید میان کشورهای ثروتمند و درحال‌توسعه قرارگرفت. این اختلافات عمدتا بر سر تامین مالی اقلیمی بود، موضوعی که بارها در اجلاس قبلی نیز مانع از دستیابی به توافقی جامع شده بود. از آغاز مذاکرات، تامین مالی اقلیمی اصلی‌ترین محور بحث‌ها بود. کشورهای درحال‌توسعه به‌دنبال تعهدات مالی مشخص و قابل‌‌‌‌‌اجرا از سوی کشورهای ثروتمند بودند. آنها خواستار کمک‌های مالی برای جبران خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی، حمایت از پروژه‌های انرژی پاک و کمک به سازگاری با پیامدهای اقلیمی بودند. در مقابل، کشورهای ثروتمند با اشاره به محدودیت‌های بودجه‌‌‌‌‌ای و بحران‌های اقتصادی داخلی، از ارائه تعهدات بزرگ سر باز زدند. پیش‌نویس‌‌‌‌‌هایی که در روزهای پایانی اجلاس منتشر شد، بدون تعیین ارقام دقیق، موجب خشم نمایندگان کشورهای درحال‌توسعه شد. محمد عدوه، از گروه اندیشکده Power Shift Africa، این اجلاس را «بدترین اجلاس در حافظه اخیر» توصیف کرد و افزود: «کشورهای توسعه‌‌‌‌‌یافته با مقاومت در‌برابر تعهدات مالی، عملا کشورهای درحال‌توسعه را گروگان گرفته‌‌‌‌‌اند.»
چالش‌های تعیین رقم نهایی
کارشناسان اقلیمی مبلغ مورد‌نیاز برای مقابله با بحران را حداقل یک‌‌تریلیون دلار در سال‌تخمین می‌زنند. این مبلغ شامل هزینه‌های جبران خسارات، سازگاری با شرایط جدید اقلیمی و انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر است، با این‌حال کشورهای ثروتمند، به‌ویژه در اروپا و آمریکای‌شمالی، از ارائه تعهدات مالی در این مقیاس سر باز زدند. آلبرت روستی، وزیر محیط‌زیست سوئیس، تاکید کرد؛ تعهد مالی باید «واقع‌‌‌‌‌گرایانه» باشد و افزود: «تعهدی با رقم بالا که هرگز پرداخت نشود، بدتر از نداشتن توافق است.» او همچنین اشاره کرد؛ تعهدات مالی کشورهای ثروتمند داوطلبانه بوده و تحت‌فشارهای داخلی نیز قرار دارند. باکو، به‌عنوان میزبان اجلاس، در روزهای پایانی با فشار زیادی برای مدیریت بحران و ارائه یک توافق روبه‌رو شد. ریاست اجلاس، اگرچه لحن مثبتی به‌کار برد و اعلام کرد؛ «چارچوب بسته مالی در حال شکل‌گیری است»، اما عملا موفق به ارائه راه‌‌‌‌‌حلی قاطع نشد. در روزهای پایانی، فشار روانی بر تیم میزبانی افزایش‌یافت. با توجه به اینکه جمهوری‌آذربایجان به‌عنوان یک کشور نفت‌خیز شناخته می‌شود، بسیاری از ناظران این سوال را مطرح کردند که آیا این کشور می‌تواند به‌عنوان یک میانجی بی‌طرف در این مذاکرات عمل کند. نمایندگان کشورهای درحال‌توسعه که عمدتا بیشترین آسیب را از پیامدهای تغییرات اقلیمی دیده‌‌‌‌‌اند، با انتقاد شدید از روند مذاکرات، خواستار اقدامات عملی و تعهدات مالی شفاف شدند. بریتون کاد، عضو تیم مذاکره‌‌‌‌‌کننده بلیز، گفت: «سال به سال‌ما به اینجا می‌‌‌‌‌آییم، همین بازی‌ها را انجام می‌دهیم و امید داریم، اما هیچ نتیجه‌‌‌‌‌ای نمی‌بینیم.» جوزف سیکولو، فعال اقلیمی از تونگا نیز افزود: «کمتر از یک‌‌تریلیون دلار در سال، آن‌هم به‌صورت کمک‌های بلاعوض، برای تضمین آینده‌‌‌‌‌ای عادلانه کافی نخواهد بود.»
دیدگاه کشورهای ثروتمند
کشورهای ثروتمند نیز بر مواضع خود پافشاری و تاکید کردند؛ تعهدات مالی باید بهگونهای باشد که امکان تحقق آن وجود داشته‌باشد. وزیر محیط‌زیست سوئیس اشاره کرد؛ هر توافقی باید متناسب با ظرفیت‌های اقتصادی کشورها باشد و از اهداف بلندپروازانه که عملا غیرقابل‌‌‌‌‌اجرا هستند، اجتناب شود. یکی از نمایندگان ایالات‌متحده در این‌باره گفت: «ما متعهد به حمایت از کشورهای درحال‌توسعه هستیم، اما این حمایت باید واقع‌‌‌‌‌گرایانه و متناسب با منابع موجود باشد.» با نزدیک‌شدن به ساعات پایانی اجلاس در روز جمعه ۲۲ نوامبر، برخی پیشرفت‌‌‌‌‌ها در مذاکرات مشاهده شد. ریاست اجلاس اعلام کرد؛ توافقی کلی برای عملیاتی‌کردن صندوق «خسارت و زیان» حاصل شده‌است. این صندوق قرار است به کشورهای آسیب‌‌‌‌‌پذیر کمک کند تا خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی را جبران کنند، با این‌حال هنوز ابهاماتی درباره نحوه تامین منابع مالی این صندوق وجود دارد. بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه خواستار تامین منابع به‌صورت کمک بلاعوض هستند، درحالی‌که کشورهای ثروتمند بر اعطای وام تاکید دارند. در نهایت، توافق کلی برای عملیاتی‌کردن صندوق «خسارت و زیان» حاصل شد، اما هنوز ارقام دقیق و زمان‌بندی مشخصی اعلام نشده‌است. بیانیه نهایی بر ضرورت کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی تاکید کرد، اما برنامه‌‌‌‌‌ای جامع برای انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر ارائه نشد. توافق به‌‌‌‌‌دست‌‌‌‌‌آمده در COP۲۹ اگرچه مانع از شکست کامل مذاکرات شد، اما به‌‌‌‌‌وضوح ناکافی بود. بسیاری از کارشناسان معتقدند؛ این توافق نمی‌تواند اهداف توافق پاریس را محقق کند. محمد عدوه، از اندیشکده Power Shift Africa، گفت: «این توافق بیشتر برای حفظ وجهه سیاسی بود تا ارائه راه‌‌‌‌‌حلی واقعی برای بحران اقلیمی.» کاپ۲۹ در ارائه راه‌‌‌‌‌حلی قاطع و جامع برای بحران اقلیمی ناکام ماند. این اجلاس بیشتر از آنکه نشانه‌‌‌‌‌ای از پیشرفت باشد، پرده از شکاف‌‌‌‌‌های عمیق میان کشورهای ثروتمند و درحال‌توسعه برداشت. اختلاف‌‌‌‌‌نظرها بر سر تامین مالی، نحوه تخصیص منابع و ابزارهای اجرای تعهدات اقلیمی، نشان‌داد که بحران اقلیمی نه‌تنها یک بحران زیست‌محیطی، بلکه چالشی پیچیده با ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. درحالی‌که کشورهای ثروتمند همچنان بر ملاحظات اقتصادی و محدودیت‌های داخلی خود تاکید می‌کنند، کشورهای درحال‌توسعه که بیشترین آسیب را از تغییرات اقلیمی دیده‌‌‌‌‌اند، احساس می‌کنند که توسط نظام بین‌المللی به حال خود رها شده‌اند. این احساس نارضایتی نه‌تنها اعتماد جهانی را تضعیف می‌کند، بلکه می‌تواند به ایجاد شکاف‌‌‌‌‌های عمیق‌تر در آینده منجر شود.»
اهمیت تامین مالی و عدالت اقلیمی
یکی از درس‌‌‌‌‌های اصلی اجلاس COP۲۹ این بود که بدون تعهدات مالی مشخص و قابل‌‌‌‌‌اجرا، هیچ توافقی نمی‌تواند به اهداف خود دست‌یابد. بحران اقلیمی یک واقعیت جهانی است، اما اثرات آن به‌صورت نامتقارن بر کشورها توزیع شده‌است. کشورهای ثروتمند که از قرن‌ها بهره‌‌‌‌‌برداری از سوخت‌های فسیلی سود برده‌‌‌‌‌اند، اکنون مسوولیت اخلاقی دارند که به کشورهایی کمک کنند که با پیامدهای این بحران دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در عین حال، لازم است که ابزارهای تامین مالی بهگونهای طراحی شوند که شفاف، کارآمد و عادلانه باشند. کمک‌های بلاعوض، به‌ویژه برای کشورهایی که با بدهی‌های سنگین و بحران‌های اقتصادی مواجهند، باید در اولویت قرار گیرد. مدل‌های تامین مالی مبتنی بر وام تنها به افزایش بدهی‌های کشورهای آسیب‌‌‌‌‌پذیر منجر خواهدشد و عدالت اقلیمی را زیر سوال خواهد برد. COP۲۹ همچنین نشان‌داد که ساختار فعلی اجلاس اقلیمی، با تمام دستاوردهای خود، نیازمند بازنگری و تقویت است. طولانی‌شدن مذاکرات، فقدان شفافیت در تصمیم‌گیری‌‌‌‌‌ها و ناتوانی در جلب‌اعتماد شرکت‌‌‌‌‌کنندگان، از مشکلات اساسی این اجلاس است. برای اجلاس آینده، لازم است که فرآیندهای تصمیم‌گیری بهبود یابد و نقش جامعه مدنی و سازمان‌های غیردولتی تقویت شود. اگرچه بسیاری از ناظران، COP۲۹ را یک فرصت ازدست رفته می‌دانند، اما نباید دستاوردهای محدود آن را نیز نادیده گرفت. ایجاد یک چارچوب کلی برای صندوق خسارت و زیان و توافق بر سر افزایش نسبی تامین مالی اقلیمی، هرچند ناکافی، می‌تواند زمینه‌‌‌‌‌ساز مذاکرات آینده باشد. بحران اقلیمی یک آزمون برای جامعه جهانی است. این بحران نیازمند اراده جمعی، همبستگی بین‌المللی و شجاعت برای اتخاذ تصمیم‌های دشوار است. زمان برای اقدام جدی رو به اتمام است و هر تأخیری می‌تواند پیامدهای جبران‌‌‌‌‌ناپذیری به‌همراه داشته‌باشد.
پیامی برای آینده
COP۲۹ نه‌تنها چالش‌ها، بلکه فرصت‌ها را نیز آشکار کرد. این اجلاس نشان‌داد که با وجود همه اختلاف‌‌‌‌‌نظرها، هنوز امید به همکاری جهانی وجود دارد، اگرچه کشورهای جهان در این نشست به توافقی کامل دست‌نیافتند، اما همین‌‌‌‌‌که میز مذاکره حفظ شد، نشان‌دهنده تمایل به ادامه گفت‌وگو است.
