مسائل شهری همچنان گریبانگیر تهران
آلودگی و ترافیک مزمن!
سیاست‌‌‌های غلط قبل از ۱۳۵۶ در توزیع مراکز آموزشی در کشور سبب می‌شود ۵۷ درصد فارغ‌‌‌التحصیلان دانشگاه از موسسات تهرانی باشند و ۵۵درصد محصلان کشور در تهران تحصیل کنند، نتیجه این وضعیت، تمرکز نخبگان و کارشناسان در تهران و فقر روزافزون علمی بدنه مدیریتی سایر شهرهاست. تهران روزبه‌روز توسعه پیدا می‌کند و سایر شهرها لحظه به لحظه از پایتخت عقب می‌‌‌مانند. پیامد این رویه غلط در مقوله‌‌‌ای مثل بهداشت و درمان خودش را نشان می‌دهد. پول و دانش باعث می‌شود بهداشت در تهران رشد نامتعادلی نسبت به سایر شهرها پیدا کند؛ طبق آنچه در کتاب «تهران ۵۶» آمده، حدود ۵۷درصد از تخت‌‌‌های بیمارستانی کشور و ۵۷درصد از پزشکان نیز در تهران کار می‌‌‌کرده‌‌‌اند. برای فهم بهتر این تفاوت می‌توان آمار سرانه هر پزشک برای جمعیت را بررسی کرد.
در این بررسی مشخص می‌شود متوسط هر پزشک برای جمعیت در سطح کشور تقریبا معادل یک پزشک برای هر ۲۷۰۰ نفر بود در حالی که این عدد برای تهران یک پزشک به ازای هر ۷۴۴ نفر بود. به نظر می‌رسد همین تفاوت‌‌‌ها برای کوچ افراد غیرتهرانی به تهران کافی باشد. اما تفاوت سطح زندگی در تهران با سایر شهرها به همین موارد محدود نبود.
ایده تمرکززدایی از تهران، سال‌هاست ورد زبان‌‌‌هاست؛ در کتاب «تهران ۵۶» نیز کارشناسان وقت پیشنهاد تمرکززدایی صنعتی، فرهنگی، بهداشتی و سیاسی از تهران را بارها مطرح می‌کنند. اما نویسندگان این گزارش به‌رغم علم به اهمیت تمرکززدایی با پیش کشیدن موارد و مسائلی، مدیران وقت را نسبت به تمرکززدایی می‌‌‌ترسانند. برای مثال به لحن کارشناسان وقت در بیان عواقب احتمالی تمرکززدایی توجه کنید: «اجرای سیاست‌‌‌های عدم‌تمرکز اعم از اقتصادی، اداری، خدمات رفاهی، بهداشتی، فرهنگی و آموزشی [...]؛ از آنجا که در یک دوره کوتاه‌مدت هنوز مناطق دیگر کشور زیربنای اقتصادی و اجتماعی کافی برای پذیرا شدن رشد بالای اقتصادی نخواهند داشت، رشد اقتصادی کشور با موانعی روبهرو می‌‌‌گردد.»
به همین طریق کارشناسان این گزارش در زمان پهلوی تاکید می‌کنند که اثرات سیاست‌‌‌های عدم‌تمرکز، به‌خصوص عدم‌تمرکز اقتصادی و سرمایه‌گذاری را در محدوده زمانی بلندتری و با در نظر گرفتن اثرات جانبی آنها بر بازار کار، عوامل تولید، روی توزیع درآمدها و تورم و در چارچوب آمایش سرزمینی باید سنجید. آنها در حقیقت هشدار می‌دهند مدیران به‌جای کوته‌نگری، افق‌‌‌های بلندتری را پیش روی خود قرار دهند اما این اخطارها توسط مدیران وقت شنیده نمی‌شود و کسی حاضر نیست، اتهام کاهش رشد اقتصادی را در دوره مدیریتش به جان بخرد اما در عوض بستر توسعه بلندمدت تهران را فراهم کند؛ کاهش موقت رشد اقتصادی موضوعی است که کارشناسان به عنوان پیامد اجتناب‌ناپذیر تمرکززدایی از آن یاد می‌کنند اما مدیران حاضر نمی‌‌‌شوند این مسوولیت را عهده‌‌‌دار شوند و بنابراین همان مسیر نادرست پیشین را ادامه می‌دهند تا مقصر ماجرا شناخته نشوند و احتمالا ازسوی دستگاه مستبد و خشن نظارتی مقصر معرفی نشوند.
پیش‌بینی‌‌‌های گزارشی که در سال ۱۳۵۶ از ۱۰ یا ۱۵ سال آینده نوشته شده تامل‌برانگیز است. چرا که افق دید کارشناسان و تصور آنها را از آینده و اینکه چه درکی از اوضاع کنونی و فعلی تهران داشته‌‌‌اند نشان می‌دهد. برای مثال در این مطالعه نهادهای مختلف در خصوص جمعیت شهر تهران در سال ۱۳۷۰شمسی گمانه‌‌‌زنی کردهاند. موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، میزان جمعیت را بین ۸تا۱۰ میلیون نفر، گروه مهندسین مشاور سوفرتو جمعیت را بین ۵/ ۵ تا ۸ میلیون نفر، مهندسین مشاور الکساندر گیپ، ۷ تا ۸ میلیون نفر و دبیرخانه شورای نظارت بر گسترش تهران، جمعیت این شهر را حدود ۹میلیون نفر پیش‌بینی کردهاند. مقایسه این تخمین‌‌‌ها با واقعیت
جمعیت تهران می‌تواند بیانگر این حقیقت باشد که چقدر گمانه‌‌‌زنی‌‌‌های آنها دقیق بوده است. پیش‌بینی جمعیت شهر تهران برای رفع احتیاج شهروندان ضروری بوده است. آنها با احتساب ذخایر آبی سدهای موجود نظیر سد کرج و سد لار که ساخته خواهد شد امیدوار بودند بتوانند آب موردنیاز جمعیت ۵/ ۵میلیون نفری تهران در سال ۱۳۷۱ شمسی را تامین کنند، یعنی برای تامین حدود ۵۶۰ میلیون مترمکعب برنامه وجود داشت اما حتی در این برنامه هم مشخص نمی‌شود چنانچه پیش‌بینی نهادهای جمعیتی دیگر درست از آب در‌بیاید قرار است چطور نیاز به آب شرب تهرانیها تامین شود.
آلودگی هوا و زمین از ۵۶ تا ۹۸
آلودگی هوا و زمین در نتیجه تمرکز صنایع بزرگ اطراف تهران و رشد مهاجرت به تهران باعث می‌شود تهران از همان سال ۵۶ جزو آلوده‌‌‌ترین شهرهای جهان شناخته شود. طبق نظر کارشناسان نویسنده این گزارش «ایجاد و گسترش صنایع در تهران فشار زیادی بر روی محیط‌زیست، منابع منطقه، زیربنای موجود و سکنه تهران به‌سبب تشدید آلودگی هوا و محیط‌زیست، ایجاد سرو‌صدای ناهنجار وارد می‌‌‌سازد.» به‌رغم گذشت حدود ۴۵ سال از این اخطارها همچنان کارشناسان بر همین موضوعات تاکید دارند و آنها را تکرار می‌کنند. جالب اینجاست که در این گزارش اذعان می‌شود که تهران در سال ۱۳۵۶ جزو شهرهای آلوده دنیا شده است و سالانه ۱۰درصد به میزان آلودگی این شهر افزوده می‌شود. در این گزارش سهم ۷۸ درصدی برای وسایل نقلیه بنزینی در آلودگی هوا قائل شده و برای صنعت سهم ۹ درصدی در نظر گرفته شده است. به همین ترتیب ناگفته نماند در تهران ۵۶ روزانه بیش از ۳هزار تن زباله تولید می‌‌‌شده است.
قیمت سرسام‌‌‌آور خانه در تهران؛ سال ۱۳۵۶
طبق گزارش سال ۱۳۵۶ تهران، در اوایل سال ۱۳۵۵ قیمت زمین بین ۲۰ تا ۳۰۰هزار ریال تغییر می‌کند و به طور متوسط نسبت به سه سال قبل از آن، یعنی سال ۱۳۵۲ دو برابر می‌شود و نسبت ارزش زمین به هزینه ساختمان‌‌‌های مسکونی با توجه به استانداردهای بین‌المللی به شدت بالا می‌رود، به طوری که در سال ۱۳۵۵ این رقم در تهران به حدود ۶۹درصد رسیده بود.
وضعیت ترافیک تهران، سال ۱۳۵۶
ساعات اوج ترافیک راه‌‌‌های منتهی به تهران بین اواسط تا اواخر ظهر بوده است. جاده‌‌‌های اطراف تهران با خیابان‌‌‌های توزیعی داخل تهران هماهنگی نداشته‌‌‌اند. کرج و ساوه در آن سال‌ها هم شلوغ بوده‌‌‌اند. در گزارش تصریح می‌شود شلوغی و افزایش جمعیت کرج به خاطر همسایگی با تهران است. در سال ۱۳۵۵ روزانه حدود یک میلیون و ۴۳۰هزار وسیله نقلیه بین ساعت ۶ صبح تا ۱۰ شب رفت و آمد داشته‌‌‌اند در حالی که پنج سال پیش از آن (۱۳۵۰) این رقم ۷۴۰هزار خودرو بوده است؛ در طول پنج سال رفت و آمدها دو برابر می‌شود اما عرض خیابان و اتوبان‌‌‌ها تغییر چندانی پیدا نمی‌‌‌کنند.
در سال ۱۳۵۴ هم تاکسی به سختی گیر می‌‌‌آمده است و احتمالا تهرانیها برای رفتن به سرکار و بازگشت به منزل با مشکل روبهرو می‌‌‌شدند، طبق آمارهای این گزارش حدود ۱۳هزار تاکسی نارنجی و ۱۹۵۰ دستگاه تاکسی آبی مسوول جابه‌جایی مسافران بوده‌‌‌اند اما این رقم کافی نبوده و جواب نیاز شهروندان تهرانی را نمی‌‌‌داده است. در گزارش بارها تاکید شده، مسوولان باید به فکر چاره برای مسائل حمل‌ونقل عمومی شهر تهران باشند. کارشناسان و نویسندگان این گزارش علت ترافیک را رشد سریع جمعیت و ازدیاد تراکم، بالا رفتن سطح درآمد و افزایش مالکیت اتومبیل می‌‌‌دانند. آنها البته اضافه می‌کنند که نارسایی خدمات حمل‌ونقل عمومی و محدودیت ظرفیت شبکه ارتباطی نواحی مرکزی مانند خیابان‌‌‌کشی نادرست، عدم‌دسترسی راحت به مراکز مهم شهر و تراکم مراکز حیاتی در نقاطی خاص زمینه ترافیک و تراکم خودروها در تهران در سال ۱۳۵۶ را به وجود آورده بودند. گویا کمبود تاکسی، کافی نبودن خطوط اتوبوس، کیفیت پایین اتوبوس‌‌‌ها و کمی خطوط اتوبوس‌‌‌ها درد مزمن تهران از سال ۵۶ تاکنون است.
