محمد نریمان فرد/ تحلیلگر اقتصادی

اقتصاد گردشگری به سهم گردشگری در اقتصاد جهانی، ملی و محلی اشاره دارد که می‌تواند شامل درآمد، اشتغال و صادرات باشد. عوامل بسیاری بر اقتصاد گردشگری تاثیر می‌گذارند از قبیل وسعت کشور، قدرت اقتصاد، سطح توسعه گردشگری، حجم و میزان مخارج گردشگران، تراز خالص گردشگری و میزان ارزآوری ناشی ازآن. رایج‌ترین نگاه به توریسم در جهان معاصر رویکرد اقتصاد محور است.

از دیدگاه اقتصادی اصلی‌ترین کارکرد این صنعت کسب درآمدهای ارزی، توزیع مجدد درآمدها، ایجاد زمینه اشتغال‌، سرمایه‌گذاری و ایجاد ارزش افزوده، همچنین فروش کالاها و خدمات مورد‌نیاز گردشگران است.

به‌طور عام در خصوص اشتغال‌زایی صنعت گردشگری باید اذعان کرد که از هر ۱۱ شغل یک شغل مرتبط با گردشگری است. در نتیجه حدود ۱۰‌درصد از شاغلان دنیا در مشاغل وابسته به بخش گردشگری فعالیت دارند. از سال ۲۰۰۰ تا‌کنون نیز هر ساله ۷۵۰‌میلیون نفر به گردشگری می‌پردازند. با در نظر داشتن برخی از آمارها می‌توان به این نتیجه رسید که به ازای هر ۶ نفر گردشگر خارجی که وارد کشور شود، یک شغل و به ازای هر ۲۵ گردشگر داخلی نیز یک شغل ایجاد می‌شود. نکته اینکه ایجاد شغل در گردشگری، خود منجر به ایجاد مشاغل در سایر رشته‌ها می‌شود؛ چراکه صنعت مدرنی بوده و با استفاده از آخرین تکنولوژی‌ها، در سطوح مختلف این صنعت می‌توان مشاغل تخصصی و قابل اهمیتی را مشاهده کرد.

از طرفی دیگر صنعت گردشگری قابلیت دارد که افراد با تخصص بسیار پایین را نیز به‌کار گماشته و از نرخ بیکاری بکاهد. انعطاف در جذب نیروی متخصص و فاقد تخصص از ویژگی‌های صنعت گردشگری است. ضمن آنکه نیروی کار در این صنعت از حق انتخاب خوبی با توجه به تنوع مشاغل در این صنعت برخوردار است. به علاوه گردشگری توان ایجاد مشاغل پاره وقت و فصلی را نیز دارد و اصولا گردشگری جزو صنایعی است که در چند سطح و به‌طور مستقیم، غیرمستقیم و القایی توان اشتغال‌زایی دارد؛ گرچه در برخی موارد عدم امنیت شغلی را نیز باید از ویژگی‌های گردشگری عنوان کرد.

گردشگری برای ایران که وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد، می‌تواند به عنوان راهی برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی و خروج از اقتصاد تک محصولی باشد.

در ایران رابطه بین گردشگری و رشد اقتصادی ایران، یک رابطه دو طرفه است و بین این دو متغیر، یک تعادل بلندمدت وجود دارد. گردشگری برای ایران می‌‌تواند به مهم‌ترین منبع کسب درآمد ارزی تبدیل شود؛ مشروط بر اینکه برنامه‌ریزی صحیح و همه‌‌جانبه توأم با آینده‌نگری برای آن تنظیم و اجرا شود.

عایدی حاصل از گردشگری پایدار و در عین حال امکان بهره‌‌برداری از آن در کوتاه‌‌مدت فراهم است. اشتغال‌زایی در این صنعت بالا بوده و نیروی انسانی مورد نیاز آن محتاج به آموزش بلندمدت نیست. ایران ظرفیت پذیرایی بیش از دو تا سه میلیون گردشگر خارجی را در سال دارد و اگر در زمینه جذب گردشگران، برنامه‌‌ریزی شده و موانع موجود رفع شود، شاهد افزایش توریست و درآمد ارزی در کشور خواهیم بود.

این صنعت بعد از صنعت نفت می‌تواند مهم‌ترین گزینه برای درآمد ارزی باشد. براساس تجربیات حاصله در این زمینه عده‌ای از دست‌اندرکاران بخش صنعت توریسم معتقدند که سود هر یک گردشگر که وارد کشور می‌‌شود، برابر با صدور صدها بشکه نفت برای کشور است و تحقق این امر مهم و حیاتی، مشارکت تمامی افراد و مسوولان دست‌اندرکار بخش توریست و صنعت جهانگردی را می‌‌طلبد. اگر ایران بتواند تنها ۱‌درصد از گردش مالی در زمینه گردشگری جهان را به خود اختصاص دهد، رقمی فراتر از ۱۰۰ میلیارد دلار در سال در این حوزه عایدی خواهد داشت؛ این درحالی است که قسمت اعظم درآمدهای ناشی از گردشگری در حال حاضر به جیب کشورهای آمریکا، آلمان، ژاپن، انگلیس، فرانسه و ایتالیا می‌رود.

رقابت داغ برای جذب سرمایه‌گذار

سرمایه‌‌گذاری در این صنعت در تمام کشورهای دارای جاذبه‌‌های توریستی رو به افزایش است. امروزه جذب گردشگران خارجی به رقابتی فزاینده در بین نهادهای درگیر در صنعت گردشگری تبدیل شده است؛ زیرا این صنعت نه‌ تنها در پیشبرد اقتصاد ملی و درآمدهای ارزی نقش دارد بلکه صنعتی است پاکیزه و عاری از آلودگی و در عین حال ایجادکننده مشاغل جدید. تجربه چین، امارات متحده عربی و بسیاری از کشورهای دیگر در سال‌های اخیر حاکی از این است که سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری، رشد اقتصادی و افزایش قابل توجه درآمد را برای این کشورها به ارمغان آورده است.

امروزه اقتصاد کشورهای تک محصولی به‌شدت از جانب کشورهای قدرتمند آسیب‌پذیر است. با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری هر چند اندک در صنعت گردشگری می‌تواند باعث نجات کشورهای تک محصولی شود، می‌توان به اهمیت سرمایه‌گذاری در این بخش پی برد. در کشور ما باید سرمایه‌گذاری بیشتری روی زیرساخت‌های گردشگری انجام دهیم تا در قیاس با سایر کشورها در وضعیت رقابتی قرار گیریم. در اقتصاد ایران برخی فرصت‌ها نظیر نیروی کار، هزینه پایین گردشگری و انرژی بسیار ارزان وجود دارد اما در بحث سرمایه‌گذاری در مراکز سیاحتی، اکوتوریسم، گردشگری درمانی، مسابقات ورزشی، جشنواره‌ها و هتلداری و خدمات حمل‌ونقل و... وضعیت مناسب نداریم و باید دولت و بخش خصوصی به‌طور توامان به صورت حمایتی و نظارتی وارد شود.

تجربه کشورهای جنوب شرق آسیا، کشورهای عربی و ترکیه نشان می‌دهد که می‌توان با صنعت توریسم و سرمایه‌گذاری در این زمینه اقتصاد یک کشور را متحول کرد. مسوولان صنعت توریسم کشور باید سرمایه‌گذاری در امور زیر بنایی کشور که منجر به گسترش و توسعه فرودگاه‌ها، جاده‌ها و خطوط راه آهن خواهد شد را در دستور کار قرار دهند و در ضمن برای رونق گردشگری فعلا صنایع وابسته به صنعت جهانگردی باید از مالیات معاف شوند.