ساختارها؛ دست‌انداز توسعه توریسم

گروه گردشگری، شیما رئیسی: در آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد که به بررسی وضعیت رقابت‌پذیرى مقاصد گردشگرى جهان درسال ۲۰۱۵ پرداخته است، ایران در شاخص اولویت بخشى به سفر و گردشگرى، در میان ۱۴۱ کشور، در جایگاه صدوسی‌ قرار گرفته است. در حقیقت از منظر ۱۴ شاخص اصلى، ضعیف‌ترین عملکرد ایران مربوط به این شاخص است. این شاخص شامل مولفه‌هایی از جمله توجه دولت به بخش گردشگرى، بازاریابى موثر در جذب گردشگران، دسترسى به داده‌هاى جامع گردشگرى و مناسب بودن این داده‌ها است و رتبه ایران در مولفه توجه دولت به بخش گردشگری از این هم بدتر بوده؛ به این معنا که دولت ایران در توجه به این بخش، جایگاه ۱۳۵ را از آن خود کرده است. این در حالی است که مسوولان دولتی بارها بر توسعه گردشگری در ایران تاکید کرده‌اند. از سوی دیگر طبق گزارش بانک مرکزی، یک درصد از رشد ۶/ ۴ درصدی اقتصاد کشور در سه ماه نخست سال ۹۳ به صنعت گردشگری و هتلداری اختصاص داشته؛ اهمیت این سهم آنجا بیشتر خودنمایی می‌کند که بدانیم بخش صنعت و معدن سهمی یک و نیم درصدی از این رشد را داشته است. گرچه در نگاه نخست، نتایج آماری این دو گزارش تناقض‌آمیز به نظر می‌رسد، اما با نگاهی دقیق‌تر باید گفت که اینچنین نیست؛ در واقع آمار بانک مرکزی با صحه‌گذاری بر نقش صنعت گردشگری در اقتصاد، به نوعی همراستا با نتایج گزارش مجمع اقتصادی است و با وجود سرمایه‌گذاری اندک در این حوزه، گردشگری توانسته چنین سهمی در رشد اقتصادی ایران داشته باشد، از ظرفیت‌های بالای این صنعت خبر می‌دهد؛ اما در یک نگاه مقایسه‌ای و بر مبنای آمارهای جهانی، وضعیت گردشگری ایران چندان مطلوب نیست و نیازمند بازبینی و تحول اساسی است. چالش اساسی چیست؟ در خصوص آسیب‌شناسی عملکرد دولت در این حوزه، دکتر احمد روستا، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، به «دنیای اقتصاد» گفت: عملکرد دولت منحصر به دولت کنونی نیست و باید گفت که سال‌هاست در حوزه گردشگری، اقدامات تحول‌آفرین انجام نشده و دولت‌ها به معنای واقعی کلمه نتوانسته‌اند کاری جدی انجام دهند. با این‌همه به اعتقاد بنده بهتر است در کنار طرح نقد عملکرد دولت‌ها، به این سوال نیز پاسخ دهیم که «چگونه می‌شود گردشگری کشور را متحول کرد؟» روستا در ادامه افزود: یکی از نکاتی که این روزها بسیار مطرح می‌شود این است که چرا «با وجود ارزان بودن ایران برای گردشگران، این صنعت در کشور از رونق برخوردار نیست؟» که باید گفت که گردشگران همواره به دنبال مقاصد ارزان نیستند بلکه مجموعه‌ای از عوامل مشتمل بر کیفیت خدمات، حرفه‌ای بودن خدمت‌رسان‌ها، امنیت، سلامت برخوردهای اجتماعی و اخلاق جامعه میزبان، تعیین‌کننده‌اند. از این‌رو در بررسی علل عدم رونق گردشگری خارجی در سطح مورد نظر، باید به همه این عوامل توجه و در ادامه کمبودها، کاستی‌ها و موانع را شناخت و مرتفع کرد. وی پس از رفع موانع به برشمردن اقداماتی که باید صورت بگیرد، پرداخت و گفت: آموزش، آماده‌سازی بسترها و سرمایه‌گذاری در زمینه زیرساخت‌ها، ابزارها و نیروی انسانی در چارچوب یک الگوی شدنی و متناسب با واقعیات جامعه، گام بعدی در تحقق اهداف توسعه گردشگری است. این استاد دانشگاه همچنین بر ضرورت شناسایی و تعریف بازارهای هدف تاکید و اعلام کرد: مخاطبان ما در حوزه گردشگری یک گروه ثابت و مشخص نیستند؛ بلکه گروه‌های مختلف با انواع انتظارات را در برمی‌گیرد؛ بنابراین مدنظر قرار دادن این نکته ابتدایی بسیار حائز اهمیت است که پیش از هر اقدامی لازم است مخاطبان خود را شناسایی، تعریف و دسته‌بندی و سپس بر مبنای این داده‌ها، شرایط مورد نظر را فراهم کنیم. روستا، رتبه نامناسب ایران در توجه به حوزه گردشگری را نه نتیجه عدم درک ضرورت توسعه این بخش در بهبود رشد اقتصادی و به بیانی بی‌توجهی دولتمردان نسبت به آن بلکه معلول تغییرات و جابه‌جایی‌های پی در پی و مکرر در عرصه «مدیریت گردشگری» عنوان و اظهار کرد: این تغییرات بی‌حساب و مکرر، انگیزه حرکات و برنامه‌های بلندمدت را از مدیران و به تبع آن سایر کارکنان مجموعه سلب کرده است؛ مدیران ارشد، میانی و دیگر کارکنان، همواره در حالتی از ابهام و انتظار به سر می‌برند؛ در این صورت غالب پروژه‌ها یا نیمه تمام یا کلا دست نخورده باقی می‌مانند و همین موجب می‌شود که ما سال‌ها شاهد اظهار نظرها و طرح‌های تکراری و در قالبی متفاوت هستیم. نتیجه این تغییرها و تکرارها هم انتشار ناامیدی و بی‌انگیزگی در بخش‌های مختلف و سردرگمی فعالان این بخش است. وی در ادامه به تشریح راه‌حل پایان دادن به این چرخه معیوب پرداخت و بیان کرد: انتصاب مدیران حرفه‌ای، صاحب‌نظر در حوزه گردشگری و غیر سیاسی، چاره پایان دادن به رویه‌های نافرجام کنونی است و پس از آن است که باید یکبار دیگر همه استراتژی‌هایی را که تا کنون بارها و بارها مدون شده در کنار هم قرار داد و طرحی نو درانداخت. وزارتخانه شدن راه‌حل نیست! روستا در پایان، درباره تبدیل تشکیلات گردشگری از سازمان به وزارتخانه که در دستور کار مجلس است، اظهار کرد و گفت: یکی از علائم درماندگی و ایستایی ما در حوزه گردشگری در این سال‌ها این بوده که راه حل را در ادغام‌ها یا انفصال‌ها جست‌وجو کرده‌ایم؛ بی‌آنکه به دنبال یک راه‌حل منطقی و عملگرایانه باشیم؛ نکته مهم این است که سازمان را از گزند گرایشات سیاسی و تحولات ساختاری قدرت دور نگه داریم و به‌عنوان یک مرکز فرهنگی_اقتصادی مستقل آن را مطرح و اداره آن را به گروه‌های مستقل و خصوصی واگذار کنیم؛ درحالی‌که دولت هم به ایفای نقش حمایتی و نظارتی خود بپردازد. به این ترتیب نگرشی یکپارچه و علمی در خصوص گردشگری شکل خواهد گرفت و با ساختاری شفاف و پاسخگو روبه‌رو خواهیم بود. به گزارش «دنیای اقتصاد»، اقتصاد جهان با مشکلات زیادى دست به گریبان است؛ اما گردشگرى به رشد خود ادامه مى‌دهد. این بخش درحال حاضر ۹ درصد از تولید ناخالص داخلى جهان را تشکیل می‌دهد و کمک بسیارى به اقتصاد مى‌کند؛ ضمن آنکه تعداد گردشگران در جهان همچنان رو به افزایش است. این در حالی است که در ایران به‌رغم اظهارات مسوولان مبنی بر درک اهمیت صنعت گردشگری در رشد اقتصادی، به استناد آمارهای اعلام شده جهانی، تغییر و تحول قابل‌توجهی را شاهد نبوده‌ایم.