زندگی به سبک عشایر

گروه گردشگری، فاطمه باباخانی: کوچ، ذات زندگی عشایر است، آنها مدام در حال ییلاق و قشلاق هستند و زندگی‌شان پیوسته در گردش می‌گذرد؛ از این روست که آنها ارتباط نزدیکی با طبیعت دارند و از زیر و بم آن بسیار آگاهند؛ تغییرات آب‌وهوایی اگر به تغییر اقلیم منجر نشود نمی‌تواند عشایر را نگران کند؛ آنها به خوبی فراگرفته‌اند که چه زمانی ایل را حرکت دهند و چه زمانی را برای اطراق در یک منطقه اختصاص دهند؛ این دانش بومی در کنار شیوه زندگی منحصربه‌فرد آنها موجب شده است گردشگران با انگیزه‌های متعدد از قبیل پژوهش درباره یک منطقه یا ایل خاص یا حتی تجربه یک زندگی متفاوت به گردشگری معیشت یا گردشگری در یک ایل روی آورند. ایل شاهسون به عنوان یکی از عشایر شناخته‌شده ایران از جمله ایل‌هایی است که به گرمی پذیرای گردشگران و ارائه آداب و رسوم خود به آنهاست. به گفته حسینعلی صادق مغانلو ۴۰ ساله که خودش در میان یک ایل زاده و بزرگ شده است؛ برگزاری تورهای عشایر جدا از درآمدهای اندکی که ممکن است برای خانواده‌ها داشته باشد، عاملی در حفظ سنت‌ها محسوب می‌شود. عشایر می‌دانند که تفاوت نحوه زندگی، پوشش و زبان و آداب‌ و رسوم آنهاست که موجب جذب گردشگر شده و مزیت آنها تلقی می‌شود.

عشایر شاهسون در چادر عشایری میزبان گردشگران می‌شوند. این چادر از چوب و نمد بز ساخته می‌شود. هر چادر متشکل از ۲۴، ۲۸ یا ۳۲ چوبوق است که در یک نقطه مرکزی نیم‌دایره مانند به نام چمبره به هم وصل می‌شوند. پوشش خارجی چادر از نمدی است که از پشم بزها تهیه شده است. این نمدها در تکه‌های موازی بریده و دوخته می‌شوند به گونه‌ای که بتوانند بخش بیرونی و چمبره‌ را بپوشانند. در چادر کرکره مانند است، قسمت داخلی در از نی و بخش بیرونی آن از نمد ساخته شده است. اتاقی که به این شکل ساخته می‌شود مساحتی در حدود ۶ در ۶ یا ۶ در ۸ دارد.

ایده پذیرش گردشگران در چادرهای عشایر به گفته مغانلو اولین بار توسط مسافران مطرح شد، او به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: از زمانی که تعداد علاقه‌مندان به زندگی عشایر زیاد شد آنها به دلایل مختلف برای بازدید و مشاهده زندگی ایل‌ها سفر می‌‌کردند و این ایده را مطرح کردند که می‌توان برای احیا و همچنین رونق اقتصاد عشایر گردشگری معیشت را در این حوزه مشابه سایر نقاط جهان در ایران نیز دنبال کرد.

اما از الزامات زندگی عشایر کوچ و تغییر محل زندگی است بنابراین آنها در ماه‌های سرد سال به سمت مغان حرکت کرده و در آنجا کومه‌ها و آلاچیق خود را بر پا می‌کنند و در ماه‌های گرم سال نیز برای ییلاق به مناطق مرتفع‌تری نظیر حاشیه سهند، سبلان، مشکین‌شهر، سراب، ا ردبیل، کناره دریاچه نئور یا مشکین‌شهر می‌آیند. زمان مناسب برای گردشگری عشایر شاهسون در زمان ییلاق است که یک دوره چهار ماهه از خرداد تا پایان شهریور را دربرمی‌گیرد.

مدت زمانی که افراد می‌توانند در تور بگذرانند، عموما بین دو روز و یک شب و دو روز و دو شب متغیر است و بر اساس تعریفی که از خدمات تور دارند نیز قیمت‌ها تغییر می‌کند. برخی از افراد مایلند تمام روز را در چادرها بگذرانند و برخی نیز گردشگر به همراه راهنما را ترجیح می‌دهند. البته گردشگرانی هم هستند که ترجیح می‌دهند در طول سفرشان شیوه زیست عشایری و به نوعی گردشگری معیشت را تجربه کنند. آنها می‌توانند غذا را به همراه زنان و مردان عشایر بپزند و همچنین در آوردن آب از چاه همراه باشند.

نوع غذاهای سفارشی از دیگر عواملی است که تعیین‌کننده هزینه‌های تور عشایر است. غذاها معمولا از لبنیات، گوشت و سبزی‌های محلی تهیه می‌شود مگر اینکه مسافران سفارش خاصی داشته باشند و نیاز باشد که مواد دیگری جدا از زنجیره مواد غذایی تولید شده توسط عشایر تهیه شود. آبگوشت بزباش، ته‌چین پلو، آبگوشت شوربا، کباب محلی، آش دوغ و شیربرنج از جمله غذاهایی هستند که آنها به گردشگران پیشنهاد می‌دهند. انواع دم‌نوش‌ها از دیگر اسباب پذیرایی چادرهای عشایر

است.

از آنجا که در گذشته در یک ایل همه لوازم زندگی تولید می‌شد صنایع دستی همچنان نقشی پررنگ در زندگی آنها دارد. گلیم، خورجین، فرش، دستکش و جوراب نقش‌دار پشمی و طناب آورکه که در طرح‌ها و نقش‌های مختلف با دست ساخته می‌شود از جمله لوازمی هستند که خرید آنها هم می‌تواند سوغات خوبی برای گردشگران باشد و هم به استمرار زنجیره تولید آنها کمک کند.

در عشایر شاهسون نزدیک به ۱۰ تا ۲۰ خانوار در حال ارائه خدمات به گردشگران هستند و تلاش می‌کنند با فعالیت غیرحرفه‌ای خود بسترهای لازم برای ورود این نحوه گردشگری در ایران را مهیا کنند. در گذشته بیشتر گروه‌های علاقه‌مند تحصیلکرده و برخی اعضای مجامع علمی بیشترین میهمانان این خانواده‌ها بودند اما در حال حاضر با تبلیغات صورت گرفته و گرایش گردشگران به تجربه سبک‌های متفاوت زندگی این نمونه از گردشگری نیز در میان عشایر شاهسون در حال رونق گرفتن است.