گزارش «دنیای اقتصاد» از طرحی برای توریسم پایدار
گردشگری مسوولانه با «مسیر سبز تا ساحل پاک»
گروه گردشگری- فاطمه باباخانی*: مشکلات محیط‌زیستی در ایران کم نیست؛ بحران آب، دریاچه ارومیه و بسیاری از تالاب‌ها را خشک کرده است، ریزگردها و آلودگی هوا در شهرهای مرزی و کلان‌شهرها جان شهروندان را به خطر انداخته‌اند، آتش‌‌سوزی عمدی و غیرعمدی، چرای بی‌رویه دام و قطع درختان سال به سال پهنه جنگلی را تهیدست‌تر کرده است و چاه‌های عمیق آخرین جرعه‌های آب شیرین سفره‌های زیرزمینی آب را بیرون می‌کشند؛ اما عامل انسانی در این امور چندان دخیل نیستند و مردم با عمد و نیت قبلی و با قصد تخریب وارد محیط‌های طبیعی نمی‌شوند؛ هر چند که نتیجه کارشان اغلب به تخریب و ویرانگری می‌انجامد. رهاسازی زباله اما مقوله‌ای است که نسبت نزدیک با یکی از ریشه‌دارترین مشکلات محیط‌زیستی ما در ایران دارد. گردشگران هستند که با بی‌مسوولیتی و با رهاسازی پسماندهای خود در پهنه‌های طبیعی این عرصه‌ها را تخریب و چشم‌اندازهایی نازیبا می‌آفرینند. به هر سوی جاده‌های مقصد گردشگری که می‌نگری، قطار که به ایستگاه نزدیک می‌شود به هر طرف که بنگری، زمین پوشیده از کیسه‌های پلاستیکی است و بطری‌های خالی در میان وزش باد نه منظره‌ای دل‌انگیز که در مقابل، چشم‌اندازی زشت خلق میکنند؛ در این حالت مسافر یا چشم می‌بندد یا خود نیز با پرتاب زباله‌ای به این حجم کثیف می‌افزاید. اما بیش از هر مکانی در ایران خط ساحلی شمالی است که از بی‌تعهدی گردشگران آسیب دیده است. هر تعطیلی و ایام فراغت فرصتی بوده تا جاده چالوس و هراز شاهد رفت و آمد گردشگران برای گذران ایام فراغت باشد و پس از هر سفر تنها زباله است که به عنوان سوغات برای جنگل و دریا بر جای می‌ماند.
از همین رو بود که سازمان حفاظت از محیط‌زیست در آخرین روزهای سال ۱۳۹۲ تلاش کرد با همراهی سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در این حوزه در ۶ استان مشرف به خط ساحلی تمهیدی بیندیشد تا به جای پاکسازی عرصه‌های طبیعی توسط انجمن‌ها و فعالان محیط‌زیست این بار گردشگران خود دست به‌کار شوند و زباله‌هایشان را به شهر منتقل کنند. در راستای این امر تفاهم‌نامه‌ای با عنوان «مسیرسبز تا ساحل پاک» به امضای ۶ استاندار تهران، البرز، قزوین، گیلان، مازندران و گلستان و معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست رسید.
توزیع کیسه‌های زباله قابل بازیافت و بروشور، ارائه آموزش به مسافران در مسیر سفرها در کنار حضور کارشناسان این حوزه در اتوبوس‌های مسافری برای پاک نگه‌داشتن محیط‌زیست و حفاظت از حیات وحش از اقداماتی بود که در ایام نوروز صورت گرفت. اهدای دفترچه‌های نوروزی به کودکان از دیگر برنامه‌های پیش‌بینی شده برای این ایام بود.
اما نقش سازمان‌های مردم‌نهاد و به‌ویژه گروه رفتگران طبیعت به عنوان یکی از اصلی‌ترین گروه‌هایی که در کشور در حوزه پاکسازی مشغول به فعالیت هستند، در این پروژه چگونه بود؟ آیا سازمان حفاظت محیط‌زیست توانست از توان اجرایی این گروه و سایر سازمان‌های مردم‌نهاد در این امر بهره‌گیرد؟ و گردشگران چه واکنشی نسبت به این فعالیت‌ها نشان دادند؟
بحران زباله در کمین اکوسیستم هیرکانی
محمد درویش مدیر مرکز مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: سالانه نزدیک به ۱۵ تا ۲۰ میلیون گردشگر به سمت محورهای شمالی کشور سفر میکنند. در این منطقه ما اکوسیستم‌های هیرکانی را به عنوان یکی از اکوسیستم‌های ارزشمند داریم که در مواجهه با این حجم گردشگر بسیار آسیب‌پذیر هستند و یکی از بحران‌های پیش روی آنها به‌ویژه در سال‌های اخیر بحران زباله است.
وی افزود: وجود چنین بحرانی در این منطقه موجب پی‌ریزی طرح «مسیر سبز تا ساحل پاک» شد که با مشارکت ۶ استاندار و ادارات محیط‌زیست این استان‌ها تفاهم‌نامه‌ای در ۱۲ اسفند ماه منعقد شد تا در این استان‌ها به صورت پایلوت این طرح اجرا و پس از پایش آن، طرح با کیفیت بهتر و در گستره کل کشور در تابستان پیاده شود.
درویش درباره سطح مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد در اجرای این طرح گفت: ما جلسه‌ای با سازمان‌های مردم‌نهاد داشتیم و پس از آن نمایندگانی از این سازمان‌ها معرفی شدند تا ایده‌های خود را برای اجرای بهتر آن به ادارات محیط‌زیست ارائه کنند، همچنین سه نماینده از این سازمان‌ها در جلسه انعقاد تفاهم‌نامه حضور داشتند.
وی در خصوص حضور گروه رفتگران طبیعت به عنوان اصلی‌ترین گروه فعال در حوزه پاکسازی طبیعت در کشور اظهار کرد: این گروه در استان‌های گیلان و گلستان عملکرد بسیار موفقی در نوروز داشت و همچنین در استان زنجان که جزو حوزه عملکرد این طرح نبود نیز توانست کارنامه درخشانی از خود به جای بگذارد.
درویش درباره پایش و ارزیابی این طرح و استقبال گردشگران از آن تاکید کرد: با توجه به زمان محدودی که برای اجرای طرح داشتیم، نتایج گرفته شده بیش از آن چیزی بود که ما پیش‌بینی کرده بودیم و استقبال گردشگران نیز از این طرح بسیار خوب بود؛ به گونه‌ای که در همان روزهای ابتدایی تعطیلات اقلام در نظر گرفته شده به اتمام رسید. اما در خصوص نتایج نهایی باید بگویم که پایش و تجزیه و تحلیل طرح پس از جمعآوری گزارش‌ها تا نهم اردیبهشت که روز زمین پاک است اعلام می‌شود.
وی افزود: بررسی گزارش‌های پراکنده جمعآوری شده نشان‌دهنده همکاری خوب گردشگران است که نتیجه آن کاهش تصادفات با وحوش بود؛ ما همچنین شاهد آتش‌سوز‌ی‌های کمتری با منشا انسانی بودیم و تخریب‌ها نیز نسبت به سال‌های گذشته کاهش داشت.
هر ایرانی یک رفتگر طبیعت
کاظم نجاریون مدیر رفتگران طبیعت درباره طرح «مسیر سبز تا ساحل پاک» به «دنیای اقتصاد» گفت: شعبه این گروه در تهران در این طرح درگیر نبود، اما ما با گروه‌های استانی این هماهنگی را داشتیم که با توجه به توان خود بتوانند در این حوزه وارد شوند.
وی از عدم اطلاع این گروه از جلسه انعقاد تفاهم‌نامه خبر داد و افزود: خوشبختانه، رفتگران طبیعت از معدود گروه‌هایی هستند که از داشتن رقیب و کاهش کار استقبال می‌کند و با ورود سازمان محیط‌زیست به این مقوله، ما توانسته‌ایم به هدف خود که تحرک‌بخشی سازمان‌های دولتی متولی محیط‌زیست است، دست پیدا کنیم.
نجاریون در همین رابطه ادامه داد: یکی از اهداف ما تبدیل هر ایرانی به یک رفتگر طبیعت است و با امکاناتی که سازمان‌های دولتی هم به لحاظ مالی و هم به لحاظ قانونی دارند، امیدواریم این هدف در کنار فعالیت‌های گروه‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد فعال محقق شود.
مدیر گروه رفتگران طبیعت با این حال ضمن انتقاد از شکل‌گیری گروه‌های موازی نظیر چکمه‌سفیدها و نظایر آن گفت: تعدد گروه‌های موازی موجب پراکندگی فعالیت‌ها شده و در نهایت به هدف اصلی این گروه‌ها نیز صدمه می‌زند.
رد پای گردشگران در ساحل خزر
با این‌حال با وجود خوش‌بینی مدیر مرکز مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست و امیدهای مدیر گروه رفتگران طبیعت در آگاهی‌بخشی به شهروندان در خصوص پاسداشت زمین، همچنان برخی از گردشگرانی که در نیمه‌های عید سفر به شمال کشور و فراغت در خط ساحلی را جزو برنامه‌هایشان قرار داده بودند؛ نه تنها آموزشی در طول مسیر دریافت نکردند بلکه با رسیدن به ساحل نیز از حجم انبوه زباله در کرانه‌های خزر شکایت داشتند. به گفته یکی از آنها سواحل دریای شمال مشابه سال‌های پیش آلوده بود و شهروندان و گردشگران غیرمسوول نیز پس از تفریح و گردش تلاشی برای پاک کردن رد پای خود نداشتند.
بدون شک، گستردگی کار و حجم انبوه فعالیت‌هایی که باید در محدوده زمانی نوروز انجام شود؛ آنقدر بوده است که به قول مدیر مرکز مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست موجب اتمام اقلام آموزشی در همان روزهای ابتدایی سال جدید شود. از این رو شایسته است در سال جدید همگام و همراه با این سازمان و سازمان‌های مردم‌نهاد، سازمان‌های دیگری نظیر صدا و سیما و آموزش و پرورش نیز در حفاظت از محیط‌زیست ایران همراه شوند و در ترویج گردشگری مسوولانه بکوشند.
*Fateme.babakhani۶۰@gmail.com
ارسال نظر