سوریه؛ از اتوبوس‌های توریستی تا تانک‌های تروریستی
وزیر گردشگری سوریه می‌گوید کشورش 5/1 میلیارد دلار از درآمد گردشگری را از زمان آغاز درگیری‌های داخلی از دست داده است
گروه گردشگری- عاطفه نبوی: اگر به پیش از ژانویه ۲۰۱۱ بازمی‌گشتیم و می‌خواستیم در ارتباط با کشوری به نام سوریه و شکوه گردشگری آن سخن به میان آوریم، بی‌تردید این کشور را که نه تنها به خاطر میراث تاریخی بر جای مانده از تمدن‌های اولیه بشری به خود می‌بالد، بلکه دارای تنوع فرهنگی، معماری، اجتماعی و تاریخی فراوانی نیز هست، باید در رده کشورهای پرجاذبه از لحاظ گردشگری قرار می‌دادیم. این کشور با قرار گرفتن در کانون جهان کهن (اروپا، آسیا، آفریقا) توانسته بود؛ به عنوان منطقه‌ای تاثیرگذار در جهان متمدن کنونی ایفای نقش کند. سوریه که ظهور و زوال امپراتوری‌های بسیاری را در خود دیده و مکان‌های باستانی متعددی برای بازدید داشت، امروز در حسرت روزهای پررونق گردشگری خود به سر می‌برد.
وجود بیش از ۷۰۰ هتل با قیمت‌های متغیر در سوریه که بخش عمده‌ای از آنها در رده هتل‌های بین‌المللی قرار داشته و بیشتر در شهرهای دمشق، لاتاکیا، پالمیرا، آلپو و دیرالزور قرار گرفته بودند، این روزها میزبان هیچ گردشگری نیستند. علاوه بر این هتل‌ها میزان گردشگری در این کشور تا حدی بود که حتی برای گردشگران تابستانی نیز هتل‌های جدید التاسیس، خوابگاه‌های پذیرش مسافر و کمپ‌های تابستانی در نظر گرفته شده بود که این کمپ‌ها غالبا در حومه شهرهای بزرگ و در مناطق ساحلی با داشتن تسهیلات اقامتی مطلوب برپا شده بودند؛ اقامتگاه‌هایی که این روزها رویای بازگشت به ایام پرکار و پرتردد را در سر می‌پرورانند.
مرز باریک رشد و افول
بر اساس آمار موجود تعداد ثبت شده گردشگران خارجی در هتل‌های کشور سوریه در سال ۱۹۹۶ میلادی ۳۸۲هزار نفر برآورد شده که این تعداد گردشگر، ۰۷۹/۱ میلیون شب را در هتل‌ها گذرانده بودند (با میانگین اقامت ۸/۲ شب برای هر گردشگر). قبل از آغاز درگیری‌ها درسوریه، حدود ۳۰ ماه قبل، درآمد صنعت گردشگری در سوریه ۱۲ درصد از تولید ناخالص ملی را تشکیل می‌داد و ۱۱ درصد از شاغلان این کشور در این بخش مشغول به کار بودند.
به طور مثال حلب- شهری که بارها میان معارضان و نیروهای دولتی دست به دست شده و امروز در اثر درگیری‌های فراوان موشکی و ورود تانک‌ها، به تلی از خاکستر بدل شده- به دلیل قدمت چند هزار ساله خود و همچنین موقعیت استراتژیک بین دریای مدیترانه و رود فرات، از مهم‌ترین شهرهای جهان باستان محسوب می‌شد و در سال ۲۰۰۶ میلادی همراه شهر اصفهان و تمبکتو به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد. به گفته مقامات این شهر که در سال ۱۹۸۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، اولین سند صلح در تاریخ سیاسی جهان، ۲۴۰۰ سال پیش در آن یافت شده و اولین لغت نامه علمی نیز در این شهر دیده شده بود. بافت تاریخی این شهر با قلعه یا ارگ قرن سیزدهمی خود، مسجد جامع قرن دوازدهمی و چند مدرسه مذهبی، کاروانسرا و حمام قرن هفدهمی، از جمله جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌رفتند که سالانه میزبان گردشگران بسیاری بود.
اما این روزها بوی باروت و دود جای خالی گردشگران را در کوچه پس کوچه‌های این شهر باستانی پر کرده است. بشیر ریاض یازیجی وزیر گردشگری سوریه در این باره معتقد است که صنعت گردشگری این کشور، ۵/۱ میلیارد دلار از درآمد خود را از زمان شروع درگیری‌های داخلی این کشور در ژانویه ۲۰۱۱، از دست داده است. یازیجی میزان درآمد صنعت گردشگری این کشور را ۳۰۰ میلیارد پوند برآورد کرده که این کشور امروز به صورت کلی آن را از دست داده است. وی همچنین میزان خسارت‌های وارد شده به آثار باستانی را غیرقابل شمارش دانسته و می‌گوید که در اثر خشونت‌ها حدود ۲۹۸ موسسه گردشگری زیان دیده‌اند. وی همچنین با اشاره به مکان‌های باستان شناسی و بناهای تاریخی آسیب دیده در سراسر کشور اذعان می‌کند خسارات دیگر قابل شمارش نیست و در اثر خشونت‌ها حدود ۲۹۸ موسسه گردشگری زیان دیده‌اند.
توریسم تروریسم!!
جالب است که شالوده کلمات توریسم و تروریسم از حروف یکسانی ریخته شده، اما در معنا و محتوا چنان متضاد به نظر می‌آیند که گویی ساختن ترکیب اضافی از آنها حتی، ممکن نیست. مفهومی که «توریسم» به ذهن متبادر می‌کند، آرامش، امنیت و فراغت در زمان صلح است، اما «تروریسم» مولد وحشت، ناامنی و اضطراب. تاثیر و تاثرات متقابل این دو که اتفاقا هر دو هم این روزها بازار گرمی در جهان و به خصوص در خاورمیانه دارند، عمیق و ماندگار است. در کشورهای ناامن و درگیر جنگ‌های داخلی یا خارجی، تروریسم توریسم را به عقب می‌راند و توریست‌ها را تارومار می‌کند؛ در حالی که در زمان صلح هم توریسم، تروریسم را از معنای خود تهی کرده و با پیوند زدن فرهنگ‌ها، مذاهب و فرا رفتن از مرزهای جغرافیایی، اساسا مانع از نطفه بستن مفهوم تروریسم در بطن جامعه می‌شود.
دیویداسکاوسیل، دبیرکل شورای جهانی سفر و توریسم WTTC در جریان سخنرانی که اخیرا در نایروبی پایتخت کنیا داشت، گفت: «صنعت سفر و توریسم مردم را گرد هم می‎آورد و به ما امکان می‎دهد که روابط نزدیک‌تری را برای درک بهتر یکدیگر و فرهنگ و دستاوردهای بشر برقرار کنیم واین موتور دیپلماسی و تجارت است.» به گفته او صنعت سفر و گردشگری موتور محرک صلح و درک متقابل در نبرد با تروریسم است. او همچنین این نکته را متذکر می‌شود که حملات تروریستی واقعیت غم‌انگیزی است از زندگی ما که این صنعت باید بیاموزد تا سال‎های آینده نیز با آن زندگی کند. دبیرکل شورای جهانی سفر و توریسم اضافه می‌کند: «درحالی که صنایع دیگر امکان و فرصت کافی برای خارج شدن از چنین شوک‎هایی همانند تروریسم را دارند، صنعت گردشگری و سفر ناگزیر است تنها چند روز و حتی گاه چند ساعت پس از حادثه یا تصادفات خود را بازیابد. در شرایط کنونی این امری حیاتی است که کشور یا هر مقصد آسیب‌دیده از این قبیل حوادث، همچنان به روی گردشگران باز بماند.»
توریسم سوریه دستخوش تروریسم
چنانکه می‌بینیم توریسم زمان زیادی ندارد و هر آنچه در کشور مقصد وجود دارد و حتی ویرانه‌های جنگ آن تبدیل به مقصد توریست‌ها می‌شود؛ آن هم در قالب گردشگری فاجعه. کشورها سیاست‌های مختلفی را در جهت نگه‌داشتن توریست‌های خود در شرایط ناامن اتخاذ می‌کنند؛ به عنوان مثال به نوشته روزنامه استار چاپ سنگاپور، گردشگران سنگاپور بیمه حملات تروریستی می‌شوند و این یعنی ایجاد چتر امنی برای رشد توریسم.
از سوی دیگر به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی مقامات امنیتی بریتانیا خبر از شکل‌گیری نوع تازه‎ای از گردشگری در این کشور دادند که سوریه را مبدل به مقصد گردشگری برای تروریست‎های حامی القاعده در بریتانیا کرده است. ماموران امنیتی در بریتانیا هشدار دادند که «گردشگری ترور» یا «توریسم تروریستی» به عنوان یک بخش مهم از فعالیت‎های مسافرتی در میان برخی شهروندان بریتانیایی درسفر به سوریه اخیرا رشد یافته و این مساله امنیت بریتانیا را نیز به شدت تهدید می‎کند.
به گفته این مقام امنیتی بریتانیا، صدها نفر از مسلمانان این کشور هم اکنون درحال سفر به سوریه هستند تا در فعالیتی که گردشگری ترور نام گرفته، در آشوب‌های سوریه به نفع القاعده شرکت کنند. اندروپارک مدیر‌کل۵‌MI در کمیته امنیت ملی مجلس نمایندگان بریتانیا با اعلام این مطلب ابراز داشته که این شکل از سفر با هدف‌های تروریستی اخیرا و با توجه به مشکلات جاری در سوریه رشد کرده است. به زعم وی درحال حاضر سوریه مبدل به مقصد جذابی برای کسانی شده است که با هدف‎همکاری با القاعده و درحمایت و همدردی با پیام تروریست‎های این گروه، به این کشور سفر می‎کنند.
ترور جایگزین تور!
تولد چنین مفهوم نامیمونی از امتزاج این دو حوزه متناقض چنانکه از آثار و نتایجش پیدا است، عجیب و ناخوشایند است و می‌تواند به معنی نفوذ تروریسم به ساحت معنایی توریسم و درنوردیدن آن باشد. دیگر در اینجا توریست قرار نیست پیام آور صلح و آشتی باشد و آمده تا درآتش جنگ بدمد.
از یک سو با بالا گرفتن جنگ در منطقه خاورمیانه، با زمینه‌های قومی، مذهبی وسیاسی و از سوی دیگر با افزایش امکان برقراری ارتباط و تسهیل سفر، ارتباط این جنگجویان نیز با همفکرانشان برقرار شد. هر کدام از طرفین درگیر وابستگانی در اقصی نقاط دنیا با قرابت فکری یا اشتراکی در منافع داشته‌اند؛ بنابراین این افراد شاید در ابتدا به صورت ناظران (گردشگران) وارد منطقه شدند؛ اما بعد تبدیل به یکی از جنگاوران شده و تغییر ماهیت دادند.
حال وقتی که به سوریه نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که بر ویرانه‌های توریسم فرهنگی و تاریخی آن، بنای نابهنجار توریسم تروریسم پا گرفته و رشد می‌کند؛ توریسمی که عوایدش فقر، بدبختی و سال‌های طولانی عقب‌ماندگی و رنج برای این کشور اساطیری است. توریسم جدیدی متولد شده؛ توریسمی که با هیچ یک از کدهای اخلاقی گردشگری منطبق نیست و باید با کدهای جدیدی آن را شناخت و بازتعریف کرد.