تحلیل اقتصادی رویداد مهم ورزش جهان در گفت‌وگو با حمیدرضا صدر
تحلیل «هزینه- فایده» درجام جهانی
عباس نعیم امینی درحالی که همه نگاه‌ها به ساق‌های ستاره‌های مشهور فوتبال دنیا معطوف است برزیل اما برای برگزاری این مسابقات با مشکلات اقتصادی زیادی رو به رو بوده است. برگزاری جام‌جهانی در این کشور آن هم در شرایطی که برزیلی‌ها از لحاظ اقتصادی در شرایط مناسبی به سر نمی‌برند موجب شد تا مردم این کشور در ۲ سال اخیر به گونه‌های مختلف اعتراض خود را نسبت به میزبانی جام‌جهانی و هزینه‌های هنگفت برگزاری آن نشان دهند. این موضوع موجب شده تا برخی نگاه‌ها به سمت مسائل اقتصادی و جنبه‌های مختلف برگزاری یک تورنمنت ورزشی خصوصا جام‌جهانی فوتبال جلب شود.
عباس نعیم امینی درحالی که همه نگاه‌ها به ساق‌های ستاره‌های مشهور فوتبال دنیا معطوف است برزیل اما برای برگزاری این مسابقات با مشکلات اقتصادی زیادی رو به رو بوده است. برگزاری جام‌جهانی در این کشور آن هم در شرایطی که برزیلی‌ها از لحاظ اقتصادی در شرایط مناسبی به سر نمی‌برند موجب شد تا مردم این کشور در ۲ سال اخیر به گونه‌های مختلف اعتراض خود را نسبت به میزبانی جام‌جهانی و هزینه‌های هنگفت برگزاری آن نشان دهند. این موضوع موجب شده تا برخی نگاه‌ها به سمت مسائل اقتصادی و جنبه‌های مختلف برگزاری یک تورنمنت ورزشی خصوصا جام‌جهانی فوتبال جلب شود. اینکه برگزاری یک تورنمنت ورزشی چه اهداف و مزایایی برای کشور میزبان به همراه دارد؟ کشورهای شرکت‌کننده در جام‌جهانی چه منافعی می‌توانند از حضور در جام‌جهانی به دست آورند؟ منافع و هزینه‌های اقتصادی حاصل از برگزاری مسابقات جام‌جهانی چیست؟ و سوالاتی از این قبیل موضوع اصلی مصاحبه ما با دکتر حمید رضا صدر کارشناس مسائل اقتصاد فوتبال است که می‌خوانید:
منافع و هزینه‌ها برای کشور میزبان
هزینه‌های سنگین برگزاری جام‌جهانی از قبیل آماده سازی ورزشگاه‌ها برای برگزاری مسابقات، فراهم کردن سیستم حمل‌و‌نقل مناسب برای جابهجایی مسافران، امکانات رفاهی مناسب برای اسکان تیم‌های ورزشی حاضر در مسابقات و از سوی دیگر تماشاگرانی که برای دیدن مسابقات به کشور میزبان سفر می‌کنند و آماده‌سازی زیرساخت‌های مخابراتی همه و همه می‌تواند تبعات اقتصادی سیاسی و اجتماعی زیادی را برای کشور میزبان به همراه داشته باشد. دکتر صدر کارشناس و محقق فوتبال در این زمینه می‌گوید: هزینه‌ها و منافع حاصل از برگزاری مسابقات جام‌جهانی یا به‌طور کلی تورنمنت‌های ورزشی برای یک کشور بسته به رویکرد و نگاه کشور میزبان می‌تواند متفاوت باشد و یک منظر مشخص در این زمینه وجود ندارد. تفاوت‌هایی میان رویکرد سرمایه دارانه و کشورهای کمونیستی در این زمینه وجود دارد. از طرف دیگر این اهداف کشور میزبان است که مشخص می‌کند چه مقدار هزینه کند. وی با اشاره به اینکه لزوما هم برگزاری یک تورنمنت ورزشی همیشه درآمدزا نیست افزود: برگزاری چنین مسابقاتی ممکن است در یک دوره زمانی بلندمدت عوایدی را نصیب کشور میزبان کند؛ برای مثال در مورد جام‌جهانی کره و ژاپن شاید به ظاهر درآمدی برای این کشورها نداشته و هزینه‌های زیادی صرف این مسابقات شد ولی توانست راه ورود سرمایه‌ها به این کشورها را باز کند که خیلی ارتباط مستقیمی به خود بازی‌ها و درآمدهای مستقیم حاصل از آن ندارد. این مساله در مورد کره و ژاپن که ساختار اقتصادی مناسبی داشتند، محقق شد. وی در ادامه با اشاره به برگزاری جام‌جهانی آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰ گفت که این مطلب در مورد آفریقای جنوبی تحقق پیدا نکرد چون اساسا ترکیب اقتصادی و زیر ساخت‌های لازم و مناسب را در اختیار نداشت. وی افزود: برگزاری جام‌جهانی در آفریقای جنوبی بیشتر جنبه‌های سیاسی داشته چنان‌که برای برگزاری این مسابقات استادیوم‌هایی ساخته شد که فقط در جام‌جهانی مورد استفاده قرار گرفت و هزینه نگهداری این استادیوم‌ها پس از برگزاری جام‌جهانی به این کشور تحمیل شد حال آنکه در مورد کره و ژاپن هم این اتفاق رخ داد و استادیوم‌هایی ساخته شد که فقط برای جام‌جهانی به‌کار آمد و پس از جام‌جهانی این استادیوم‌ها کارآیی زیادی نداشته‌اند منتها در ژاپن و کره چون پشتوانه اقتصادی لازم وجود داشته مساله زیادی ایجاد نکرد. وی در ادامه گفت ممکن است برگزاری تورنمنت‌های ورزشی برای به رخ کشیدن قدرت باشد مثلا در مورد المپیک لندن چون سیستم اقتصادی آن بر مبنای بانک و بیمه است نشان دادن امنیت و قدرت سیاسی حائز اهمیت بوده و در واقع این مساله برای کشورهایی مفید است که بستر اصلی و زیر ساخت‌های لازم برای برگزاری چنین مسابقاتی مهیا است.
وی با اشاره به برگزاری جام‌جهانی در برزیل گفت: حرف اصلی معترضان در برزیل این است که حدود یازده بیلیون دلار برای برگزاری جام‌جهانی در این کشور هزینه شد که از این مبلغ حدود ۴ بیلیون دلار توسط فیفا پرداخت شده و یک بیلیون دلار آن هم از بخش خصوصی تامین شده و مابقی یعنی حدود ۶یا ۷ بیلیون دلار به مالیات‌دهندگان و مردم برزیل تحمیل شده است و این در شرایطی است که سیستم حمل و نقل در برزیل بسیار ضعیف است در واقع آمارها نشان می‌دهد که حدود یک سوم تا یک دوم درآمدهای مردم برزیل صرف جابهجایی می‌شود. وی در ادامه گفت: برگزاری جام‌جهانی در کشوری که هنوز سیستم بهداشت و درمان درستی ندارد یا در سیستم آموزشی از جایگاه مناسبی برخوردار نیست نمی‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد و به نفع منافع ملی برزیل باشد. در کشوری که فساد مالی در ورزش آن امری دیرپا است میزبانی این مسابقات تنها می‌تواند یک دلیل منطقی داشته باشد و آن هم مناسباتی است که بین مسوولان این کشور و فیفا وجود دارد. بنابراین اگر این فساد مالی را برای سران این کشورها بپذیریم منطق اقتصادی دیگر معنایی ندارد ولی در مقابل، نمونه‌هایی مانند آلمان هم وجود دارد که هزینه‌ها کاملا منطقی انجام شد و منافع اقتصادی هم به دنبال داشت درحالی که در مورد کشورهای آفریقای جنوبی ، برزیل و قطر این منطق اقتصادی وجود ندارد. بنابراین می‌توان جانمایه این بحث را در مورد توسعه یافتگی یا عام توسعه کشورها در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی تعریف کرد، وی در ادامه افزود: در کشورهای توسعه یافته در برگزاری تورنمنت‌های ورزشی بیشتر منطق اقتصادی مطرح است ولی در کشورهای توسعه نیافته یا کمتر توسعه یافته بیشتر اهداف سیاسی و خوش‌بینی‌های کاذب مورد نظر است.در واقع باید به این نکته توجه داشت که همیشه این بازتاب‌ها نمی‌تواند مثبت باشد همانند یونان در برگزاری المپیک ۲۰۰۰ یا جام‌جهانی ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی.
منافع اقتصادی و غیراقتصادی برای کشورها
در میان ۳۲ تیم حاضر در جام‌جهانی کشورهایی با سطوح مختلف توسعه‌یافتگی دیده می‌شود، به همین دلیل شاید نتوان عامل توسعه اقتصادی را خیلی در موفقیت فوتبال کشورهای مختلف با اهمیت دانست. نمونه بارز آن برزیل است که تاکنون در پنج دوره جام‌جهانی قهرمان شده است. کشور توسعه یافته‌ای
از لحاظ اقتصادی و اجتماعی به حساب نمی‌آید یا در مورد اروگوئه هم که دو بار این عنوان را کسب کرد همین مساله صادق است، اما آنچه که مسلم است توسعه ورزش و به‌خصوص فوتبال احتیاج به یکسری امکانات سخت‌افزاری ونرم‌افزاری دارد که به صورت مناسب در میان مردم جامعه در مناطق مختلف توزیع شده باشد. حضور در جام‌جهانی می‌تواند منافع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را برای کشورهای حاضر به دنبال داشته باشد، به‌عنوان مثال بازی ایران و آمریکا در جام‌جهانی ۹۸ فرانسه به قدری حائز اهمیت بود که بازی قرن نام گرفت، اگر چه دو تیم در سطح بسیار بالایی از لحاظ فوتبالی قرار نداشتند علاوه‌بر این منافع بلندمدتی هم می‌تواند پس از حضور در جام‌جهانی تحقق یابددر واقع جام‌جهانی فوتبال یک ویترین ورزشی وفستیوال فرهنگی با اثرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مختلف است دکتر صدردر مورد منافع اقتصادی و غیراقتصادی حاصل از حضور در جام‌جهانی با اشاره به مبالغی که فیفا برای حضور تیم‌های مختلف در جام‌جهانی پرداخت می‌کند، گفت: فیفابرای حضور تیم‌های جام‌جهانی و صعود هر تیم به مراحل بعدی مبالغی در نظر گرفته است که می‌تواند حائز اهمیت باشد و در نهایت تیمی که قهرمان شود حدود ۳۰ تا ۳۵ میلیون دلار دریافت می‌کند ولی در مورد حضور ایران در جام‌جهانی گفت: برای کشوری مثل ایران که خصوصا در طی سال‌های اخیر در انزوای سیاسی و اقتصادی قرار داشته شاید بهترین ویترین و بهترین فرصت برای خروج از انزوا باشد، البته علاوه‌بر منافع سیاسی منافع اقتصادی هم می‌تواند به دنبال آن محقق شود وی با اشاره به منافع اقتصادی حضور ایران در جام‌جهانی ۱۹۹۸ فرانسه گفت: با وجود بازی خوب ایران در جام‌جهانی و به دنبال آن حضور بازیکنان ایران در لیگ‌های اروپایی پس از جام‌جهانی ۹۸ درآمدهایی وارد فوتبال ایران شد که ناشی از درخشش در جام‌جهانی ۹۸ فرانسه بود که البته ورود این پول‌ها در فوتبال ایران تا حدودی هم فوتبال ایران را به بیراهه کشید و این ریخت و پاش مالی موجود در فوتبال در حال حاضر شاید به نوعی تبعات همان نسیمی بود که در آن سال‌ها به ورزش فوتبال کشور وزیده شد، وی در پاسخ به منافع غیراقتصادی حاصل از حضور در جام‌جهانی با اشاره به ایجاد یک اشتیاق و شعف ملی و نشاط اجتماعی در ا ثر حضور ایران در جام‌جهانی افزود: جشن‌های اجتماعی پس از پیروزی در مسابقات ورزشی می‌تواند جنبه‌های مثبتی داشته باشدو نشانه‌ای از وحدت ملی به حساب آید.
وی با بیان اهمیت و منافع غیراقتصادی حاصل از حضور در جام‌جهانی برای کشورهای مختلف گفت: در مورد کشورهای کمتر توسعه یافته اگر بتوانند مراحل بالاتر صعود کنند درآمدهای اقتصادی حاصل می‌تواند حائز اهمیت باشد و به توسعه فوتبال در این کشورها کمک کند. ولی در مورد کشورهای توسعه یافته این درآمدها خیلی معنا دار نیست مثلا اگر فرض کنید تیم آلمان قهرمان شود حدود ۳۰ میلیون دلار که در نهایت به این تیم می‌رسد در اقتصاد این کشور رقم قابل توجهی نیست و چون زیرساخت‌های لازم و سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز در حد قابل قبولی است این پاداش نمی‌تواند تاثیرگذار باشد
شرایط برزیل و جام‌جهانی
با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی برزیل در حال حاضر، موج اعتراضاتی که از سال ۲۰۱۲ در مورد هزینه‌های آماده‌سازی این کشور برای جام‌جهانی به راه افتاد برزیل را به حاشیه برد تا در یک شرایط عدم اطمینان و با ریسک بالااین میزبانی را شروع کند تیم برزیل در حالی پای به این مسابقات می‌گذارد که عدم موفقیتش می‌تواند تاثیرات و پیامد‌های اساسی در این کشور بر جای بگذارد. در تحلیل شرایط برزیل در برگزاری جام‌جهانی دکتر صدر با اشاره به اینکه برزیل پنجمین کشور جهان از لحاظ وسعت و جمعیت است گفت: هر چند برزیل در ۲ دهه اخیر روند رو به رشدی را از لحاظ اقتصادی و سیاسی پشت سر گذاشته، اما همچنان مشکلات اقتصادی و سیاسی گریبانگیر این کشور است مساله فقر، زاغه‌نشینی، نبود امکانات بهداشتی و آموزشی مناسب در این کشور همچنان وجود دارد. وی در پاسخ به این پرسش که آیا جام‌جهانی و قهرمانی برزیل در آن نمی‌تواند کمی از مشکلات سیاسی و اقتصادی موجود در برزیل را کاهش دهد گفت: برزیل حدود ۸۰۰ میلیون دلار برای برقراری امنیت در جام‌جهانی هزینه کرد و این مساله می‌تواند تامل برانگیز باشد و نشان‌دهنده این است که استانداردهای امنیت در این کشور پایین است که این رقم باید هزینه شود.
وی در ادامه با بیان امکان سقوط دولت برزیل در صورت عدم قهرمانی در جام‌جهانی افزود: اگر شرایطی پیش بیاید که مسابقات به تعطیلی کشیده شود و اعتراضات تشدید شود شرایط مهلکی برای دولت برزیل به وجود می‌آید وی با بیان آسیب پذیری دولت برزیل اشاره کردکه این مساله می‌تواند بازتاب‌های اقتصادی گوناگونی داشته باشد.
همچنین این کارشناس فوتبال در پاسخ به اینکه با توجه به اهمیت و ریشه‌دار بودن فوتبال در برزیل آیا قهرمانی برزیل نمی‌تواند برخی از مشکلات سیاسی برزیل را به دست فراموشی بسپارد و یک نشاط اجتماعی را برای این کشور به دنبال داشته باشد گفت: فوتبال یک باغ سبز دلپذیری را در مقابل سیاه‌پوستان قرار می‌دهد ولی واقعیت این است که همه این افراد نمی‌توانند یک فوتبالیست خوب شوند و اگر فوتبالیست خوب شوند چقدر امکان دارد در یک تیم بزرگ اروپایی بازی کنند و یک نگاهی که در برزیل وجود دارد این است که فوتبال همه چیزشان شده و این همه چیز مربوط به طبقه سیاه اکثریت است ولی واقعیت این است که سفیدها هستند که پست‌های کلیدی را در اختیار دارند. وی در ادامه افزود: اگر دقت کنید بازیکنان برزیلی اکثرا سیاه‌پوست هستند ولی مربیان برزیلی همگی سفیدپوست‌اند و این می‌تواند یک نشانه باشد، از اینکه جایگاه کلیدی به سفیدها تعلق دارد. وی با اشاره به کوتاه بودن و اختصاری بودن اسامی بازیکنان برزیل گفت: این مساله هم شاید ریشه در مسائل اقتصادی و فقر آموزشی داشته باشد و بازتابنده همین مسائل و وضعیت نامناسب سیاه‌ها در برزیل است که یک ریشه اجتماعی و جایگاه اقتصادی را بیان می‌کند و نشان می‌دهد که فوتبال برزیل فرصتی برای سیاهان فراهم می‌کند تا به آمال و آرزوهایشان دست یابند و در نهایت این مساله خیلی نمی‌تواند تاثیرگذار باشد و مسائل اقتصادی و اجتماعی برزیل را حل کند چرا که در حقیقت فوتبال بازتابنده مسائل اجتماعی و اقتصادی است نه حلال مشکلات اقتصادی و اجتماعی و اگر کسی فکر می‌کند که می‌تواند با فوتبال مسائل اقتصادی و اجتماعی را حل کند فکر درستی نیست این کارشناس برنامه‌های ورزشی در ادامه گفت: با ایجاد شادی و نشاط اجتماعی نمی‌توان مسائل اقتصادی را حل کرد. با شادی و پای کوبی نمی‌توان برنج و گوشت سرسفره‌های طبقه فقیر جامعه برد من این نشاط اجتماعی را در حوزه روانشناسی اجتماعی معنا می‌کنم که می‌تواند نشان‌دهنده وحدت و درکنار هم بودن مردم باشد.
دکتر صدر با اشاره به کشور سوئد و امکانات ورزشی و رفاهی مناسب در این کشور در مقایسه با برزیل و عدم حضور سوئد در جام‌جهانی گفت: من فکر می‌کنم که در نهایت مردم اهمیت دارند. ترجیح می‌دهم امکانات رفاهی، بهداشتی و آموزشی و امکانات ورزشی برای مردم فراهم شود تا اینکه یک کشور قهرمان جام‌جهانی شود. بردن جام اهمیت ندارد وقتی مردم در شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی زندگی می‌کنند.
دکتر صدر در پایان در مورد روند بازی‌ها و نتایج تیم ملی در جام‌جهانی گفت: آنچه ایرانی جماعت انجام می‌دهد لزوما ارتباطی به آنچه برایش انجام شده، ندارد. ایران چشمه جوشانی از منابع انسانی دارد که خارج از سیستم می‌درخشند، به همین دلیل بود که ما در جام‌جهانی ۹۸ مقابل آمریکا پیروز می‌شویم و در بازی با آلمان هم ۲ بر صفر شکست می‌خوریم درحالی که فاصله فوتبال ما با آلمان از لحاظ امکانات، تاریخچه و افتخارات شاید بیش از ۱۰ گل است. وی با اشاره به نتایج ایران در جام‌جهانی ۲۰۰۶ افزود اینکه برخی اعتقاد دارند ما در جام‌جهانی نتایج ضعیفی می‌گیریم ودر مقابل آرژانتین گل‌باران می‌شویم به نظر من این اتفاق رخ نخواهد داد البته فوتبال قابل پیش‌بینی نیست ولی به اعتقاد من این تیم خیلی ضعیف‌تر از تیم ایران در جام‌جهانی ۲۰۰۶ نیست.
ارسال نظر