گروه نفت و پتروشیمی، نسیم علایی: سال پر از هیجان نفت پایان یافت و سال ۲۰۱۵ در میان موجی از نگرانی برای فعالان این بازار شروع شد. هرچند که روز گذشته، اولین روز کاری سال جدید میلادی، بازار نفت با صعود اندکی آغاز شد؛ اما همه پیش‌‌بینی‌ها برای این سال از تداوم روند نزولی نفت خبر می‌دهد. با این حال «دنیای اقتصاد» در این گزارش با نگاهی به تحولات یک سال گذشته (۲۰۱۴) به ریسک‌هایی در بازار نفت اشاره می‌کند که طی سال ۲۰۱۵ نگرانی‌هایی را در این بازار ایجاد خواهند کرد؛ ریسک‌هایی از جمله تولید شیل اویل‌ها، آزادسازی صادرات نفت در آمریکا، تحریم‌های ایران، چالش‌های فراروی روسیه از ابعاد تحریم‌های این کشور یا احتمال رویارویی دوباره با اوکراین، خطر داعش و اثرگذاری این گروهک تروریستی بر تولید نفت عراق، تصمیمات اوپک در زمینه سطح تولید و شورش‌ها و اعتصابات در کشورهای نفتی همچون لیبی و نیجریه و اخیرا ونزوئلا. این موارد ریسک‌هایی را شامل می‌شود که می‌تواند همه معادلات را بر هم زند و قیمت نفت را افزایش دهد یا با سرعت کاهش بیشتری همراه کند. سال ۲۰۱۴ پر از تشویش و نگرانی برای نفت بود، با وجود اینکه در شروع این سال بسیاری از تحلیلگران روند نزولی نفت را پیش‌بینی کرده بودند؛ اما کمتر کسی فکر می‌کرد نفت با کاهشی که ظرف ۷ سال اخیر بی‌سابقه بوده مواجه شود و با قیمت‌های زیر ۶۰ دلار سال را به پایان ببرد. در شروع سال بهای نفت برنت در محدوده ۱۰۷ دلار قرار داشت، نفت خام آمریکا نیز در اولین روز کاری این سال بیش از ۹۵ دلار معامله شد. این در حالی است که روز چهارشنبه، آخرین روز از سال ۲۰۱۴ قیمت‌ها به ترتیب به کانال ۵۷ دلار و ۵۳ دلار به ازای هر بشکه وارد شد. در واقع در سال گذشته میلادی، هر بشکه نفت برنت با افتی حدود ۵۰ دلاری مواجه شد و نفت WTI برای هر بشکه ۴۲ دلار کاهش قیمت داشته است که افت ۴۷ درصدی برای برنت و ۴۴ درصدی برای WTI را رقم زد.

کارشناسان بازار انرژی مهم‌ترین‌ دلیل افت قیمت نفت را مازاد عرضه بر تقاضا اعلام کرده‌اند، به عبارتی با افزایش تولید چشمگیر نفت شیل آمریکا در سال‌های اخیر عرضه نفت به قدری زیاد شد که رشد تقاضا نتوانست این عرضه اضافی را جذب کند.

به گفته کارشناسان در حال حاضر روزانه بیش از ۳ میلیون بشکه بیش از تقاضا نفت در بازار عرضه می‌شود. در واقع از شروع سال این مازاد عرضه وجود داشته اما به دلیل برخی نگرانی‌ها از مسائل ژئوپلیتیک در کشورهای تولید‌کننده نفت افت قیمت را با تاخیر مواجه و به نیمه دوم سال موکول کرد.

درگیری‌هایی که به کاهش عرضه منجر نشد

منطقه خاورمیانه به دلیل اینکه عمده نفت و گاز جهان را در خود جای داده از دیر‌باز کانون توجه مصرف‌کنندگان انرژی بوده است. اهمیت این منطقه به قدری است که هر مساله‌ای که امنیت آن را به مخاطره اندازد بر قیمت نفت اثر گذار است؛ اما در سال‌های اخیر که آمریکا با سرعت سر‌سام‌آوری در حال توسعه میادین نفتی نامتعارف خود بود، در‌گیری‌ها در این منطقه در اوج قرار داشت و نگرانی از کاهش تولید نفت در اثر این مسائل موجب شد که قیمت‌ها در سطح بالایی قرار بگیرد؛ فارغ از اینکه مازاد عرضه آرام آرام در حال شکل‌گیری است.

از طرف دیگر نتایج بهار عربی همچنان در سال ۲۰۱۴ ادامه یافته به‌طوری‌که لیبی یکی از کشورهایی است که هنوز حال و هوای انقلاب از این کشور نرفته است و گروهی از مخالفان همچنان در حال مبارزه با دولت جدید هستند و تولید نفت این کشور را به مخاطره انداخته‌اند. به‌طوری‌که تولید بیش از یک میلیون بشکه‌ای لیبی را به حدود ۲۰۰ هزار بشکه رسانده‌اند. هرچند که در میانه سال بسیاری از مشکلات بین دولت و شورشیان حل شد و تولید نفت به بیش از ۸۰۰ هزار بشکه رسید اما در دو ماه اخیر تنش‌ها دوباره اوج گرفته و تولید کنونی این کشور را به حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز رسانده است.

سال گذشته عراق، دومین تولید‌کننده بزرگ اوپک، شاهد ظهور پدیده‌ای به نام داعش بود، گروه تروریستی که به سرعت در این کشور رشد کرد و عراق بابت آنها متحمل هزینه‌های بسیاری شد. هرچند که این گروه عمدتا در شمال این کشور فعالیت می‌کنند و تهدیدی برای تاسیسات نفتی که در مناطق جنوبی قرار گرفته‌اند نیستند اما در شروع حملات این گروه چنان رعب و وحشتی جهان را فرا گرفت که قیمت‌ها را مدتی بالای ۱۱۰ دلار نگه داشت.

اما مسائل ژئوپلیتیک تنها شامل کشورهای اوپکی نبود، روسیه بزرگترین تولید‌کننده نفت دنیا در این سال با غرب بر سر مسائل اوکراین به اختلاف رسید و همین منجر به برخی تحریم‌ها علیه این کشور شد. هرچند که به دلیل وابستگی اروپا به روسیه کشورهای غربی نتوانستند نفت و گاز این کشور را تحریم کنند اما نگرانی از درگیری و شروع جنگ بین روسیه و اروپا و آمریکا منجر به افزایش بهای نفت شد.

این سه مورد مهم‌ترین وقایع ژئوپلیتیک بودند که در نیمه اول سال ۲۰۱۴ بهای نفت را به شکل تصنعی بالا نگه داشت و انتظار می‌رود در سال ۲۰۱۵ نیز همچنان بر این بازار اثرگذار باشند. اما مهم‌ترین‌ ویژگی تاثیرات ژئوپلیتیک (اگر به تغییری در عرضه و تقاضای بازار منتهی نشود) کوتاه‌مدت بودن آن است و با کاهش هیجانات ناشی از آن بازار به شکل واقعی بر می‌گردد و همین شروعی برای تاثیر مازاد عرضه بر تقاضا و افت بهای نفت شد. افت قیمت‌ها از ۳۰ خرداد (۱۹ جولای) شروع شد و از آن زمان تا‌کنون بهای نفت حدود ۵۰ درصد ارزش خود را از دست داده است.

قدرت عرضه در برابر ضعف تقاضا

«مازاد عرضه بر تقاضا دلیل افت قیمت نفت است.» این جمله‌ای است که همه کارشناسان و فعالان بازار نفت بر آن تاکید دارند. اما چه عواملی موجب تشکیل مازاد عرضه در بازار شده است؟ متهم اصلی این ماجرا نفت شیل آمریکا است؛ انقلاب شیل در آمریکا از سال ۲۰۰۶ سیاست‌های انرژی این کشور را تغییر داده و از سال ۲۰۱۱ رشد تولید این کشور با افزایش چشمگیری مواجه شده است؛ به‌طوری‌که در این سال‌ها واردات آمریکا به شدت کاهش داشته است و در حال حاضر آمریکا کمتر از ۵۰ درصد از نفت مورد نیاز خود را وارد می‌کند و بقیه آن را در داخل کشور تولید می‌کند. در سال گذشته میلادی، تولید نفت آمریکا به‌طور میانگین روزانه ۶/۱ میلیون بشکه رشد داشته است.

به گفته کارشناسان هرچند که تاثیر رشد تولید آمریکا بر کاهش بهای نفت طی ۶ ماه گذشته مشخص شد، اما طی چند سال اخیر تولیدات شیل بسیاری از زیر ساخت‌های تجاری نفت را تغییر داده و بستری برای کاهش کنونی بهای نفت ایجاد کرده است. در واقع طی دو، سه سال اخیر در پی رشد تولید شیل، واردات آمریکا از غرب آفریقا به تدریج کاهش یافت و نفت آفریقا را راهی بازارهای آسیایی کرد و موجب رقابت بین کشورهای اوپکی و آفریقایی برای تصاحب بازار نفت آسیا شد.

اما اوپک نیز در این میان موجب رشد مازاد عرضه شده است. بر اساس گزارش بلومبرگ، این سازمان به‌طور میانگین از سال ۲۰۱۲ تاکنون روزانه حدود ۸۸۰ هزار بشکه بیش از سقف ۳۰ میلیون بشکه‌‌ای خود نفت تولید کرده است، این مقدار در کنار رشد ۶/۱ میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت آمریکا در سال گذشته ریشه مازاد عرضه کنونی بازار نفت است. اما نقش اوپک در کاهش قیمت به اینجا ختم نشد. در واقع با شروع افت قیمت نفت همه فعالان بازار منتظر بودند که اوپک به نقش سنتی خود عمل کند و به‌عنوان تنظیم‌کننده قیمت وارد بازار شده و تولید خود را کاهش دهد و از توقف بیشتر بهای نفت جلوگیری کند. اما عربستان در اقدامی بی‌سابقه با کاهش تولید مخالفت کرد و با همراهی سه کشور کویت، امارات و قطر جلوی ۸ عضو دیگر این سازمان قد علم کرد. در واقع این کشورها بر این باور هستند که با کاهش سقف تولید اوپک سهم خود از بازار را از دست می‌دهد.

تثبیت سقف ۳۰ میلیون بشکه‌ای نفت توسط اوپک نفت را با افت بیشتری همراه کرد به‌طوری‌که از ۲۷ نوامبر (۶ آذر) تا پایان سال میلادی (کمی بیش از یک ماه) حدود ۲۰ دلار از قیمت‌ها کاسته شد.

علاوه بر مازاد عرضه ضعف تقاضا عاملی بود که کاهش بهای نفت را تشدید کرد. از طرفی در آسیا چین رشد اقتصادی کمتر از انتظار داشت به‌طوری‌که موجب ثبت PMI کمتر از ۵۰ در ماه اکتبر و نوامبر در این کشور شد و ژاپن نیز با رشد اقتصادی منفی، رکود و تورم نزدیک به صفر مواجه شد که به کاهش تقاضای نفت در این کشورها منتهی شد. از طرف دیگر کشورهای منطقه یورو نیز رشد اقتصادی خیلی کمی را تجربه کردند و رکود دامنگیر این کشورهاست. در این بین آخرین آمار منتشر شده از اقتصاد آمریکا حاوی اخبار مثبتی بود، رشد اقتصادی حدود ۵ درصدی این کشور عاملی است که می‌تواند به افزایش تقاضا در این کشور منجر شود، اما مازاد کنونی نفت به قدری است که افزایش تقاضا تنها از سوی یک کشور نمی‌تواند این مازاد عرضه را جذب کند.

۲۰۱۵؛ سال سقوط نفت

تقریبا همه کارشناسان و موسسات بین‌المللی از تداوم روند نزولی قیمت نفت در سال جاری میلادی خبر می‌دهند، چراکه بر اساس وضعیت اقتصادی جهانی انتظار نمی‌رود رشد تقاضای قابل توجهی در بازار رخ دهد و از سویی به نظر می‎رسد سمت عرضه نیز با قوت به رشد خود ادامه دهد. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۴ تقاضا به ۲۶/۹۲ میلیون بشکه در روز رسیده که روزانه ۱۲/۱ میلیون بشکه افزایش داشته است. بر اساس این گزارش، تقاضا در سال ۲۰۱۵ به ۳/۹۳ میلیون بشکه در روز خواهد بود. این درحالی است که برآورد می‌شود تنها از سوی کشورهای غیر‌اوپکی عرضه بیش از ۳۶/۱ میلیون بشکه در روز رشد داشته باشد که در برابر رشد تقاضای ضعیف موجب افزایش مازاد عرضه کنونی نفت خواهد شد.

همین عوامل منجر به کاهش پیش‌بینی میانگین بهای نفت در سال جاری در آخرین گزارش اغلب موسسات بین‌المللی انرژی شد. آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش خود قیمت ۶۸ دلار بر بشکه را برای نفت برنت و قیمت ۶۳ دلاری را برای نفت خام آمریکا پیش بینی کرده است. این در حالی است که تداوم کاهش قیمت نفت به اعتقاد این موسسه بین‌المللی در نیمه اول سال ادامه خواهد داشت به‌طوری‌که در ۶ ماهه اول سال نفت خام آمریکا ۵۸ دلار معامله خواهد شد. این در حالی است که یک روز مانده به پایان سال ۲۰۱۴ میلادی صادرات نفت خام سبک آمریکا آزاد شد. بر اساس گزارش گلدمن ساکس این موضوع می‌تواند حدود یک میلیون بشکه بر صادرات نفت آمریکا اضافه کند و سرمایه‌گذاری‌ها در نفت شیل را افزایش دهد که احتمال افت بیشتر قیمت نفت را افزایش می‌دهد. برهمین اساس احتمالا در گزارش‌های آتی موسسات مختلف انرژی که ظرف ۱۰ روز آینده منتشر می‌شوند، شاهد کاهش پیش‌بینی قیمتی نفت باشیم.

اما در این بین احتمال وقوع برخی از مسائل می‌تواند همه این معاملات را برهم بزند و نفت را با افت بیش از پیش بینی‌ها رو‌به‌رو کند یا موجب افزایش قیمت شود. به گزارش

«دنیای اقتصاد» هفت ریسک بزرگ در سال آتی رو‌به‌روی بازار نفت قرار دارد.

۱- تحریم‌های ایران: بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان بارها تاکید کرده است در صورتی که تحریم‌ها برداشته شود ظرف یک ماه می‌توانیم تولید و صادرات نفت را به میزان یک میلیون بشکه در روز افزایش دهیم. افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت ایران می‌تواند افت قیمت نفت را تشدید کند.

۲- حمله داعش به تاسیسات نفتی عراق: هرچند که این گروه هیچ‌گاه به میادین نفتی عراق نزدیک نشدند و ریسک دسترسی آنها بر تولید نفت عراق کاهش یافته اما کامل از بین نرفته وهمچنان ممکن است این گروه تولید نفت عراق را مختل کند که با کاهش عرضه از سوی عراق بهای نفت افزایش داشته باشد.

۳- جنگ داخلی در برخی کشورهای عضو اوپک (لیبی، نیجریه و تا حدودی ونزوئلا): در‌گیری‌ها در لیبی همچنان ادامه دارد، از طرفی ظرف یک ماه اخیر نیجریه با اعتصاب کارکنان صنعت روبه رو شده است. از طرفی در پی کاهش قیمت نفت اقتصاد بیمار ونزوئلا بیش از پیش در بحران فرو رفته و به اعتقاد برخی کارشناسان در مرز فرو پاشی است. تداوم این وضع می‌تواند منجر به اعتراضات داخلی و شورش در ونزوئلا شود. بنابراین احتمال کاهش تولید از سوی این کشورها بازار نفت را تهدید می‌کند.

۴- چالش های روسیه: اما در‌گیری‌های روسیه همچنان ادامه دارد. هفته گذشته پوتین ناتو را تهدید به حمله هسته‌ای کرد. احتمال وقوع جنگ بین روسیه و غرب از بین نرفته است. از سویی این کشور با بحران اقتصادی مواجه شده است و ظرف چند ماه اخیر ارزش روبل به شدت کاهش یافته که یکی از عوامل به وجود آورنده آن کاهش قیمت نفت است. بر همین اساس اگر به همین شکل کاهش قیمت نفت ادامه داشته باشد ممکن است روسیه وارد رکود شود از آنجا که اقتصاد این کشور و اروپا به‌هم وابسته هستند، احتمال می‌رود رکود اروپا را نیز فرا بگیرد که به کاهش تقاضا منجر شده و افت قیمت نفت را تشدید کند.

۵- نوسانات تولید شیل اویل‌ها: اما و اگرها بر سر تولیدات شیل همچنان ادامه دارد. پیش از شروع افت قیمت‌ها بسیاری از کارشناسان کف قیمتی ۸۰ دلاری را برای نفت در نظر می‌گرفتند، اما به نظر می‌رسد تولید‌کنندگان شیل بسیاری از هزینه‌‍‌های خود را کاهش داده‌اند. هنوز تاثیر کاهش قیمت نفت بر این تاسیسات معلوم نیست و مشخص نیست دقیقا در چه قیمتی کاهش چشمگیری در تولیدات شیل رخ دهد.

۶- آزادسازی کامل صادرات نفت آمریکا: هرچند در سال گذشته قدم‎های بزرگی برای لغو قانون ۴۰ ساله منع صادرات برداشته شد اما همچنان این کشور تا آزادسازی کامل صادرات راه زیادی دارد. در این بین جمهوری خواهان در مجلس سنای این کشور قدرت گرفته‌اند و غالبا خواهان رفع این قانون هستند چرا که به اقتصاد آمریکا کمک بزرگی خواهد کرد و از طرفی رشد شیل اویل‌ها را به دنبال خواهد داشت. ممکن است با تداوم افت قیمت‌ها سنا به دولت اوباما برای لغو کامل این قانون فشار بیاورد. پیش بینی می‌شود با لغو این قانون تولید شیل با رشد قابل توجهی مواجه شود.

۷- تصمیمات تولیدی اوپک: عربستان و متحدانش در آخرین اظهارات خود بیان کردند که همچنان بر سر تصمیم خود هستند و اوپک تولید خود را کاهش نمی‌دهد. اما عربستان در حال حاضر با کسری بودجه ۳۹ میلیارد دلاری مواجه است از سویی کویت و برخی دیگر از کشورهای حوزه خلیج فارس ریاضت اقتصادی برای سال آینده را در پیش گرفته‌اند. هنوز مشخص نیست این کشورها تا چه قیمتی در برابر افت قیمت‌ها تاب تحمل دارند. بنابراین هنوز گزینه کاهش سطح تولید اوپک به‌طور کامل منتفی نشده است.

هفت ریسک پیش روی نفت در 2015