عربستان، شیل را از دور رقابت خارج می‌کند؟

جان کمپ تحلیلگر بازارها در رویترز مترجم: بهزاد بهمن‌نژاد همواره ارتباط نزدیکی میان تولیدات نفت آمریکا، قیمت‌های جهانی و اوپک وجود دارد؛ بر این اساس، جای تعجب نیست که رقابتی میان عربستان و تولیدات شیل در آمریکای شمالی بر سر قیمت و سهم از بازار به وجود آید. تا اوایل دهه ۱۹۵۰ میلادی، آمریکا بیش از نیمی از تولیدات جهانی نفت را در اختیار داشت. اکتشاف نفت در میدان‌هایی مثل اوکلاهما (سال ۱۹۰۵) و تگزاس شرقی (سال ۱۹۳۰) سرآغاز افزایش قدرت آمریکا بر قیمت‌گذاری نفت بود. اما از سال ۱۹۷۰ تا‌کنون، آمریکا در مجموع به‌عنوان واردکننده نفت خام محسوب شد و قیمت نفت نیز رابطه نزدیکی با هرگونه تغییر در اکتشافات و تولیدات این کشور پیدا کرد. به این ترتیب، منابع غیر متعارف نفتی از جمله شیل، ارتباط تنگاتنگی با افزایش یا کاهش قیمت واقعی نفت دارند. اما هیچ کجا مثل نورث داکوتا بر این روند اثرگذار نبوده است. در واقع، افت و خیزهای چرخه‌ای قیمت نفت، سرنوشت این منطقه را رقم زد. کشف نفت سبک؛ جهش‌ها و ریزش‌های قیمتی پس از ۴۰ سال تلاش ناموفق، نخستین بار در سال ۱۹۵۱، نخستین میدان نفتی در نورث داکوتا کشف شد. به این ترتیب، نخستین چاه نفتی به نام باکن در سال ۱۹۵۳ حفر شد. پس از این کشف بزرگ، نورث داکوتا به یکی از مهم‌ترین نقاط مورد توجه در آمریکا جهت تولید نفت تبدیل شد. در این شرایط، نخستین جهش قیمت در اوایل سال‌های ۱۹۷۰ رقم خورد. زمانی که جنگ یوم کیپور میان دولت‌های عرب و رژیم صهیونیستی سبب شد تا کشورهای عرب صادرکننده نفت (OAPEC) تحریم نفتی را آغاز کنند. آنها صادرات نفت به آمریکا و برخی کشورهای غربی را برای حمایت از دولت‌های عرب تحریم کردند. در این میان، انقلاب اسلامی ایران (۱۹۷۹) نیز بر این جهش قیمتی اثرگذار بود. این افزایش قیمت واقعی از حدود ۱۴ دلار به ۱۰۰ دلار (منظور از قیمت واقعی حذف اثر تورم در قیمت‌ها است، به این ترتیب، قیمت نفت در آن زمان معادل نفت ۱۰۰ دلاری در حال حاضر است) سبب شد تا تعداد چاه‌های نفتی که در سال ۱۹۷۲ فقط ۹۰ حلقه بودند به ۸۳۴ حلقه در سال ۱۹۸۱ برسند. این در حالی بود که مجددا در سال ۱۹۸۶، به دنبال تبانی سیاسی میان عربستان و آمریکا جهت فشار بر ایران و شوروی سابق، قیمت نفت افت شدیدی را تجربه کرد. در سال ۱۹۸۹، فقط ۱۸۸ چاه نفتی جدید حفر شد و تا سال ۱۹۹۴ این رقم به ۱۱۱ چاه کاهش پیدا کرد. این کاهش قیمت نفت سبب شد تا در نهایت، در سال ۱۹۹۹، تعداد چاه‌های جدید حفاری شده به ۵۸ مورد کاهش یابد. رویای باکن گرچه ریزش قیمت‌ها در دهه‌های ۹۰-۸۰ میلادی حدود ۱۵ سال، رکود عمیقی در بازارهای آمریکایی ایجاد کرده بود، اما در همین دوران برخی شرکت‌های کارآفرین، حفاری چاه‌های افقی را در باکن آغاز کردند. زمانی که نخستین چاه افقی در سال ۱۹۸۷ در باکن حفاری شد، به مدت چند سال، این منطقه بیشترین تلاش برای اکتشاف جدید نفت را به خود اختصاص داد و هر ساله ده‌ها چاه در آن حفر شد. اما در پایان سال ۱۹۹۵، حفاری در باکن متوقف شد و این بازی به اتمام رسید. مشکل اساسی برای توسعه حفاری چاه‌های افقی به مشکلات تکنولوژیکی مرتبط بود. نبود فناوری مناسب در آن زمان سبب شده بود تا میزان تولیدات اقتصادی نفت حاصل از حفاری‌های افقی چندان چشمگیر نباشد. در واقع، آمریکایی‌ها به فناوری نیاز داشتند که بتواند هیدروکربن‌های موجود در سنگ‌های نفت‌زا (شیل) را آزاد کند و نفت در مقیاس اقتصادی تولید شود. این مشکل در سال ۲۰۰۵ رفع شد؛ به این ترتیب، حفاری افقی به کمک فناوری شکست هیدرولیکی (hydraulic fracturing) تسهیل شد. در این شرایط، بالا بودن قیمت نفت در سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ توانست هزینه‌های مالی سرمایه‌گذاری در اینگونه پروژه‌های نفتی را تامین کند. بر این اساس، در سال ۲۰۱۳، تعداد چاه‌های نفتی جدید به رقم ۲ هزار و میزان تولیدات روزانه به ۸۶۰ هزار بشکه رسید. تداوم این روند سبب شد در ماه آگوست ۲۰۱۴، تولیدات نفت در این ایالت (نورث داکوتا) به بیش از ۱/۱ میلیون بشکه در روز برسد که بیش از ۹۰ درصد آن از میدان باکن تامین می‌شود. تصویر آتی نفت شیل بنابراین، توسعه و رکود در صنعت نفت در نورث داکوتا و سایر ایالت‌های دارای نفت شیل در آمریکا، نتیجه عوامل خارج از مرزهای این کشور بوده‌اند. در واقع، این تغییرات قیمت جهانی نفت بوده است که وضعیت فعلی صنعت نفت آمریکا را رقم زده است. بر این اساس، برای ترسیم آینده تولیدات نفت آمریکا باید به روند تغییرات قیمت نفت دقت ویژه‌ای داشت. در این رابطه، کریگ پیرونگ، استاد دانشگاه هیوستون تگزاس، نسبت به استراتژی جنگ قیمتی عربستان برای فشار به تولیدات شیل تردید دارد. در واقع، عربستان هیچ برنامه از پیش تعیین شده‌ای را برای ایجاد جنگ قیمتی و رقابت با نفت شیل یا حتی فشار بر سایر صادرکنندگان نفت نظیر ایران و روسیه ندارد؛ بلکه تنها در حال حفظ سهم خود در بازار جهانی نفت است. با این حال، پایین ماندن قیمت نفت، بدون شک تولیدات شیل را تحت فشار قرار می‌دهد، مگر آنکه عربستان و دیگر اعضای اوپک، کاهش سهم خود از بازار نفت را بپذیرند. تجربیات گذشته نشان می‌دهد آینده صنعت نفت آمریکا، عربستان و اوپک وابستگی تنگاتنگی با یکدیگر دارند. بر این اساس، آنچه شواهد فعلی نشان می‌دهند، قیمت پایین نفت برای یک دوره طولانی ادامه خواهد داشت و رشد تولیدات شیل آمریکا را کُند خواهد کرد. در این میان، میدان باکن در نورث داکوتا، نقش ویژه‌ای ایفا می‌کند. در این رابطه، گرچه در برخی نواحی کناری، میزان حفاری‌ها رو به کاهش است، اما در نواحی مرکزی، گزارش‌ها نشان از فعالیت قدرتمند پروژه‌های نفتی شیل دارد. در این شرایط، با توجه پیشرفت فناوری، هزینه حفاری‌ها در باکن نسبت به دهه ۱۹۹۰ کاهش قابل توجهی پیدا کرده است که میزان رقابت‌پذیری آنها را افزایش داده است. بر این اساس، گرچه کند شدن رشد تولیدات شیل به ویژه در مناطقی که کمتر توسعه یافته‌اند اجتناب‌ناپذیر است، اما به نظر می‌رسد انقلاب شیل تغییر مسیر نخواهد داد و آمریکا به سمت افزایش نقش خود در بازار جهانی نفت پیش می‌رود.