اولویت فاکتور اقتصادی در قراردادهای گازی

گروه نفت و پتروشیمی: توسعه میدان گازی پارس جنوبی از دوران ریاست جمهوری هاشمی‌رفسنجانی شروع و در دولت خاتمی سرعت یافت. در دولت هفتم و هشتم توجه خاصی به سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز کشور شد هر چند که این دولت نسبت به دو دولت پیش و بعد از خود کمتر به منابع نفتی وابسته بود. سرعت توسعه صنعت نفت در دولت نهم و دهم به‌رغم منابع عظیمی که این دولت در اختیار داشت و بعضا در برخی پروژه‌های این صنعت صرف شد به دلیل مدیریت غلط و نبود برنامه‌ریزی و اولویت‌‌بندی پروژه‌ها از رشد کمی برخوردار شد به‌طوری که در این دوران توسعه برخی از پروژه‌های گازی به‌طور کل متوقف شد.

حال با روی کار آمدن دولت یازدهم تحرکات مثبتی در صنعت نفت و گاز کشور رخ داده است به‌طوری که بهره‌برداری از بسیاری فازهای پارس جنوبی به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ منبع گازی کشور آغاز شده‌است. با بهره‌برداری از این میدان گازی استراتژی توسعه تجارت گازی کشور طی چند سال آینده از برنامه‌های وزارت نفت دولت یازدهم است. تنها پروژه صادرات گازی که در دولت گذشته دنبال شد صادرات گاز به پاکستان است که متاسفانه نتیجه مطلوبی به دنبال نداشته است. حال سوالی که مطرح می‌شود این است که دولت یازدهم در قراردادهای گازی آینده خود به چه نکاتی توجه کند تا شاهد افزایش سهم ایران در تجارت گاز باشد.

علی ماجدی، معاون بازرگانی و امور بین‌الملل وزیر نفت فاکتورهای اقتصادی در قراردادهای گازی ایران را از همه بحث‌های موجود در این نوع قراردادها مهم‌تر می‌داند. ماجدی روزهای آخر کاری‌اش را در وزارت نفت سپری می‌کند و آماده سفر به آلمان به‌عنوان سفیر ایران در این کشور است. وی در گفت‌وگو با سایت خبری وزارت نفت از صادرات گاز ایران به پاکستان و اروپا خبرداد و روند پرونده صادرات گاز به ترکیه را توضیح داد.

معاون امور بین‌الملل وزیر نفت با بیان اینکه فاکتورهای اقتصادی در قراردادهای گازی ایران از همه بحث‌های موجود در قراردادهای گازی مهم‌تر است، تصریح کرد: در عین حال مدت قرارداد نیز مهم است. مثلا عراق بازار خوبی پس از ترکیه برای ایران است اما قانون این کشور اجازه امضای قرارداد بلندمدت را نمی‌دهد، بنابراین شکافی در این مساله ایجاد می‌شود. در حال حاضر ایران قرارداد چهار ساله با عراق دارد که موافقت اولیه برای افزایش آن به ١٠ سال جلب شده است. بنابراین باید به فاکتورهای متفاوتی در صادرات گاز توجه کرد. یعنی بازپرداخت پول گاز و نگاه دیپلماسی باید در کنار هم قرار داشته باشند، مثلا وقتی گفته می‌شود اولویت صادرات گاز پس از ترکیه، اروپاست باید دید آیا اروپایی‌ها نیز دریافت گازاز ایران برایشان در اولویت است یا خیر، بنابراین تصمیم‌گیری و اولویت‌بندی متقابل است. خوشبختانه ایران امکانات مختلفی برای صادرات گاز دارد ضمن آنکه قدرت انعطاف‌پذیری و جایگزین‌سازی ایران بالاست. همچنین همواره ایران در شرایط عادی می‌تواند یک تولید‌کننده ال‌ان‌جی باشد.

وی در ادامه تصریح کرد: اگر رابطه گازی در بازاری از یک حدی بیشتر شود خود به خود به سمت نقش استراتژیک می‌رود، اما اگر بازار کوچک باشد و سهم خیلی بالایی هم از بازار نداشته باشد آن وقت نگاه اقتصادی غالب است. هیچ‌وقت نمی‌توان گفت کدام از این دو مورد دیگری را کنار می‌گذارد. اما به‌صورت عمومی نگاه اقتصادی هم‌اکنون بیشتر مورد توجه است، مگر اینکه سهم ایران بالا برود که بتواند نقش استراتژیک خود را بازی کند، ولی قاعدتا گاز مانند یک کالای اقتصادی نقش اقتصادی ایفا می‌کند و سپس سیاسی و استراتژیک. حداقل از دیدگاه من این‌گونه است.

ماجدی با اشاره به مذاکرات طولانی‌مدت صادرات گاز به پاکستان، با بیان اینکه تا پایان سال ۲۰۱۴ امیدی به صادرات گاز ایران به پاکستان نیست، تصریح کرد: ایران بارها اعلام کرده آماده صادرات گاز به پاکستان است، ولی هم اکنون پاکستان باید خط لوله را در خاک خود بسازد و قاعدتا تا زمانی که خط لوله در خاک این کشور تکمیل نشود، گازی صادر نخواهد شد. به گفته ماجدی پاکستانی‌ها موضوع عدم تامین فاینانس را با توجه به تحریم‌ها دلیل تاخیر در ساخت خط لوله عنوان کرده‌اند که از طرف ایران پذیرفته نیست. البته آنها بارها در مذاکرات از علاقه خود به دریافت گاز از ایران اذعان کرده‌اند، بنابراین ایران منتظر اقدام پاکستان است، چون آنها راه حل‌هایی را مطرح کردند تا بتوانند دریافت گاز از ایران را شتاب بخشند ولی ارزیابی در زمینه قابلیت اجرایی و زمان اجرای پیشنهادهای داده شده، توسط طرف پاکستانی انجام نشده است.

ماجدی با اشاره به شرط قید شده در این قرارداد مبنی بر دریافت جریمه ماهانه ٢٠٠ میلیون دلار از پاکستان در صورت عدم تکمیل خط لوله تا ضرب‌الاجل ٣١ دسامبر ٢٠١٤ عنوان کرد: وقتی طرفین یا یک طرف از روند اجرای کار راضی نباشد قابلیت ارجاع به داوری را دارد، این‌گونه نیست که اگر این خط تکمیل نشد در فاصله کمی پاکستان به ایران این میزان جریمه را پرداخت کند. در واقع در هیچ قراردادی این موضوع وجود ندارد. مانند صادرات گاز ایران به ترکیه که به داوری رفت این هم می‌تواند به داوری برود. وی در ادامه افزود: البته اولویت ایران این نیست که این قرارداد را به داوری واگذار کند، چون ایران علاقه دارد که پاکستانی‌ها بتوانند زودتر این خط را فاینانس کنند و بسازند. باید با آنها مذاکرات جدی‌تری انجام شود و پاکستانی‌ها ساخت این خط لوله را وابسته به پایان تحریم نکنند.

معاون بازرگانی و امور بین‌الملل وزیر نفت با اشاره به سرعت عمل ایران در تکمیل این خط لوله اظهار کرد: می‌توان از این خط لوله در حاشیه بهره‌برداری‌های دیگری کرد اما بخش عمده‌ای از آن مربوط به صادرات گاز است. اگر پاکستانی‌ها بخواهند کلا از این خط صرف نظر کنند، می‌توان برای این خط لوله برنامه‌های دیگری اجرا و از آن بهره‌برداری کرد ولی بخش عمده‌ از این خط ساخته شده است. در واقع بیش از ٨٠ درصد ساخت این خط لوله در ایران به پایان رسیده است، در حالی‌که آنها هنوز کارشان را آغاز نکرده‌اند و تنها ٥ درصد کار کرده‌اند که تفاوت زیادی بین کارکرد ما و آنها وجود دارد.

وی در ادامه در پاسخ به این سوال که با توجه به روند کند پاکستان در ساخت این خط لوله آیا این همه سرعت و سرمایه‌گذاری از طرف ایران ضرورت دارد، گفت: ساخت این خط لوله از سال ۸۷ و در دولت گذشته شروع شده است. در هر دوره‌ای با توجه به میزان منابع مالی محدود حتما باید پروژه‌ها اولویت‌بندی شوند. در میادین مشترک هم اکنون اولویت‌ها مشخص شده است. در برنامه‌های آینده هم حتما باید این‌گونه باشد چون محدودیت منابع وجود دارد و اولویت‌بندی حتما نیاز است که متاسفانه در‌ دولت گذشته اصلا اولویت‌بندی وجود نداشت.

ماجدی درخصوص صادرات گاز به هند گفت: هندی‌ها بحث‌هایی را مطرح می‌کنند که البته راحت‌ترین آن از طریق پاکستان است که آنها آن را کنار گذاشتند. آنها خواهان دریافت ال‌ان‌جی از ایران هستند که همیشه در دسترس است. هندی‌ها همچنین طرح ساخت خط لوله از زیر دریا را مطرح کرده‌اند اما هنوز به‌صورت جدی کسی پیگیر آن نشده است.

وی درخصوص افزایش صادرات گاز به ترکیه و روند پرونده شکایت آنها از ایران گفت: برنامه صادرات گاز یک برنامه کلان و کلی است. افزایش صادرات گاز به ترکیه و اروپا به‌صورت ال‌ان‌جی یا خط لوله همه باید با هم در یک مجموعه دیده شود. ایران از نظر جغرافیایی و استراتژیک در وضعیتی قرار گرفته که جایگزین‌های فراوانی برای صادرات گاز دارد. بنابراین باید برنامه منعطف در این زمینه وجود داشته باشد تا با توجه به شرایط بین‌المللی و منطقه‎ای و خواست‌های دو طرف، این برنامه جرح و تعدیل شود. برنامه تولید و صادرات گاز هم‌اکنون در اولویت برنامه‌های وزارت نفت است و خوشبختانه تلاش می‌شود فازهای پارس جنوبی یکی پس از دیگری با شتاب اجرا شود و ظرفیت مازاد داخلی که هم اکنون به سمت اشباع می‌رود را می‌توان به طرق مختلف صادر کرد. بنابراین نباید ترسید که گاز روی دست ایران بماند؛ با توجه به اینکه امکان ذخیره‌سازی آن هم وجود دارد. در واقع افزایش ظرفیت تولید گاز قدرت چانه‌زنی و انعطاف ایران را در جهان بالا می‌برد.

وی در ادامه با بیان اینکه در داوری پرونده گازی ترکیه و ایران بحث محکومیت مطرح نیست، اظهار کرد: بحثی که ترکیه در داوری مطرح می‌کند در واقع این است که هر سه سال یک بار باید قیمت گاز با توجه به قیمت بازار جهانی تجدید نظر شود و قیمت گاز درصدی کاهش پیدا کند؛ بحث دیگری که آنها مطرح می‌کنند این است که ایران در اجرای برخی از مفادها قابل اعتماد نبود یعنی گاز را به میزان کمتر از آن چیزی که در قرارداد وجود داشت، تحویل داد که مربوط به دولت گذشته بوده است و از این موضوع دفاع شد و در جلسه گذشته، داوری این موضوع را نپذیرفت و این بار هم بعید است بپذیرند.

ماجدی در ادامه با اشاره به ادعای ترکیه مبنی بر گرانی گاز ایران نسبت به گاز روسیه و آذربایجان گفت: قیمت گاز بستگی به بازار و سهم در بازار دارد. وقتی سهم گاز در بازار پایین باشد قاعدتا قیمت آن بالا است، بنابراین قیمت به نوعی بستگی به مقدار هم دارد، قاعدتا وقتی گاز بیشتری صادر شود قیمت گاز تعدیل می‌شود مثل بقیه کالاها. پس دسترسی به بازار مهم است، ضمن اینکه در قراردادهای گازی یکسری فاکتورهای دیگری هم هست که باید آنها را با هم نگاه کرد.

معاون امور بین‌الملل وزیر نفت در پایان با اشاره به حضور خود در آلمان در آینده نزدیک گفت: وقتی به‌عنوان سفیر ایران در ژاپن حضور داشتم قرارداد آزادگان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین‌ قراردادهای بالادستی نفت ایران امضا شد و ارتباط خوبی با صنعت نفت داشتم. در آلمان هم تلاش می‌کنم به این ارتباط ادامه دهم و آلمان‌ها را مجاب به مشارکت در میدان‌های نفت و گاز ایران کنم. ضمن اینکه صنعت ایران در برخی حوزه‌ها به آلمان وابسته است. در زمینه خرید نفت ایران از سوی آلمان یا صادرات گاز ایران به آلمان طرح‌هایی در ذهنم است.