سنگ محک پیمان اوپکی

دنیای اقتصاد: بازیگران عضو و غیرعضو اوپک پنج‌شنبه گذشته توافقی را برای تمدید طرح کاهش تولید رقم زدند که اگرچه از حمایت یکپارچه آنها از ایجاد تعادل در بازار حکایت دارد، با این حال ریسک‌هایی را در دل خود پنهان دارد که سطح پایبندی این کشورها به کاهش تولید تا ۹ ماه آینده را به چالش می‌کشاند. در این میان نقش کشورهای کلیدی عضو و غیرعضو اوپک در اجرای کامل توافق کاهش تولید، پررنگ‌تر از سایر کشورها است.

در واقع نقش‌آفرینان اصلی برای کاهش تولید در شرایطی دیگر کشورها را با خود همراه و هماهنگ کرده‌اند که حالا نگاه‌ها برای اجرای این طرح به آنها دوخته شده است. به این ترتیب بعد از گام نخست کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای تمدید توافق کاهش تولید تا ماه مارس ۲۰۱۸، مهم‌ترین مساله و سوال این است که کشورهای حاضر در این طرح تا چه میزان به پیمان خود پایبند خواهند بود؟ این سوال در شرایطی مطرح است که کشورهای حاضر در ائتلاف کاهش تولید هر کدام مسائل و چالش‌های مربوط به خود را دارند که می‌تواند انگیزه آنها در پیمودن مسیر ۹ ماهه کاهش تولید را کم یا زیاد کند. مجموع کشورهایی که برای کاهش تولید نفت تا ۹ ماه دیگر با یکدیگر هم‌پیمان شده‌اند ۲۴ کشور است که در میان آنها عملکرد کشورهایی مانند عربستان سعودی، ایران و عراق به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ تولیدکنندگان عضو اوپک و همچنین روسیه و همراهان آن به‌عنوان کشورهای غیرعضو اوپک می‌تواند در روند تداوم کاهش تولید اثرگذار باشد. پایبندی به توافق ۹ ماهه تولید در حالی چالشی مهم به نظر می‌رسد که با شروع فصل گرما، تولیدات نفت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به شکل طبیعی با افزایش همراه می‌شود. همچنین کاستن از سطح تولیدات به معنای کاهش صادرات است که می‌تواند سهم بازار کشورهای حاضر در ائتلاف کاهش تولید را در معرض خطر قرار دهد. به این ترتیب بررسی شرایط کشورهای کلیدی حاضر در طرح کاهش تولید به منظور عیارسنجی تعهد آنها به تمدید ۹ ماهه کاهش تولید، می‌تواند تا حدودی آینده این پیمان نفتی را روشن کند.

عراق و مبارزه با داعش

در میان تمام کشورهای عضو اوپک، عراق موقعیت ویژه‌ای دارد. این کشور که بعد از عربستان سعودی رتبه دوم تولید نفت در اوپک را به خود اختصاص داده است، در دور نخست توافق شش‌ماهه کاهش تولید با اشاره به ادله‌ای مانند مبارزه با داعش و همچنین تعهداتی که به شرکت‌های خصوصی حاضر در این کشور دارد، معافیت این کشور از طرح کاهش تولید را خواستار شده بود. با این وجود لابی‌های دبیرکل اوپک نتیجه داد و این کشور در نهایت به این طرح پیوست اما تنها در ماه‌های آخر به سقفی که برای این کشور در نظر گرفته شده بود، نزدیک شد. بر اساس اطلاعات موجود، عراق در ۵ ماه نخست توافق کاهش تولید که از ژانویه ۲۰۱۷ آغاز شده بود، به طور میانگین ۸۰ هزار بشکه در روز بیش از سقفی که برای تولید این کشور در نظر گرفته شده بود، نفت استخراج کرده است. عراق در حال حاضر اگرچه به طرح کاهش تولید پیوسته است اما تنها زمانی پیوستن به این طرح را پذیرفت که وزیر نفت عربستان سعودی پیش از نشست ۲۵ مه ‌در وین، شخصا به این کشور سفر کرد تا مذاکرات لازم را انجام دهد. وزیر نفت عراق اعلام کرده است با وجود حمایت از کاهش تولید، ظرفیت تولید نفت خام این کشور تا پایان سال جاری میلادی به ۵ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. به این ترتیب به نظر می‌رسد عراق یکی از ریسک‌های تمدید ۹ ماهه کاهش تولید است، هرچند با پایبندی کامل به توافق کاهش تولید، قیمت‌های بالاتر در بازار نفت می‌تواند پاداشی برای وفاداری این کشور باشد.

ایران در مسیر تعادل

ایران در دور نخست طرح کاهش تولید از این طرح معاف شد؛ معافیتی که در ۹ ماه آینده نیز تمدید شد. بر این اساس ایران می‌تواند تا ماه مارس ۲۰۱۸ به‌طور میانگین حدود ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام تولید کند. سطح پایبندی ایران به توافق کاهش تولید اوپک در دور نخست خوب ارزیابی می‌شود. از دیگر سو بعید به نظر می‌رسد که ایران تهدیدی برای تمدید این طرح به شمار برود چراکه علاوه بر حمایت از این طرح، تولید نفت خام کشورمان در حال حاضر در نقطه اوج (۴ میلیون بشکه در روز) قرار دارد و بعید است که بدون ورود سرمایه‌گذاران خارجی توانایی افزایش بیشتر تولید در کشور وجود داشته باشد. از دیگر سو بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران پیش از این اعلام کرده بود بازه قیمتی ۵۵ تا ۶۰ دلار برای هر بشکه نفت قیمت مناسبی است که حالا نیز قیمت‌ها در همین محدوده قرار دارند و طبق پیش‌بینی زنگنه ممکن است بیشتر هم شود. از دیگر سو ایران بازگشت خوبی به بازارهای جهانی داشته که ریسک عدم پایبندی کشورمان به طرح کاهش تولید را کاهش می‌دهد.

عربستان سعودی، ریسک بزرگ توافق

عربستان سعودی به‌عنوان سردمدار طرح کاهش تولید و کشوری که در دور نخست اجرای این طرح بار بسیاری از کشورها را به دوش کشید؛ در حالی به علت نیاز به بهبود قیمت نفت خام به طرح کاهش تولید پایبند خواهد بود که به‌نظر می‌رسد تنها ریسک عدم پایبندی این کشور از دست رفتن سهم بازار است. برای مثال در حالی‌که عربستان همواره صادرکننده اصلی و سنتی نفت خام به چین بود، روسیه ماه گذشته این عنوان را از عربستان گرفت و تبدیل به بزرگترین صادرکننده نفت به چین شد. این در حالی است که روسیه به شکل سنتی تامین‌کننده نفت اروپا است و باید منتظر ماند و دید عربستان برای حفظ سهم بازار خود چه چاره‌ای خواهد اندیشید. اما اگر ریسک کوچک شدن سهم بازار عربستان را نادیده بگیریم، کاهش تولید و رشد قیمت نفت در نتیجه کم شدن از سطح ذخایر جهانی نفت خام، در کل به نفع عربستان سعودی خواهد بود زیرا هم کسری بودجه این کشور ترمیم می‌شود و هم ارزش سهام آرامکو در نتیجه رشد قیمت جهانی نفت خام با رشد همراه می‌شود. عربستان قصد دارد از سال ۲۰۱۸ حدود ۵ درصد سهام آرامکو، به‌عنوان بزرگترین شرکت نفتی دنیا را به بازار بورس عرضه کند. به این ترتیب کارشناسان عقیده دارند عربستان سعودی حتی اگر مانند دور نخست طرح کاهش تولید، تولیدات خود را بسیار بیشتر از آنچه متعهد شده بود کاهش ندهد، به سقف تولید در نظر گرفته شده برای این کشور در ۹ ماه آینده پایبند خواهد بود.

روسیه و چالش شرکت‌های خصوصی

بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده غیرعضو اوپک که برای اجرای طرح کاهش تولید همکاری گسترده و نزدیکی با عربستان سعودی دارد، در حالی در حمایت از تمدید طرح کاهش تولید اثرگذاری بالایی داشت که به نظر می‌رسد پایبندی به آن با چالش‌هایی همراه باشد. روسیه در دور نخست اجرای طرح کاهش تولید تنها در ماه چهارم کاهش تولیدات خود را به سقف در نظر گرفته شده (۳۰۰ هزار بشکه در روز) رساند با این حال باید دید این کشور در ۹ ماه آینده تا چه سطح به سقف در نظر گرفته شده برای تولید نفت خام این کشور پایبند خواهد بود. علی‌رغم کشورهای عضو اوپک، شاید بتوان بزرگترین چالش روسیه برای کاهش تولید را خصوصی بودن بخشی از تولید نفت در این کشور ارزیابی کرد.

هرچند ایگور سچین به‌عنوان مدیرعامل شرکت نیمه‌دولتی- نیمه‌خصوصی روس‌نفت، پیش از این حمایت بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده نفت از وزارت انرژی این کشور برای پیوستن به طرح تمدید کاهش تولید را اعلام کرد، با این حال باید دید دیگر شرکت‌های تولیدکننده نفت در روسیه که معمولا در نیمه دوم سال به علت تمام شدن فصل زمستان و باز شدن یخ لوله‌های انتقال نفت به شکل طبیعی رشد تولید دارند، تا چه میزان به طرح کاهش تولید پایبند خواهند بود؟ این سوال در شرایطی مطرح است که موسسه پلتز اعلام کرده است احتمالا اوپک به‌منظور گسترش همکاری با کشورهای غیرعضو اوپک، حتی در صورت عدم پایبندی کامل روسیه به توافق کاهش تولید، از آن چشم‌پوشی خواهد کرد.

بررسی انگیزه‌ها و تردیدهای چهار کشور یاد شده برای پایبندی به تمدید کاهش تولید در حالی مطرح است که کشورهای دیگر به‌عنوان متحدان این کشورهای بزرگ معمولا با سیاست‌های آنها همگام هستند. از دیگر سو کشوری مانند ونزوئلا که از تمدید ۹ ماهه کاهش تولید به منظور افزایش قیمت نفت حمایت جدی کرده است، به شکل طبیعی به طرح کاهش تولید پایبند خواهد بود. در ماه‌های گذشته اعتراض‌های داخلی نسبت به وضعیت اقتصادی و سیاست‌های دولت در این کشور بالا گرفته است و در این میان نمی‌توان از آسیب‌هایی که معترضان به تاسیسات نفتی دولت وارد می‌کنند، چشم پوشید. با تمام این تفاسیر و با درکنار هم قرار دادن محرک‌های پایبندی و عدم پایبندی حامیان تمدید کاهش تولید، حتی اگر این طرح در ۹ ماه آینده شانس اجرای کامل را داشته باشد، نمی‌توان از چالش‌هایی مانند تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا و همچنین کشورهای لیبی و نیجریه به‌عنوان عضوهایی از اوپک که از طرح کاهش تولید معاف هستند، چشم‌پوشی کرد.