رشد تئاتر خصوصی در ایران

دنیای اقتصاد: وزارت ارشاد سال‌های ۹۴ و ۹۵ را سال تئاتر نام‌گذاری کرد. این نام‌گذاری اگرچه بودجه دولتی تئاتر را چندان اضافه نکرد اما عواید قابل توجه دیگری داشت. رشد تعداد تماشاخانه‌های خصوصی تئاتر و ساده کردن فرآیند مجوز اجرا، شاید مهم‌ترین دستاوردهای دو سال گذشته بود. اتفاق‌هایی که موجب شد در این دو سال چرخش مالی تئاتر ایران به حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد تومان در هر سال برسد.

در این مدت مدیریت هنرهای نمایشی مسیر حرکت خود را در جهت حمایت از بخش خصوصی و تئاتر غیردولتی ترسیم کرده و گام‌های قابل‌توجهی نیز برای آن برداشته است. می‌توان گفت سوق دادن هنرمندان به‌سوی تشکیل کمپانی‌های تئاتری با تسهیل قوانین موسسات تک‌منظوره نمایشی و موسسات فرهنگی و هنری چندمنظوره اتفاق افتاده است. در این سال‌ها، زمینه‌های بهره‌مندی سالن‌های خصوصی از وام‌های کم‌بهره تا حد زیادی فراهم شد و سالن‌داران بخش غیردولتی که قشر جوان تئاتر محسوب می‌شوند در برنامه‌های جدی تئاتر، جشنواره‌های بین‌المللی، سمینارها، کارگاه‌های آموزشی و... به رسمیت شناخته شدند تا کفه ترازوی تئاتر غیردولتی سنگین‌تر و پایه‌هایش محکم‌تر شود.

در این شرایط بود که به تدریج تعداد سالن‌های مجوزدار در سال ۹۵ به دوبرابر سال گذشته افزایش یافت. مشارکت‌های بین‌المللی در میان گروه‌های تئاتری غیردولتی و گروه‌های خارجی شکل گرفت، ورک‌شاپ‌هایی با حضور استادان تئاتر از کشورهای مختلف برگزار شد، مدارس تئاتری در تئاترهای خصوصی برپا شد و... از مهم‌ترین اتفاقات این حوزه باید به حضور تئاترهای خصوصی در بخش به‌علاوه فجر جشنواره تئاتر فجر با ۵۷ نمایش در سال ۹۵ اشاره کرد. هم‌اکنون در تهران بیش از ۳۰ سالن خصوصی فعال وجود دارد که بیش از ۶۰ درصد همه اجراهای پایتخت را میزبانی می‌کنند. این در حالی است که حداکثر در هر شب، تنها ۱۴ تا ۱۶ اجرا در سالن‌های دولتی تئاتر وجود دارد. افزایش تعداد تماشاخانه‌ها و گسترش فعالیت‌ آنها چرخه مالی تئاتر را نیز توسعه داده است. با این حال هنوز برآورد مشخص و رسمی از بازار تئاتر در ایران وجود ندارد. بیشتر رسانه‌ها و کارشناسان بر اساس بازار تئاتر تهران گمانه‌زنی می‌کنند. بر اساس همین گمانه‌زنی‌ها، ‌پیش‌بینی می‌شود که امسال بازار تئاتر ایران افزایش ۱۰ تا ۲۰ درصدی در فروش را تجربه کند. امسال نیز چند سالن تئاتر به مجموعه سالن‌های کشور اضافه شده اما به نظر نمی‌رسد که ضرباهنگ این افزایش، به اندازه سال گذشته باشد.

تئاتر استان‌ها، پیشگام خصوصی سازی

اولین جرقه‌های کاهش تصدی‌گری دولت بر تئاتر را می‌توان در تغییر ساختار شعب انجمن هنرهای نمایشی در استان‌ها پی گرفت. آنچه در سال ۹۴ با آیین‌نامه انتخابات انجمن‌های هنرهای نمایشی رخ داد به سرعت در سراسر کشور و همراه با برپایی انتخاباتی با حضور نمایندگان گروه‌های ثبت شده تئاتری پی گرفته شد. اعضای هیات‌مدیره انجمن باید از میان هنرمندان و اعضای گروه‌های نمایشی ثبت شده انتخاب می‌شدند و این مهم به‌تدریج رنگ زنگار گرفته انجمن‌ها را به رقابت‌های انتخاباتی برق انداخت. در سال ۱۳۹۵ با فراخوان ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها و با نظارت نمایندگان اداره کل هنرهای نمایشی و انجمن هنرهای نمایشی ایران، در ۲۰ استان انتخابات برگزار وپس از سیر مراحل اداری، احکام منتخبان از سوی انجمن مرکز، صادر و به استان‌ها ابلاغ شد. اهمیت این انتخابات به صدور ۷۰۰ پروانه فعالیت گروه‌های نمایشی سراسر کشور در سال ۱۳۹۵ است. در همین زمان برنامه‌ریزی استان‌ها برای برپایی ۳۲ جشنواره تئاتر استانی آغاز شد اما این بار مرکز هیچ داوری را برای این جشنواره‌ها معرفی نکرد و تنها پیشنهاد داد که ترکیب داوران از هنرمندان شناخته شده هر منطقه و به‌صورت جابه‌جایی داور بین دو استان مجاور باشد.

افتتاح تماشاخانه‌ها

این مقدمات باعث شد تا خصوصی‌سازی تئاتر در استان‌ها هم جان دوباره بگیرد و بسیاری از فعالان تئاتری نیز به فکر تاسیس تماشاخانه‌های خصوصی بیفتند و به‌طور کلی فعالیت تئاتری‌ها در استان‌ها بیش از پیش شود. هفته گذشته همزمان با روز قلم تماشاخانه بهمن صادق‌پور در کاشان افتتاح شد. این تماشاخانه دومین سالن خانه تئاتر کاشان با ظرفیت ۶۵ نفر است که به همت جوان‌های تئاتری این شهر آماده بهره‌برداری شده است. همچنین همزمان با افتتاح این تماشاخانه، نمایش «چشم‌های بسته از خواب» که یکی از متن‌های محمد چرمشیر است، با کارگردانی سیدمجتبی جدی نمایش خود را آغاز کرده و تا ۲۸ تیر ماه میزبان تئاتردوستان کاشانی است. اولین تماشاخانه خانه تئاتر کاشان با نام «رها» به همت علی شریعت‌زاده و با احیای نام کارگاه نمایش «رها» در بهمن‌ماه سال ۹۵ افتتاح شده بود. همچنین در شیراز نیز سالن تئاتر باباملکی اواخر خرداد ماه امسال گشایش یافت. این سالن یکی از سالن‌های مجموعه تئاتر شهر شیراز است که با هزینه یک میلیارد تومان در دست اجرا است.

همچنین در تهران نیز در یک‌سال گذشته بسیاری از سالن‌های خصوصی افتتاح شده‌اند و همچنان نیز تماشاخانه‌های متعددی در صف افتتاح به سر می‌برند. پردیس تئاتر شهرزاد با ٣ سالن و بیش از ٧٠٠ صندلی که در حال حاضر بزرگ‌ترین بلک باکس خصوصی کشور با امکانات فنی مناسب است، این هفته در تهران افتتاح رسمی می‌شود. البته این مجموعه از دو هفته قبل به‌صورت آزمایشی افتتاح شده بود و هم‌اکنون چهار نمایش «هملت ۲۰۱۷» به کارگردانی کیومرث مرادی، «ماه پیشونی» به کارگردانی آزاده انصاری، «بیست و یک» به کارگردانی بهادر مالکی و «بهمن کوچیک» به کارگردانی مهران نایل در سالن‌های این مجموعه در حال اجرا هستند. همچنین با گسترش بازار تئاتر و چرخه مالی این هنر، بسیاری از سالن‌های غیرفعال نیز دوباره به گردونه رقابت بازگشته یا دامنه فعالیت خود را گسترش داده‌اند.

تماشاخانه «موج نو» دو سال قبل فعالیت خود را با اجرای نمایش «باغ وحش شیشه‌ای» به کارگردانی مهرداد صفوی آغاز کرد ولی پس از این اتفاق برای مدتی هیچ نمایشی در آن اجرا نشد و موقتا تعطیل شد. مهدی کوهیان مدیر این تماشاخانه در این رابطه گفت: احتمالا تا شهریورماه امسال، سالن موج نو در همان مکان قبلی (خیابان میرداماد) شروع به‌کار می‌کند و البته به دنبال این هستیم که در جایی دیگر هم سالنی با همین رویکرد راه‌اندازی کنیم. وی افزود: برخی مسائل در حوزه اجرایی باید به پایان برسند تا زمان دقیق بازگشایی سالن مشخص شود، اما چند گروه‌ منتظر اجرا در این سالن هستند و برنامه‌ریزی‌ها برای اجرا و بازگشایی سالن هم انجام خواهد شد. به‌طور کلی روند تئاتر در ایران رو به توسعه و گسترش است و در هر ماه دو تا پنج سالن جدید در کشور افتتاح می‌شوند.