خیز کارگاه‌های بزرگ برای رشد مثبت

گروه صنعت و معدن: براساس آخرین آمار اعلام شده از سوی بانک مرکزی، «شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی» در زمستان سال گذشته نهمین فصل دارای رشد منفی خود را تجربه کرد، اما نرخ رشد منفی این شاخص در سه‌ماه چهارم سال قبل، کمترین رشد منفی در این دوره بوده و این شاخص با وجود رشد منفی ۸/۰ درصدی، بهترین عملکرد خود را از زمستان سال ۱۳۹۰ به بعد داشته است. رشد ۱۲ ماهه شاخص نیز که در سال ۱۳۹۱ معادل منفی ۹/۹ درصد گزارش شده بود، سال گذشته به حدود منفی ۴/۲ درصد بهبود یافته است. براساس آمار بانک مرکزی شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی که براساس میزان تولیدات واحدهای بزرگ یعنی «کارگاه‌های دارای ۱۰۰ کارگر و بیشتر» محاسبه می‌شود، برای اولین بار از زمان محاسبه این شاخص به روش جدید یعنی از سال ۱۳۷۶ به بعد، در سال ۱۳۹۱ دارای رشد منفی شد و اطلاعات جدید نشان می‌دهد در سال گذشته نیز رشد منفی ادامه داشته است، هرچند از شدت منفی بودن این رشد کم شده است. آمار مذکور بیانگر آن است که در مدت زمان مورد بررسی، بیشترین رشد شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی در سال ۸۲ به ثبت رسیده است؛ به‌طوری‌که در این سال شاهد رشدی ۳/۲۵ درصدی در این بخش بوده‌ایم، اما این رشد در سال‌های بعد روند نزولی به خود گرفت؛ به‌طوری‌که پس از آن تنها در سال ۸۶ این شاخص توانست رشدی بالای ۲۰ درصد را تجربه کند که افزایشی قابل‌توجه در تولیدات کارگاه‌های بزرگ کشور را نشان می‌داد.

شدت گرفتن مشکلات تولید از ناحیه سیاست‌های داخلی و محدودیت‌های خارجی در سال‌های اخیر که تعطیلی و کاهش ظرفیت تولید در بسیاری از واحدهای تولیدی را به همراه داشته، می‌توان عمده دلیل منفی شدن شاخص تولیدات کارگاه‌های بزرگ صنعتی دانست. افتی که موجب شد تا دولت یازدهم در آغاز کار خود برنامه‌های ویژه‌ای را برای بهبود این شاخص در دستور کار خود قرار دهد؛ به‌طوری‌که پس از اجرای بخشی از طرح‌های حمایتی پیش‌بینی شده برای رفع مشکلات بخش تولید در پایان سال ۹۲، شاهد بهبود نسبی شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی در کشور بودیم و بسیاری از کارشناسان معتقدند که با اجرای کامل طرح‌های اورژانسی مد‌نظر ازسوی دولت شرایط برای بازگشت به رشد مثبت در این بخش فراهم خواهد شد.

بهبود رکود کارگاه‌های بزرگ در سال گذشته

از سوی دیگر آمارهای موجود حاکی از این است که در فصل‌های سال گذشته، به‌تدریج از شدت منفی بودن رشد شاخص کارگاه‌های بزرگ صنعتی کاسته شده است، به‌طوری‌که رشد سالانه میزان شاخص از منفی ۶/۷ درصد در زمستان ۱۳۹۱، به حدود منفی ۶/۴ درصد در بهار سال گذشته تعدیل یافت. در ادامه، در تابستان این نرخ رشد به حدود منفی ۸/۱ درصد و در پاییز نیز مقدار آن به حدود منفی ۶/۱ درصد رسید. این نرخ در زمستان سال گذشته به میزان منفی ۸/۰ درصد بوده است که از پاییز ۱۳۹۰ بیشترین مقدار بوده است و نشان می‌دهد این شاخص از مقادیر منفی خود فاصله گرفته و به میزان زیادی به عدد صفر نزدیک شده است. در نتیجه می‌توان امیدوار بود که در ادامه این مسیر افزایشی در رشد شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی، در بهار سال جاری این مقدار مثبت شده باشد. برای اطمینان از صحت این موضوع، باید منتظر انتشار آمارهای جدید در ماه‌های پیش رو باشیم، ولی برخی از برآوردهای اولیه نشان می‌دهد در بهار سال جاری در اغلب تولیدات عمده صنعتی، رشد مثبت وجود داشته است که مهم‌ترین آنها، واحدهای خودروسازی و نیز برخی از معادن بوده‌اند.

وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز به تازگی از مثبت بودن رشد تولید ۷۵ درصد از محصولات صنعتی در بهار سال جاری سخن گفته است. علاوه‌بر این، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری نیز اخیرا با استناد به آمارهای مقدماتی مرکز آمار ایران از رشد حدودا مثبت نیم درصدی اقتصاد کشور در بهار سال جاری خبر داده است. مجموعه این اطلاعات در کنار هم می‌تواند بیانگر این باشد که شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی نیز، با احتمال بسیار زیادی در بهار سال جاری دارای رشد مثبت بوده است که در صورت تحقق این موضوع، می‌توان اعلام کرد رکود کارگاه‌های بزرگ صنعتی نیز در زمستان سال گذشته آخرین فصل خود را تجربه کرده است. کما اینکه رشد منفی ۸/۰ درصدی شاخص این بخش، که «کمترین» عدد منفی یا بهترین عملکرد برای رشد این شاخص از زمستان سال ۱۳۹۰ به بعد بوده است هم به خودی خود از تخفیف رکود کارگاه‌های بزرگ صنعتی در زمستان خبر می‌دهد.

رشد در صدور جواز تاسیس

علاوه‌بر شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی، آمار اعلام شده از رشد ۲/۲۴ درصدی در صدور جواز تاسیس واحدهای صنعتی و رشد ۷/۹۳ درصدی در سرمایه‌گذاری نیز خبر می‌دهد. رشدی که می‌توان رشد شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی در سال ۹۲ را به آن نسبت داد. با توجه به رشد ۷/۹۳ درصدی سرمایه‌گذاری در سال ۹۲ می‌توان از آشتی سرمایه‌گذاران با بخش تولید خبر داد، رخدادی که بازگشت سرمایه به این بخش را به همراه داشته و موجب شد تا شاهد رونق تولید باشیم.

براساس آمار اعلام شده از سوی بانک مرکزی، سال ۹۱ علاوه‌بر افت چشمگیر در بخش شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی در صدور جواز تاسیس و میزان سرمایه‌گذاری نیز نسبت به سال‌های ۸۹ و ۹۰ بیشترین افت را در کارنامه خود ثبت کرده است. میزان جواز تاسیس صادر شده در این سال افتی معادل منفی ۳ درصد داشته و میزان سرمایه‌گذاری در این سال نیز نسبت به سال ماقبل آن افت منفی ۵/۲۱ درصدی را تجربه کرده است.

چگونگی محاسبه شاخص تولید

براساس آمار بانک مرکزی شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی تا سال ۱۳۷۶ کارگاه‌های با بیش از ۵۰ نفر کارکن و از سال ۱۳۷۶ به بعد کارگاه‌های با ۱۰۰ نفر کارکن و بیشتر به‌عنوان کارگاه بزرگ تلقی می‌شوند.

برای محاسبه شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی در دنیا از دو روش مبنای ارزش محصول و مقدار تولید استفاده می‌شود. در روش ارزش محصول، ارزش محصول به قیمت جاری در سه ماهه مورد نظر با شاخص قیمت تولید محصولات کارگاه‌های مورد بررسی هر یک از صنایع تعدیل می‌شود تا ارزش محصول به قیمت سال پایه به دست آید. از تقسیم ارزش محصول به قیمت ثابت، بر متوسط سه ماهه ارزش محصول در سال پایه و ضرب آن در عدد ۱۰۰ شاخص تولید هر یک از صنایع در سه ماهه مورد نظر محاسبه می‌شود. برای محاسبه شاخص تولید سال از میانگین ساده شاخص «چهار سه ماهه» استفاده می‌شود.

در روش مقدار تولید نیز نسبت مقدار تولید هر سه ماه به مقدار متوسط سه ماه در سال پایه برای هر یک از محصولات منتخب در هر صنعت با ضرایبی که نشان‌دهنده اهمیت نسبی ارزش آن محصول در آن صنعت در سال پایه است، موزون می‌شود.

از حاصل جمع ارقام موزون شده و تقسیم آن بر جمع ضرایب، شاخص تولید صنعت مورد نظر محاسبه می‌شود. برای محاسبه شاخص تولید هر گروه صنعت یا شاخص کل تولید، شاخص تولید هر صنعت در ضریب اهمیت آن صنعت (ارزش افزوده ناخالص سال پایه) ضرب شده و مجموع حاصل ضرب‌های به‌دست آمده بر مجموع ضرایب آن گروه یا کل صنایع تقسیم می‌شود.