محمد‌صادق جنان‌صفت

برخی افراد و گروه‌ها و دیدگاه‌ها تصور می‌کنند «فساد اقتصادی» غول کوه‌پیکری است که وقتی ظاهر شود آدم و عالم آن را می‌بینند و فقط کافی است نیرویی مازاد بر نیروی آن غول فراهم شود تا آن را مهار کرده و به حبس بکشد.

برخی دیگر اما تصور می‌کنند «فساد اقتصادی» میکروب بسیار ریزی است که جز با چشم‌های مسلح به میکروسکوپ نمی‌توان آن را دید و بنابراین باید هزاران نفر با چشم‌های گرد شده و چسبیده به میکروسکوپ آن را رصد کرده و به محض دیدن آن را در دام بیندازند. البته اگر «فساد اقتصادی» را نشناسیم و سرچشمه‌های آن را پیدا نکنیم پیامدهای آن هر دو حالت غول و میکروب را پیدا می‌کنند. غول فساد اقتصادی با گام‌های سنگین و مهیب خویش جامعه را له کرده و ویران می‌سازد و از جسد آن عبور می‌کند. موریانه فساد اقتصادی نیز می‌تواند در چارچوب و پیکره جامعه و اقتصاد خانه بسازد و آرام‌آرام آن را از درون تهی کند.ریشه‌های فساد اقتصادی نیز در جایی دور در پشت ابرها یا در نوک کوه‌ها یا اعماق دریاها قرار ندارد که نتوان آن را دید.

اقتصاددانان پس از دهه‌ها مطالعه بر روی کارکرد فعالیت‌های اقتصادی به این نتیجه رسیده‌اند که وقتی قیمت یک کالا با دستور تعیین می‌شود و آن قیمت کمتر از نرخ تعادلی بازار است انواع فساد در تولید و توزیع آن پدیدار می‌شود. برای اینکه نمونه و مصداقی برای مفهوم یادشده بیاوریم خبر مربوط به گم شدن ۲/۱۴میلیون تن سیمان در بازار داخلی را مرور می‌کنیم.

براساس تصمیم دولت برای جلوگیری از افزایش قیمت و تورم توزیع سیمان با قیمت‌های دستوری انجام می‌شود. نهادهای تصمیم‌گیر بخشی از سیمان را با این قیمت و تحت عنوان «مصارف مردمی» توزیع می‌کنند که بنابر ادعای رییس یک انجمن صنفی رقمی معادل ۲/۱۴میلیون تن از ۲/۲۱میلیون تن سیمانی که تحت این عنوان باید توزیع می‌شد در جایی ثبت نشده و یا آمار دقیق آن وجود ندارد. جدای از اینکه احتمالا این میزان سیمان به هر حال در جایی مصرف شده است باید به نفس کار توجه کرد. واقعیت این است که جلوی فساد اقتصادی را باید از همین نقاط به ظاهر روشن اما مبهم گرفت و اگر چنین نکنیم باید از نیروهای غیراقتصادی برای روشن شدن ابعاد یک قضیه کمک بگیریم که این کار اکنون انجام شده است.

تا وقتی تفاوت قیمت دستوری و آزاد وجود دارد و بازار آزاد نیست تا قیمت را تعیین و مصرف‌کنندگان غیرواقعی را حذف کند، شاهد چنین رویدادهایی خواهیم بود. فساد جلوی چشم‌هایمان قرار دارد اما با بی‌تدبیری و کم‌حوصلگی آن را نمی‌بینیم و بعد با نیرو و هزینه زیاد دنبال فاسدان می‌گردیم.