سمیه هاشمی*

ثبات اقتصادی از مهم‌ترین مباحثی است که نظام‌های اقتصادی جهان درپی دستیابی به آن هستند. این پدیده در اقتصادهای توسعه یافته نمود بیشتری دارد. این اقتصادها با تنظیم سازو کارهای اقتصادی به طور مناسب‌تر و ایجاد زیرساخت‌های منسجم‌تر از بحران‌های اقتصادی با قدرت بهتری گذشته و چالش‌های پیش‌رو را با استفاده از بنیان‌ها و مدیریت‌های از پیش تعیین شده از سر می‌گذرانند. سیاست‌گذاران اقتصادی در کشورهایی که حجم زیادی از صادرات و درآمدهای ناشی از منابع طبیعی قابل برداشت مثل گاز و نفت و مس و غیره دارند، با دو مساله اساسی مواجه هستند:

۱ - از این منابع طبیعی متناهی چه مقدار به عنوان عاملی مولد در اقتصاد برای امروز صرف و چه مقدار برای نسل‌های آینده ذخیره شود.

۲ - چه‌طور مخارج دولت با این درآمدها تطبیق یابد تا اقتصاد داخلی شوک‌های ناشی از تغییرات شدید و غیرقابل پیش‌بینی این درآمدها و قیمت این منابع را هضم و رشد اقتصادی همراه با ثبات پیگیر باشد.

در این مسیر تعدادی از کشورهای تولیدکننده نفت و گاز و دیگر منابع طبیعی همچون مس اقدام به انجام طرح‌های ذخیره‌سازی یا ایجاد صندوق‌های ذخیره ارزی کرده‌اند. از این کشورها می‌توان به نروژ به عنوان صادرکننده نفت، شیلی صادرکننده مس، ونزوئلا صادرکننده نفت، آلاسکا صادرکننده نفت و محصولات پتروشیمی، کویت و عمان صادرکنندگان نفت اشاره کرد.این صندوق‌ها در حالی ایجاد می‌شوند که شناخت روند قیمت‌های تعادلی بلندمدت این محصولات (نفت) و پیش‌بینی نحوه حرکت‌های نوسانی قیمت‌های این محصولات و مسیر پایدار آن بسیار مشکل است.آنچه که براساس تجربیات این کشورها حاصل شده است، نیاز به برنامه هدفمند و نگرش صحیح درپی ایجاد این صندوق‌ها است. صرف تشکیل صندوق موفقیتی برای اقتصاد این کشورها به دست نیامده است. در بدو امر هدف از تشکیل اهمیت بسزایی داشته است و سمت و سوی سیاست‌های پولی و مالی این صندوق‌ها است که اغلب سیاست‌های اقتصادی کلان جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. براساس این اهداف برنامه همه جانبه‌نگری که کاملا عملیاتی و شفاف باشد، از دیگر الزامات ایجاد صندوق‌ها است. اغلب کشورها در بهره‌گیری از صندوق‌های ذخیره ارزی ناتوان بوده‌اند و اساس این عدم توفیق به عدم شفافیت برنامه‌ها و سیاست‌های این صندوق‌ها و رنگ باختن این سیاست‌ها در سایه تغییر دولت‌ها مربوط می‌شود.از مهم‌ترین عوامل موفقیت برخی کشورها در ارتباط با به کارگیری این صندوق‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱ - استقلال این صندوق‌ها و داشتن سیاست‌های عملیاتی باثبات؛ ۲- شفافیت در ارائه عملکرد، صورت‌‌های مالی و برنامه تخصیص منابع؛

۳ - داشتن برنامه‌ای بلندمدت با نگرش سوق دادن اقتصاد به سمت مزیت‌های نسبی موجود و خارج شدن از اقتصاد تک‌محصولی

۴ - تنظیم بودجه دولت بدون درنظر گرفتن درآمدهای حاصل از این منابع طبیعی و ایجاد ثبات در هزینه‌های دولت به طوری که در دوران رونق این هزینه‌ها افزایش و در رکود کاهش نداشته باشند، که این خود مستلزم کاهش تصدی‌گری دولت در اقتصاد است؛

۵ - تخصیص کارآی منابع صندوق با تاکید بر سودآوری طرح‌ها و بازگشت سرمایه.در نهایت باید گفت موفقیت این صندوق‌ها در گرو تعهدی جدی در انضباط مالی و مدیریت کلان و بی‌نقص این صندوق‌ها است.

*کارشناس ارشد برنامه‌ریزی سیستم‌های اقتصادی

کارشناس اداره کل عملیات ارزی بانک ملت