فقط یک درصد صنایع در شرایط مطلوب از نظر صنعت پسماند هستند

گروه صنعت و معدن- دورریز و ضایعات محصولات تولیدی به ویژه در بخش کشاورزی در سال‌هایی به یک موضوع جدی در اقتصاد ایران تبدیل شده بود. آمارهای در دسترس نشان می‌دادند به طور مثال حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از گندم تولیدی در زمان پس از برداشت هدر می‌رفت یا اینکه گفته می‌شد ۳۰ درصد از آب تامین شده در مزرعه‌ها هدر می‌رود. بعدها در سال‌های جدید پسماند در پایتخت و شهرهای بزرگ به معضل تبدیل شده است. به دلیل رشد شهرنشینی، بهبود استانداردهای زندگی و تغییر الگوی مصرف سالانه مقدار انبوهی از پسماندها در کشور تولید می‌شود. یک آمار در دسترس نشان می‌دهد روزانه ۴۰۰ میلیون تومان هزینه جمع‌آوری هزاران تن زباله در کشور است که اگر در ۳۶۵ روز ضرب شود، عدد بزرگی خواهد شد.

در قانون برنامه چهارم و پنجم برای ساماندهی پسماندها مقررات قانونی تدوین شده است که باید به صورت کامل اجرا شود.

پسماندهای بخش صنعت نیز در نوع خود قابل اعتنا است و نیازمند بررسی و ارائه راهکار برای ساماندهی آن است. دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش تازه خود با عنوان «بررسی وضعیت صنعت پسماند در کشور» اطلاعاتی درباره وضعیت این متغیر در تولید صنعتی ارائه کرده است که می‌خوانید:

بررسی‌های به‌عمل آمده نشان می‌دهد که بعد از سال ۱۳۸۳ یعنی پس از تصویب قانون مدیریت پسماندها، تنها یک درصد صنایع در شرایط مطلوب، ۲۰ درصد در شرایط بهبود و ۷۹ درصد شرایط نامطلوب هستند که نشان‌دهنده آن است که حتی پس از تصویب قانون مدیریت پسماندها، هنوز بسیاری از واحدهای صنعتی در مدیریت پسماند خود مشکل دارند.

این موضوع در حالی است که بسیاری از صاحبان صنعت اصلا از موضوع تصویب این قانون بی‌اطلاع هستند، بسیاری دیگر مفهوم درستی از پسماند را صرفا شامل پالت چوبی یا براده‌های فلزات و کارتن می‌دانند، در مقابل بخشی از پسماند صنعتی که خاص بوده و به مدیریت نیاز دارد یا اصلا دیده نشده یا برخی موارد به دلیل مقرون به صرفه نبودن و هزینه‌بر بودن مدیریت پسماند، از این قسمت صرف‌نظر شده است و پسماند به این صورت (جامد، مایع و گاز) به دور از چشم مسوولان ذی‌ربط، به رودخانه‌های عمومی یا بیابان‌های اطراف ریخته می‌شود، در برخی موارد که وضعیت در دست بهبود است، پسماندها را جداسازی کرده و در ظروف مخصوص نگهداری می‌کنند که به تازگی در حال مدیریت است.

صنعت خودرو

بیشترین مشکل در مدیریت پسماند، خاص گروه‌های خودروساز است. متاسفانه با پیگیری‌هایی که پس از تصویب قانون مدیریت پسماندها، بر روی این گونه واحدهای صنعتی اعمال شد، در نهایت به‌رغم میل ذاتی، منتج به پیشروی این واحدها به سمت انجام فعالیت‌های مقدماتی جهت مدیریت پسماند شد.

صنایع دارویی

به دلیل استفاده از مواد شیمیایی مختلف در تولید دارو، مدیریت پسماند این قسمت هم حائز اهمیت است.

در برخی از داروسازی‌ها، این گونه مواد در جایگاه و ظرف‌های مخصوص نگهداری می‌شود. البته بعضا شرایط نگهداری نظیر دما و رطوبت و غیره رعایت نمی‌شود و به این دلیل تا به حال کنترل خاصی از سمت محیط زیست روی پسماند صورت نمی‌پذیرفته، این گونه صنایع بدون اینکه محیط زیست میزان و نوع پسماندشان را بداند، (به دلیل عدم پایش دوره‌ای منظم)، پسماندهای خود را، خصوصا فاز مایع را در بیابان‌های اطراف تهران رها می‌کنند. این دسته از صنایع از میزان خطری که این گونه مواد بر سلامتی انسان‌ها می‌گذارند، وقوف کامل دارند، ولی به دلیل مقرون‌به‌صرفه نبودن مدیریت پسماند و پرهزینه بودن این قسمت، به راحتی توسط مدیریت سیستم روی این قسمت خط تیره کشیده می‌شود.

صنایع لاستیک‌سازی و تولید تایر

صنایع لاستیک‌سازی نیز سهم زیادی در تولید پسماند دارد، بخشی از این پسماندها در صورت مدیریت، قابل استفاده در صنایع دیگر مانند تولید نوار نقاله یا خود صنایع تولیدی لاستیک هستند، ولی متاسفانه به دلیل ضعف مدیریت در این بخش نیز، پسماند خود را هر از چندی در بیابان‌ها رها می‌کنند.

صنایع تولید شیشه و بلور

در بخش تولید شیشه، صرفا بخشی از بطری‌های شیشه‌ای نوشیدنی توسط این گونه صنایع جمع‌آوری و دوباره به خط تولید برمی‌گردد. لکن بخش عظیمی از این قسمت نیز، بدون پردازش رها می‌شود. البته با جایگزین شدن بطری‌های پلاستیکی، مشکل این قسمت تا حدی مرتفع گردید اما مشکل تجزبه‌ناپذیری پت‌های یک بار مصرف، مشکل زیست‌محیطی این گونه صنایع را صد چندان کرد. متاسفانه رشد بی‌رویه تولید صنایع پلاستیکی غیرقابل برگشت به طبیعت در کشور سیر صعودی داشته بدون اینکه به عاقبت این تولید توجه شود. به تازگی پلاستیک تجزیه‌پذیر البته در حد ظروف یکبار مصرف وارد بازار شده ولی متقاضیان به دلیل بالا بودن هزینه در این قسمت، از این طرح استقبال نکردند، با توجه به اینکه در کشورهای در حال توسعه رکن اقتصاد بسیار مهم است در این قسمت دولت موظف است با در نظر گرفتن تمهیدات لازم، مصرف ظروف پلاستیکی تجزیه‌پذیر را رواج دهد و صنایع را به سمت تولید ظروف پلاستیکی تجزیه‌پذیر سوق داده و به این ترتیب فرهنگ تولید و استفاده از این موارد را ترویج دهد.

صنایع ذوب فلزات و ریخته‌گری

در صنایع ذوب فلزات و ریخته‌گری (چدن، آلومینیوم، فولاد و برنج) که خود این صنایع در صنایع مختلف دیگر نظیر خودروسازی، قطعه‌سازی و شیرآلات مصرف می‌شوند، وضعیت بسیار نامطلوب است.

کلیه بخارات و غباراتی که وارد مجموعه غبارگیرها نمی‌شود و غباری که در غبارگیر جمع‌آوری می‌شود، مانند سرباره‌های ریخته‌گری در بیابان‌های اطراف تهران رها می‌شود.

با بررسی دقیق‌تر این صنایع متوجه استفاده از ماده شیمیایی و بسیار خطرناکی که سال‌ها است در محیط زیست ممنوع شده به نام آزبست می‌شویم، مسوولان واحد صنعتی اظهار بی‌اطلاعی از ممنوعیت مصرف این ماده در خطوط تولیدشان داشتند و زمانی که تذکر لازم به واحد صنعتی داده شده با توجه به امتیاز منفی که ناشی از صداقت واحد بود، موضوع سریعا به واحدهای صنعتی دیگر اطلاع داده شد و با مراجعه دیگر واحدهای صنعتی با همین خط تولید موضوع مصرف آزبست در خطوط تولید به کلی مورد کتمان قرار گرفت؛ این موضوع یعنی شکاف بین مسوولان و مردم در کشورهای در حال توسعه به دلیل وحشت مسوولان از حقیقت‌گویی و گرفتار شدن در دستگاه‌های دولتی، معضلی است که به وسیله وضع قوانین تشویقی صنایع تا حد زیادی قابل حل خواهد بود.

با این اوصاف با وجود گذشتن هفت سال از تصویب قانون مدیریت پسماندها و اجرای کنوانسیون‌های بین‌المللی که بسیاری از خلأهای قانونی موجود قبل از تصویب این قوانین را پوشش می‌دهد، در حال حاضر فقدان اطلاعات کارشناسی، عدم پایش ادواری منظم کارشناسان و بازرسان محیط زیست، رتبه اول در عدم مدیریت پسماندهای صنعتی دارند و نقص قوانین در مراتب بعدی قرار دارد.