محمدصادق جنان‌صفت

بحث‌های مرتبط با طرح تحول اقتصادی به ویژه طرح پرداخت نقدی یارانه‌های سوخت، در هفته‌های گذشته در دو مسیر متفاوت حرکت کرده و می‌کند. در یک سو مسوولان وزارت اقتصاد و سخنگوی طرح قرار دارند که نیروی قابل‌توجهی برای متقاعد کردن جامعه سیاسی ایران گذاشته‌اند تا نشان دهند این طرح کارشناسانه است.

این مسوولان تلاش دارند با ارایه دیدگاه‌های کارشناسانه، مانع از سیاسی‌شدن موضوع شده و شرایط را به‌گونه‌ای فراهم کنند که کل طرح هوا نشود. از طرف دیگر، واقعیت این است که نوع شروع طرح و برخی اظهارات در سطوح دیگر به گونه‌ای است که شهروندان استنباط سیاسی از این حرف‌ها دارند. به این ترتیب بحث‌ها حول دو محور «آزادسازی قیمت‌ها» و «پرداخت نقدی یارانه‌ها» شکل گرفته است. مخالفان و منتقدان، حرفشان این است که پرداخت نقدی یارانه‌ها در حوزه فعالیت‌های سیاسی قرار می‌گیرد، چون اولا، پرداخت نقدی یارانه‌ها نوعی رانت سیاسی برای رییس‌جمهوری در جریان انتخابات آینده ایجاد می‌کند و ثانیا، به این دلیل که به تورم دامن می‌زند، موجب نارضایتی سیاسی احتمالی در آینده خواهد شد.

با توجه به برآیند دیدگاه‌های متفاوت ارایه شده در هفته‌های اخیر به نظر می‌رسد که پرداخت نقدی یارانه به عنوان بخشی از محور هدفمند کردن یارانه می‌تواند به زمان بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری موکول شده و بخش اول آن‌که آزادسازی قیمت حامل‌های سوخت است، به تدریج و پس از این‌که طرح در مجلس تصویب شد، اجرایی شود.

پیش از این نیز نگارنده در همین ستون یادآور شده بود که برآیند و مجموعه تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها نباید به سمتی حرکت داده شود که کل طرح هوا شود. و اکنون به نظر می‌رسد متاسفانه این پیش‌بینی شاید محقق شود.نگرانی از استفاده سیاسی از طرح هدفمند کردن یارانه‌های سوخت حتی اگر مجلس با آن موافقت نکند، می‌تواند ادامه پیدا کند. به این معنی که خواهند گفت که ما قصد داشتیم بخشی از درآمد حاصل از واقعی کردن قیمت‌ها را به اقشار فرودست بدهیم، اما مجلس مانع شد. دولت در این وضعیت شاید به این سمت برود که چون برای جبران افزایش قیمت‌ها راهی باقی نمانده است، حاضر به آزاد کردن قیمت‌ها نیست و استدلالش نیز این است که به گروه‌های کم‌درآمد فشار می‌آید. از آن طرف نیز می‌توان انتظار داشت که مجلس از بیم رشد و جهش مقطعی قیمت‌ها و همچنین این حدس و گمان که دولت می‌خوهد با پرداخت نقدی یارانه، محبوبیت سیاسی خریداری کند، مانع از تصویب و اجرای کل طرح شود. در این وضعیت است که شهروندان مات‌ومبهوت نظاره‌گر این نوع حرکات و رفتار خواهند ماند و سرانجام نیز به درک دقیقی از واقعیت طرح هدفمند کردن یا پرداخت نقدی یارانه نخواهند رسید. این بدترین حالت است و می‌تواند اجرای چنین طرحی را دست‌کم برای چند سال به تاخیر بیندازد.دولت می‌تواند و باید با قبول اجرای بخشی از طرح که آزادسازی قیمت‌ها است، توزیع نقدی را در زمان دیگری که شاید وضعیت درآمدی بهتری نیز داشته باشد، انجام دهد و عایدات آزادسازی را به کسری بودجه وسیعی اختصاص دهد که در صورت باقی‌ماندن اوضاع فعلی در بازار نفت تحقق خواهد یافت.