مهدی نصرتی

از زمان مطرح شدن طرح اعطای تسهیلات ارزان به بنگاه‌های زود بازده، بسیاری از کارشناسان به موفقیت چنین طرح‌هایی تردید داشتند. هرچند هنوز آمار دقیق و قابل اعتمادی از ارزیابی عملکرد این بنگاه‌ها منتشر نشده‌است، اما می‌توان در فضای تئوری و روی کاغذ درباره نتایج چنین طرحی اظهار نظر کرد. تاکنون درباره معایب گوناگون این طرح همچون ایجاد رانت، تشکیل صف برای دریافت اعتبارات و اجرای طرح‌هایی که صرفه اقتصادی ندارند، فراوان گفته شده‌است، اما موضوعی که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌است، ناسازگاری ذاتی این طرح است.

منطق چنین طرحی از این قرار است که وام‌های ارزان و کم بهره‌ای در اختیار بنگا‌ه‌هایی که تولیدی و اشتغالزا تصور می‌شوند، قرار بگیرد تا به سرعت سطح تولید و اشتغال افزایش یابد. در ضمن انتظار این است که دریافت کنندگان اعتبارات نیز آنها را تنها در طرح‌های مذکور هزینه کنند و آن را صرف سایر اقدامات نکنند.

اما چنین طرحی به لحاظ ساختار منطقی، ناسازگار است، زیرا مهم‌ترین عامل موفقیت چنین بنگاه‌هایی، کارآفرینی و خلاقیت و شم اقتصادی کارآفرینان است.

یعنی صاحبان این بنگاه‌ها به عنوان افراد کارآفرین و منعطف به دنبال فرصت‌های سودآور هستند و نگاه می‌کنند که در کجا امکان سودآوری بیشتری وجود دارد تا منابع خود را صرف آن کنند. به خصوص که این بنگاه‌ها، قید زود بازده را نیز یدک می کشند و انتظار از آنها این است که سریعا به بازدهی برسند بنابراین منطقی است که منابع را به بخش‌هایی ببرند که دارای بازدهی سریع‌تر و بالاتری باشد و سوددهی سریع و بالا را بر سایر پارامترهایی چون گسترش یا نفوذ در بازار و سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت برتری دهند. برای چنین بنگاه‌های کوچک و متوسطی کاملا موجه و قابل درک است که در صورتی که کسب و کار خود را سودآور نیابند به بازارهای دیگر متمایل شوند. بنابراین اگر احساس کنند بازدهی مسکن بیشتر است، بخش عمده‌ای از وجوه دریافتی را به بهانه خرید دفتر و زمین و غیره صرف سرمایه‌گذاری در ملک می‌کنند و اگر سود در فعالیت‌های بازرگانی باشد، به سمت واردات به بهانه تامین مواد اولیه مورد نیاز متمایل می شوند و در نهایت آن سطح از تولید و اشتغال که مورد نظر سیاست‌گذاران بوده‌است، محقق نمی‌شود.مشاهده می‌شود که این طرح به لحاظ منطقی دارای ناسازگاری است؛ زیرا از وام‌گیرندگان درخواست می‌شود که به سودآوری بیشتر فکر نکنند و همانند کارمندان ادارات دولتی، اعتبارات را فقط در موارد مشخص شده هزینه کنند. اعطای تسهیلات ارزان به بنگاه‌ها بدین شکل یعنی به آنها رانت و امتیاز داده‌ شود و در عین حال از آنها خواسته شود به فکر منافع خود نباشند.