در سال آینده ذغالسنگ و گاز طبیعی جای نفت را می‌گیرند

مونا مشهدی رجبی

در آستانه سال جدید میلادی همچنان بازار نفت و دیگر منابع انرژی در جهان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. طبق برآورد اخیر اکونومیست افزایش بحران اقتصادی جهان و کاهش تقاضای نفت مانع از افزایش قیمت نفت در سال آینده میلادی می‌شود. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرد متوسط قیمت نفت در سال ۲۰۰۹ میلادی ۵۰ دلار باشد که از متوسط قیمت نفت در عرض دو سال اخیر کمتر است. برخی از تحلیل گران پا را از آن هم فراتر می‌گذارند و پیش‌بینی می‌کنند در سال ۲۰۰۹ میلادی قیمت هر بشکه نفت در مرز ۴۰ دلار خواهد بود که این پیش‌بینی در صورت ادامه روند بحرانی در اقتصاد جهانی و کاهش نرخ رشد اقتصادی کشورهای صنعتی تحقق می‌یابد. شایان ذکر است در سال ۲۰۰۸ میلادی متوسط قیمت نفت در جهان برابر با ۱۰۵ دلار بود.

گزارش‌ها حاکی از این مطلب است که در سال ۲۰۰۹ میلادی تقاضای نفت در کشورهای توسعه یافته و صنعتی جهان یک درصد کاهش می‌یابد. در این شرایط هر بشکه نفت خام در دنیا با قیمت کمتر از ۵۰ دلار آمریکا مبادله خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود در سال آینده میلادی نرخ رشد تقاضای نفت در کشورهای در حال گذار جهان ۱/۳درصد رشد کند در حالی که در سال ۲۰۰۸ میلادی و سال‌های پیش از آن متوسط رشد تقاضای نفت در دنیا بیشتر از ۵ درصد بود. در این شرایط انتظار می‌رود تولید نفت در سازمان کشورهای صادرکننده نفت نیز تنزل یابد. برآوردها از دو برابر شدن نرخ کاهش تولید اوپک در سال آینده میلادی و گذشتن آن از مرز ۶/۳میلیون بشکه در روز خبر می‌دهد. در مقابل تولید نفت در کشورهای غیر اوپکی افزایش خواهد یافت. در سال ۲۰۰۹ میلادی تولید نفت در کشورهای برزیل، آذربایجان و ایالات متحده آمریکا بیشتر می‌شود که دلیل آن بهره‌برداری از حوزه های جدید در این کشورها است.

طبق برآوردهای انجام شده نوسانات مداوم ارزش نفت در بازارهای جهانی سبب شد تا بسیاری از صنایع به فکر جایگزین کردن منبع تولید انرژی خود باشند و در این میان یکی از بهترین و ارزان‌ترین منابع ذغالسنگ است. البته پیش از ذغالسنگ گزینه جایگزین کردن با گاز طبیعی به ذهن‌ها خطور می‌کند، ولی مساله این است که تجربه سال گذشته نشان داد که قیمت گاز طبیعی نیز هم‌پای نفت تغییر می‌کند و این ارتباط سبب کمتر شدن تمایلات به این سمت می‌شود، ولی به هر حال رشد مصرف گاز طبیعی در کشور هند در سال ۲۰۰۹ میلادی سبب می‌شود تا تقاضای این منبع نیز در جهان بیشتر شود. در سال آینده میلادی کشورهای هند، کشورهای در حال توسعه قاره آسیا و کشورهای خاورمیانه با تغییر جهت‌گیری مصرف خود به گاز طبیعی روی خواهند آورد و میزان تقاضای گاز طبیعی در جهان بیشتر می‌شود. در این مناطق استفاده از گاز طبیعی برای تولید انرژی برق و گرمایی بسیار زیاد خواهد بود. از طرف دیگر انتظار می‌رود تولید و مصرف انرژی برق در کشورهای در حال توسعه جهان در سال آینده بیشتر شود و این به معنای بیشتر شدن تقاضا برای گاز طبیعی است. رشد تقاضای گاز طبیعی در این کشورها سبب می‌شود تا کاهش مصرف در کشورهای چین و آمریکا جبران شود، اما از آنجا که کشورهای خاورمیانه علاوه‌بر مصارف معمول گاز طبیعی و استفاده در تولید برق، از گاز طبیعی برای استخراج نفت نیز بهره می‌ گیرد در سال آینده میلادی تقاضای گاز طبیعی نسبت به سال جاری بیشتر خواهد شد. نرخ رشد تقاضای گاز طبیعی در سال ۲۰۰۹ میلادی نسبت به سال جاری ۵/۲درصد برآورد شده است و پیش‌بینی می‌شود این رشد تغییر محسوسی را در قیمت گاز طبیعی ایجاد نکند. شایان ذکر است از آغاز سال ۲۰۰۸ میلادی تا انتهای آن قیمت گاز نیز همراه با نفت تغییر کرد.

جایگزین کردن ذغالسنگ با نفت در کشورهایی که دارای معادن بزرگ هستند بیشتر از دیگر کشورها خواهد بود. پیش‌بینی می‌شود در سال آینده میلادی سهم ذغالسنگ در انرژی مصرف شده در دنیا افزایش یابد و این رشد در کشورهایی که دارای معادن بزرگ ذغالسنگ هستند و در بازار تولید این منبع انرژی فسیلی نقشی دارند بیشتر خواهد بود. برآوردها نشان می‌دهد در سال آینده سهم بیشتری از مراکز تولیدی و صنعتی کشورهای چین و آمریکا از ذغالسنگ برای تامین انرژی حرکتی دستگاه‌های خود استفاده می‌کنند و این روند در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت. طی دو سال آینده بر شمار نیروگاه‌های ذغالسنگی در ایالات متحده آمریکا افزوده می‌شود و از تعداد نیروگاه‌های گازی این کشور کم می‌شود. در چین نیز که سالانه سهم بسیار زیادی ذغالسنگ تولید می‌شود استفاده از این منبع در به حرکت درآوردن چرخ‌های صنعتی بیشتر خواهد شد و طبق طرح اعلام شده توسط دولت چین در سال آتی میلادی مصرف گاز طبیعی و نفت در دو کشور مذکور سیر کاهشی خواهد داشت. این جایگزینی یکی از طرح‌های بزرگ دولتمردان دو کشور برای کاهش وابستگی به نفت و گاز خاورمیانه است. انتظار می‌رود روی آوردن این دو کشور به ذغالسنگ زمینه را برای افزایش قیمت آن فراهم کند. به خصوص که تنها چین و آمریکا اقدام به استفاده از ذغالسنگ به جای گاز طبیعی نمی‌کنند، بلکه کشورهای دیگری که در صدد کاهش وابستگی خود به ذغالسنگ هستند هم در سال‌های آتی میلادی به این منبع قدیمی انرژی روی خواهند آورد.

بدون شک این تغییر جهت سبب می‌شود تا بر سهم تصاعد گاز دی‌اکسیدکربن نیز اضافه شود زیرا آلایندگی ذغالسنگ بسیار بیشتر از گاز طبیعی است.

به پیش‌بینی مرکز مطالعات انرژی در سال ۲۰۰۹ میلادی تقاضای ذغالسنگ در جهان ۶/۴درصد نسبت به سال پیش از آن بیشتر می‌شود. در این سال ۸/۶‌میلیارد تن ذغالسنگ در جهان تقاضا می‌شود که چین و آمریکا بزرگ‌ترین عرضه‌کنندگان آن خواهند بود.