مونا مشهدی رجبی- در آستانه تعطیلات سال نوی میلادی بانک جهانی اقدام به ارائه گزارشی جامع از عملکرد اقتصاد جهان در سال ۲۰۰۸ میلادی کرده است. بر طبق این گزارش مفصل و همه جانبه یکی از مهمترین مسائلی که در این سال اتفاق افتاد افزایش قیمت مواد غذایی بود. در این سال قیمت مواد غذایی به اندازه‌ای رشد کرد که رابرت رولیک، رییس بانک جهانی به جهانیان هشدار داد که دنیا وارد منطقه خطر شده است و ممکن است تمام تلاش‌های سازمان‌ها جهانی در طی سال‌های گذشته مبنی بر کاهش سطح فقر بی‌نتیجه شود. در تابستان همین سال رشد قیمت مواد غذایی و سوخت در دنیا با بحران مالی دنیا همراه شد و تاثیر این بحران به اندازه‌ای بود که بر دو مشکل اول سایه افکند. در همین زمان سیر رشد قیمت فلزات نیز آغاز شد و زمینه کاهش نرخ رشد اقتصادی را فراهم کرد. تا این زمان بحران مالی و اعتباری کشورهای صنعنتی روی کشورهای در حال توسعه تاثیری به جای نگذاشته بود، اما در ماه سپتامبر یعنی نهمین ماه سال ۲۰۰۸ میلادی آنها نیز تحت تاثیر بحران غرب در مسیر افول اقتصادی قرار گرفتند. با گذشت روزهای سال ۲۰۰۸ میلادی و بیشتر شدن بحران مالی در دنیا مشکل تازه‌ای دامن‌گیر اغلب کشورهای دنیا به خصوص کشورهای صنعتی شد که آن مشکل بیکاری فزاینده مردم بود، در ماه دسامبر سال بانک جهانی گزارشی در مورد برآورد رشد اقتصادی در سال ۲۰۰۹ میلادی ارائه داد و در این گزارش اعلام کرد که حجم فعالیت‌های تجاری در جهان برای اولین بار از سال ۱۹۸۲ میلادی تاکنون کاهش یافته است. بانک پیش‌بینی کرده بود در سال ۲۰۰۹ میلادی نرخ رشد تولید ناخالص داخلی جهان به ۹/۰درصد برسد و کشورهای در حال توسعه دنیا رشد ۵/۴درصدی را تجربه کنند. از آنجا که مشکل مالی بازارهای دنیا همچنان وجود داشت و اقتصاد دنیا در حال تجربه روزهای سختی بود، رابرت زولیک سخنرانی دیگری انجام داد و در این سخنرانی از سازمان‌های بین‌المللی خواست تا به نجات انسان‌هایی بپردازند که در این بحران جهانی نادیده گرفته شده‌اند و به وضعیت آنها رسیدگی نمی‌شود. میلیون‌ها نفری که در بحران‌های بزرگ دنیای امروز توان تامین نیازهای اولیه حیاتی خود را ندارند و بدون آن بقای آنها به خطر می‌افتد. وی در این سخنرانی گفت: «هنگامی که مردم در کشورهای صنعتی روی بحران مالی و تبعات آن روی سرمایه‌ها و دارایی‌های خود متمرکز شده‌اند، بحران انسانی میلیون‌ها نفری را که در کشورهای فقیر دنیا ساکن هستند از یاد برده‌اند. انسان‌هایی که بدون حمایت‌های ما جان خود را از دست می‌دهند.» در همین زمان بود که رابرت زولیک از کشورهای صنعتی خواست تا به‌رغم بحران مالی و مشکلات اقتصادی پرداخت کمک به کشورهای در حال توسعه را متوقف نکنند.

نفت

در سال ۲۰۰۸ میلادی قیمت نفت در بازارهای جهانی افزایش چشمگیری پیدا کرد. در این سال قیمت هر بشکه نفت بیشتر از ۵۰ درصد رشد کرد و در اواخر سال به کمترین سطح از سال ۲۰۰۵ میلادی تا کنون تنزل یافت. رشد قیمت نفت سبب شد تا صنایع مختلف مصرف‌کننده نیز با افزایش هزینه‌ها مواجه شوند و به دنبال آن قیمت انواع کالاهای صنعتی در دنیا رشد کرد. رشد قیمت کالاها در کنار رشد هزینه حمل و نقل زمینه‌ساز رشد تورم شد و تبعات منفی ناشی از رشد تورم کشورهای مختلف دنیا به خصوص کشورهای در حال توسعه را در بر گرفت. مهمترین مشکلی که در این سال کشورهای در حال توسعه را تهدید کرد رشد قیمت مواد غذایی بود که سبب شد تا بسیاری از مردم این کشورها با فشارهای سنگین زندگی مواجه شوند و بسیاری در اثر بیماری‌های ناشی از سوءتغذیه جان خود را از دست بدهند. در ابتدای سال ۲۰۰۸ میلادی قیمت نفت به یکباره ۱۰۰ دلار شد. تا روز پیش از آن قیمت هر بشکه نفت بین ۹۵ تا ۹۹ دلار آمریکا در نوسان بود. در ماه جولای هر بشکه نفت به قیمت ۱۴۷ دلار رسید و بسیاری از کشورهای مصرف‌کننده را به فکر چاره انداخت. در این فاصله زمانی کشورهای مصرف‌کننده بارها با اوپک هشدار دادند که این قیمت بالای نفت موجب ایجاد بحران در اقتصاد کشورهای صنعتی می‌شود و زمینه‌ساز رکود آن خواهد شد، ولی سازمان کشورهای صادرکننده نفت که مسوولیت قیمت بالای نفت را نمی‌پذیرفت، نتوانست اقدامی سازنده برای کنترل قیمت نفت انجام دهد تا اینکه بازارهای جهانی به یکباره تحت تاثیر بحران اقتصادی متزلزل شدند. ارزش سهام در بسیاری از کشورها افت کرد، شمار زیادی از بانک‌ها و واحدهای مالی تعطیل و ورشکسته شدند و بسیاری از کارخانه‌های تولیدی با زیان‌های کلان مالی مواجه شدند. در این شرایط سیر کاهش قیمت نفت آغاز شد که در اثر رکود اقتصاد جهان و کاهش تقاضا در کشورهای صنعتی بود. هم اکنون قیمت هر بشکه نفت در بازارهای جهانی کمتر از ۴۲ دلار است و کمترین سطح از اوایل سال ۲۰۰۵ میلادی تاکنون است.

بحران مالی و غذایی

بحران غذایی جهان در سال ۲۰۰۸ میلادی سبب شد تا ۱۳۰ تا ۱۵۵ میلیون نفر از ساکنان زمین به زیر خط فقر مطلق سقوط کنند و ۴۴ میلیون نفر به جمع افرادی که دارای سوءتغذیه هستند بپیوندند. در آوریل سال ۲۰۰۸ میلادی بانک جهانی طرح تازه‌ای برای سیاست‌های غذایی جهان ارائه داد که به موجب آن بخشی به نام برنامه پاسخ غذای جهانی را راه اندازی کرد و از طریق این برنامه و ۲میلیارد دلار اعتباری که در آن قرار داشت، کمک‌های مالی به کشورهای نیازمند غذا را تسریع می‌کرد. تا روز هجده دسامبر سال ۲۰۰۸ میلادی برنامه پاسخ غذای بانک جهانی ۸۵۱ میلیون دلار را برای تامین غذای مادران و کودکان کشورهای فقیر و خرید کود شیمیایی و گیاهی برای توسعه کشاورزی در بیست و هفت کشور جهان صرف کرده بود. در همین زمان زولیک از جوامع جهانی خواست تا با از میان برداشتن محدودیت‌های صادراتی سیر ارسال کمک‌های غذایی و انسانی به کشورهای در حال توسعه و فقر را تسریع کنند و مانع از بیشتر شدن تاثیر مخرب بحران غرب روی زندگی مردم فقیرشوند.رابرت زولیک در جلسه سالانه بانک جهانی اعلام کرد که این مرکز از تمامی منابع موجود خود برای کمک به تقویت زیرساخت‌های اقتصادی کشورهای در حال توسعه استفاده می‌کند. این بانک با استفاده از این منابع زمینه‌ساز تقویت نظام مالی، تقویت نرخ رشد اقتصادی آنها می‌شود و از گروه‌های آسیب‌پذیر در برابر بحران مالی کنونی حمایت می‌کند. در ماه دسامبر بانک جهانی صندوقی برای حمایت از کشورهای در حال توسعه تشکیل داد و به موجب آن تا کنون بیشتر از دو میلیارد دلار به کشورهای فقیر جهان ارائه داده است تا با کمک این مبلغ زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی خود را توسعه دهند. این مرکز متعهد شد در عرض سه سال آینده ۱۰۰میلیارد دلار در اختیار کشورهای با درآمد متوسط قرار دهد تا از تاثیرات بحران غرب روی اقتصاد در حال رشد آنها بکاهد. بانک جهانی برنامه‌ای برای تقویت بخش خصوصی در کشورهای در حال توسعه و حمایت از آنها ارائه داد و بودجه‌ای را هم برای این کار در نظر گرفت.