داعش عامل واگرایی و همگرایی تهران-ریاض

داود احمدزاده کارشناس مسائل خاورمیانه موضوع اصلی و محوری که ایران و عربستان را به نوعی به خود مشغول داشته، بحث گسترش تروریسم و در راس آن، داعش است که برای امنیت منطقه خطرآفرین شده است. حتی داعش و چگونگی برخورد با آن، عاملی اساسی است که در عین حال که در بحث همکاری تهران و واشنگتن می‌تواند اثرگذار باشد، به نوعی گشایشی در باب گفت‌وگوهای ایران و عربستان نیز محسوب می‎شود. عربستان و ایران سیاست‌های متفاوتی نسبت به بحث تحولات منطقه از جمله عراق و سوریه داشته و دارند. باید در نظر داشت در یک سوی میدان، یکی از بانیان اصلی شکل‎گیری گروه‌های تروریستی و در راس آن داعش، عربستان سعودی بوده است. کمک‎های مالی و تجهیزاتی که با همکاری دستگاه‎های امنیتی و اطلاعاتی عربستان به این گروه صورت گرفته، باعث شده حوزه جغرافیایی داعش علاوه بر سوریه و عراق حتی تا مرزهای اردن و لبنان نیز کشیده شود. در این میان کنترل نکردن گروه‎های تروریستی چون داعش تهدید اصلی برای عربستان نیز بوده است. زیرا داعش در ماه‎های اخیر به شکل عریان تهدید کرده که عربستان نیز یکی از اهداف اصلی گروه خلافت اسلامی خواهد بود. این تهدیدها باعث شده است که ریاض با چرخش از سیاست‌های گذشته خویش به نوعی در ائتلاف بین‌المللی ضدداعش با محوریت آمریکا نقش ویژه‌ای داشته باشد. در سوی دیگر میدان، جمهوری اسلامی ایران از بدو تجاوز گروه داعش به مناطق سنی‎نشین عراق، در حمایت از مردم و دولت عراق نقش ممتازی را ایفاگر بوده و این نقش ویژه در بحث شکست دادن گروه داعش در شهر آمرلی عراق کاملا برای همگان ثابت شد. بنابراین این وضعیت جدید ایجاب می‌کند که بعد از تهدیدهای آشکار، رقبای سابق منطقه‎ای یعنی تهران و ریاض، ضمن احساس خطر مشترک در مورد تهدیدات گروه داعش تاحدودی مواضع نزدیک‎تر به هم اتخاذ کنند. به این ترتیب داعش که خود در ابتدا عامل تشدید اختلاف بین ایران و عربستان بود با تغییر معادلات منطقه‌ای به یک عامل همگرایی در مناسبات ریاض- تهران تبدیل شده است. در این راستا دیدار اخیر وزرای امور خارجه ایران و عربستان در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک به نوعی باب گفت‌وگو و تفاهم را میان دو کشور گشوده است. از دیگر سو، تبریک روز ملی عربستان از طرف دکتر حسن روحانی، نشانه‎ای جدی از آب شدن یخ روابط دو کشور همسایه می‎تواند تلقی شود. البته باید توجه داشت باوجودی که حل اختلافات اساسی و ریشه‌ای میان دو کشور هم زمان‌بر و هم هزینه‎بر است، تهران و ریاض به حل مسائل از طریق گفت‌وگو رضایت داده‎اند. دررابطه با تغییر دیدگاه‏های دو کشور نسبت به یکدیگر، به تغییر دیدگاه‎ها نسبت به جابه‌جایی قدرت در عراق نیز باید اشاره کرد. در کنار این موضوع نباید از امکان تفاهم بین ایران و گروه ۱+۵ در مذاکرات پیچیده هسته‎ای غافل ماند؛ زیرا حصول تفاهم بر دشواری‎های منطقه‌ای عربستان خواهد افزود و به نظر می‎رسد مقامات سعودی با درک واقعیت‌های جدید منطقه‌ای به دنبال کم کردن فاصله‌ با ایران باشند. نکته آخر اینکه از نگاه اغلب کارشناسان، ماه عسل داعش و ریاض به پایان خود نزدیک‌تر می‎شود و عربستان سعودی ناچار است با تغییر در سیاست‎های منطقه‌ای خویش، مسیر همگامی با ایران را برای ریشه‌کنی گروه تروریستی داعش در پیش گیرد.