در آستانه تحرکات تازه در روابط ایران و عربستان و توافق هسته‌ای احتمالی رخ می‌دهد
تلاش هیگل برای اطمینان بخشی به اعراب
گروه دیپلماسی: با آغاز مذاکرات جامع هسته‌ای ایران و ۱+۵ در وین اتریش، وزیر دفاع آمریکا به هم‌پیمانان خود در شورای همکاری خلیج‌فارس اطمینان داد که مذاکرات کنونی ایران و گروه ۱+۵ درخصوص فعالیت‌های هسته‌ای این کشور امنیت هم‌پیمانان آمریکا در منطقه را تضعیف نخواهد کرد. به گزارش «ایسنا»، چاک هیگل، وزیر دفاع آمریکا در سخنانش در آغاز کنفراس شورای همکاری خلیج‌فارس گفت: «واشنگتن امیدوار است که پیشرفت‌هایی در زمینه تهیه پیش‌نویس توافق نهایی مذاکرات با ایران در هفته جاری در وین حاصل شود.»
براساس گزارش پایگاه خبری گلف نیوز، او در ادامه گفت: «همزمان که مذاکرات رو به جلو پیش می‌رود، من می‌خواهم در مورد دو چیز به شما اطمینان دهم؛ اول اینکه این مذاکرات تحت هیچ شرایطی برای توافق هسته‌ای با ایران امنیت منطقه را کنار نخواهد گذاشت.»
رئیس پنتاگون همچنین بیان کرد: «دوم این است که اگرچه ترجیح ما راه‌حل دیپلماتیک است آمریکا آماده است تا اطمینان حاصل کند که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست و اینکه ایران به متن هرگونه توافقی پایبند خواهد بود.»
این اظهارات صریح یک مقام آمریکایی می‌تواند در آستانه گفت‌وگوهای ایران و عربستان، مقامات سعودی را دلگرم کند. پیشرفت ایران در مذاکرات هسته‌ای با غرب و به‌ویژه امضای توافق‌نامه ژنو، روابط ایران و عربستان را دستخوش تحولاتی کرده است. در سه دهه گذشته، چندین حادثه و روند، باعث تنش میان ایران و عربستان شده و در ماه‌های گذشته هم توافق احتمالی بر سر برنامه هسته‌ای ایران، باعث ایجاد نگرانی در پادشاهی سعودی شده است.
به نظر می‌رسد نشانه‌هایی که در طول ماه‌های گذشته و همچنین هفته‌های اخیر در روابط دو کشور بروز کرده است، منجر به گشایش جدیدی در سطح منطقه شود و فصل تازه‌ای را در دیپلماسی دو کشور رقم بزند.
در این میان رسانه‌های عربی همواره از رایزنی‌های ایران و عربستان برای سفر قریب‌الوقوع وزیر امور خارجه ایران به ریاض خبر داده‌اند که تا کنون صورت نگرفته است. در این میان اخباری نیز مبنی بر سفر هاشمی رفسنجانی منتشر شده است.
پس از آمادگی عمان و کویت برای میانجیگری میان دو کشور و تایید تماس‌های سری میان ایران و عربستان در عمان از سوی ریاض، اخباری نیز از دعوت وزیر خارجه عربستان از وزیر امور خارجه ایران برای سفر به عربستان و آغاز گفت‌وگوها منتشر شد که اگرچه مورد تایید دستگاه دیپلماسی ایران قرار نگرفت، اما با استقبال سخنگوی دولت و همچنین معاون عربی وزارت خارجه مواجه شد.
در همین ارتباط سخنگوی دولت با بیان اینکه گسترش روابط با کشورهای همسایه از برنامه‌های دولت است، گفت: «با توجه به اینکه عربستان، همسایه‌ای است که به حسن همجواری، تحکیم روابط با آن به نفع منطقه خواهد بود، اراده دولت در این است که رابطه با عربستان در جهت تامین منافع هر دو کشور گسترش یابد.»
به گزارش «ایرنا»، «محمدباقر نوبخت» روز گذشته پس از جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران این مطلب را در پاسخ به سوالی درباره دعوت عربستان از وزیر خارجه ایران برای سفر به این کشور، بیان کرد.
از سوی دیگر معاون عربی و آفریقا وزیر امور خارجه نیز اعلام کرد که دعوت کتبی «سعود الفیصل» وزیر امور خارجه عربستان برای سفر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه به این کشور هنوز دریافت نشده است. حسین امیرعبداللهیان روز چهارشنبه در گفتوگو با «ایرنا» در پاسخ به این سوال که آیا دعوت‌نامه کتبی «سعود الفیصل» وزیر امور خارجه عربستان از وزیر امور خارجه ایران برای سفر به این کشور دریافت شده است، گفت: «دعوت کتبی هنوز دریافت نشده اما برنامه دیدار وزرای خارجه دو کشور در دستور کار ایران است.»
این مقام ارشد وزارت امور خارجه با بیان اینکه ایران و عربستان سعودی دو کشور مهم در منطقه به شمار می‌روند، افزود: «ما از مذاکره و ملاقات برای کمک به حل مشکلات منطقه، رفع سوء‌تفاهمات و توسعه بیشتر مناسبات دوجانبه استقبال می‌کنیم.»
سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان روز سه‌شنبه در مراسم اختتامیه همایش اقتصادی اعراب، آسیای مرکزی و آذربایجان در ریاض در پاسخ به سوالی در ارتباط با قصد دعوت از ایران برای دیدار از عربستان گفت: «گرایش برای اعاده ارتباطات وجود دارد و دعوت‌نامه برای وزیر خارجه ایران جهت سفر به عربستان ارسال شد.»
امیر سعود الفیصل، در پاسخ به سوالی در مورد روابط با جمهوری اسلامی گفت: «ایران کشور همسایه و دارای روابط با عربستان است. ما همواره آماده تماس و گفتوگو با آنان هستیم، اما هنوز پاسخ به این دعوت دریافت نشده است؛ هر زمانی که ظریف مایل به انجام این سفر باشد، مقامات عربستان آماده استقبال از او هستند.»
وزیر خارجه سعودی گفت که دولت آن کشور امیدوار است گفتوگو با ایرانیان باعث شود تا اگر اختلاف‌نظری وجود دارد، به نفع هر دو طرف فیصله یابد. فیصل افزود که انتظار عربستان سعودی این است که ایران بخشی از مشکلات نباشد، بلکه به تلاش مشترک برای امنیت حفظ منطقه و رفاه منطقه بپیوندد.
در صورت انجام دیدار محمدجواد ظریف از ریاض، این نخستین سفر مقامات ارشد دو کشور طی چند سالی است که روند تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی باعث افزایش بی‌اعتمادی و بروز کدورت در روابط دو کشور شده است.
به‌خصوص روند حرکت اعتراضی موسوم به «بهار عربی» در چند کشور منطقه به‌خصوص در بحرین و سوریه به اختلاف‌نظر ایران و عربستان دامن زده است.
روزنامه القدس العربی چاپ لندن درخصوص این دعوت نوشته است که هنوز زمان و مکان دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان مشخص نشده و ممکن است این دیدار در ریاض یا تهران صورت گیرد.
این نشریه عرب‌زبان همچنین می‌نویسد: «یک منبع نزدیک به حسن روحانی رئیس جمهور ایران اعلام کرده است که میانجیگری یکی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس برای نزدیک کردن عربستان و ایران به یکدیگر موفقیت‌آمیز بوده است.»
از سوی دیگر روزنامه لبنانی الدیار نیز دعوت وزیر خارجه عربستان سعودی از همتای ایرانی‌اش برای سفر به عربستان و آغاز مذاکرات دو جانبه را بسیار حائز اهمیت توصیف کرد و نوشت که ممکن است اولین نتیجه آن حل موضوع لبنان باشد. به گزارش خبرگزاری فارس، روزنامه الدیار لبنان به نقل از منابعی در جریان ۸ مارس لبنان، اعلام کرد که دعوت سعود الفیصل از محمد جواد ظریف نشانه‌ای فوق‌العاده با اهمیت است؛ چراکه این دعوت آثار مثبتی بر موضوع لبنان برجای خواهد گذاشت.
همچنین روزنامه گاردین چاپ لندن در گزارشی پیرامون اظهارات اخیر سعود الفیصل نوشته است که ایالات متحده کوشیده عربستان را راضی کند تا با وجود بی‌اعتمادی قدیمی نسبت به ایران، به نوعی تفاهم با این کشور دست یابد. به نوشته این روزنامه، چاک هیگل، وزیر دفاع آمریکا در سفر به عربستان خواهد کوشید تا مقامات سعودی را قانع کند به اظهارات اخیر حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران در مورد تمایل به بهبود روابط با عربستان توجه کنند.
موضوع تمایل آمریکا به بهبود روابط ایران و عربستان در منابع دیپلماتیک نیز انعکاس پیدا کرده است. پیش‌تر منابع نزدیک به خاندان آل سعود مدعی شده بودند که پادشاه عربستان به پیشنهاد رئیس جمهور آمریکا سیاست جدیدی در قبال ایران اتخاذ کرده و تاکنون سه دور مذاکره میان ریاض و تهران با حضور یوسف الادریسی جانشین بندر بن سلطان در دستگاه اطلاعات عربستان، برگزار شده است.
روزنامه لبنانی الدیار به نقل از منابع دیپلماتیک مدعی شده بود که تمایل اخیر سعودی‌ها برای گشایش در برابر ایران و حمایت از آنچه این منابع آن را «جریان معتدل به ریاست حسن روحانی» نامیدند، بر اساس توصیه باراک اوباما رئیس‌جمهوری آمریکا است. هر چند که وزیر امور خارجه آمریکا در جدیدترین اظهارات خود گفت که کشورش هیچ نقشی در دعوت عربستان از محمدجواد ظریف برای سفر به ریاض نداشته است.
به گزارش «ایسنا»، جان کری وزیر خارجه آمریکا در یک کنفرانس خبری در واشنگتن، گفت: «آمریکا هیچ نقشی در دعوت عربستان از وزیر خارجه ایران نداشته است اما ما از آن خرسندیم و از آن استقبال می‌کنیم.»
جان کری همچنین گفت: «ما از اینکه می‌بینیم دوست خوبمان یعنی عربستانی‌ها درگیر یک دیپلماسی شده‌اند که قادر نیست اختلافات احتمالی دیگری در منطقه بیفزاید، استقبال می‌کنیم.» او در ادامه بیان کرد که سعودی‌ها مدت‌ها است در رابطه با ایران مشکل دارند اما این حق آنها است تا از دیپلماسی استفاده کنند.
در این میان روزنامه لبنانی السفیر در گزارشی آورده است که این فراهم کردن مقدمات سفر یک مقام ایرانی به ریاض در حالی است که آمریکایی‌ها طی سفر اخیر باراک اوباما به عربستان، به‌طور واضح اعلام کردند که روند مذاکرات درخصوص توافق هسته‌ای جامع، روند نهایی و بی‌بازگشتی را طی می‌کند و عربستانی‌ها باید به کارهایشان سروسامان دهند.
السفیر همچنین از برگزاری سلسله نشست‌هایی میان مسوولان ایرانی و عبدالرحمن الشهری سفیر عربستان در تهران به‌منظور فراهم کردن مقدمات سفر ظریف به ریاض خبر داده بود، چراکه پیش از این وزیر خارجه ایران قصد سفر به عربستان را داشت. به گفته این منابع از زمان انتصاب الشهری، سفیر جدید عربستان در تهران در فوریه گذشته تا به حال، نشست‌های دوره‌ای میان او و مسوولان ایرانی برگزار شده است.
ناظران بر این اعتقادند که ایران لزوم بهبود روابط با کشورهای عربی در کنار عادی سازی روابط با غرب و حل پرونده هسته‌ای‌اش را درک کرده و می‌خواهد با عادی شدن روابط با آنها از سنگ اندازی کشورهای عربی در توافقاتش با غرب به‌ویژه دستاوردهای ژنو جلوگیری کند.
از سوی دیگر بهبود روابط ایران و عربستان می‌تواند بر مسائل عراق، سوریه، افغانستان، بحرین، یمن و پاکستان نیز تاثیر بگذارد. با در نظر گرفتن احتمال کاهش نقش ایالات متحده در منطقه و تلاش برای سپردن امور به کشورهای منطقه، گری سیک مشاور سابق امنیت ملی آمریکا و کارشناس مسائل ایران به بررسی اهداف ایالات متحده در حمایت از نزدیک شدن ایران و عربستان می‌پردازد.
از نگاه گری سیک، مهم‌ترین خواسته ایالات متحده و هر دولت مسوول دیگری در منطقه، این است که تلاش خود را معطوف به حل مشکلات منطقه کنند؛ این به آن معنا است که ایران رفتار متحدان خود را آرام و روابط بهتری با اعضای شورای همکاری ایجاد کند و در مقابل عربستان از سیاست‌های غیرعقلانی خود دست بردارد.
از نگاه سیک روشن است که نباید انتظار داشت این اتفاق به سرعت بیفتد. وقتی این مساله عملی شود، تقریبا تداعی کننده روابط استراتژیک دو طرف در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۹۰ میلادی خواهد بود. به باور سیک برای کاهش بدبینی عربستان به این روند باید هم این کشور در تصمیم‌گیری‌های مهم در مورد منطقه سهیم شود و هم پیوسته به عربستان اطمینان داده شود که حساسیت منافع آن لحاظ می‌شود.
آنچه در این میان مهم است استفاده از ظرفیت‌های داخلی و منطقه‌ای برای میانجیگری در روابط بین ایران و عربستان است.
به‌ویژه که پیش از این، بسیاری از مشکلات عربستان سعودی با ایران، در دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی حل و فصل شد و در دوره ریاست‌جمهوری خاتمی نیز دو طرف توانستند در مجموعه‌ای از موضوعات به‌خصوص تفاهم نامه امنیتی به توافق برسند. هاشمی رفسنجانی همواره بر جلوگیری از ایجاد تنش‌های بیشتر با سعودی‌ها تاکید دارد و می‌گوید که اگر این دو کشور بتوانند مسائل دنیای اسلام را با همدیگر هماهنگ کنند، کمتر فتنه‌ای در دنیای اسلام به وجود خواهد آمد.
در سطح منطقه‌ای هم نقش آفرینی پایتخت‌های عربی می‌تواند به تقویت روند گفت وگوها کمک شایانی کند. موضوعی که وزیر امور خارجه عمان هم به آن اشاره کرده و گفت‌وگوهای تهران- ریاض و میانجیگری کشورش در خصوص پرونده‌های مختلف منطقه را ضرورتی جدی برای آرام نگه داشتن اوضاع منطقه دانسته است.
بنابراین با این نشانه‌ها و تحرکات که در هفته‌های اخیر شتاب بیشتری به خود گرفته است باید روند تحولات آتی را به نظاره نشست.
ارسال نظر