سعیده سادات فهری ماجرای حمید ابوطالبی و تلاش نمایندگان کنگره آمریکا با هدف صادر نکردن ویزا برای سفیر پیشنهادی ایران در سازمان ملل متحد به داستانی جنجالی تبدیل شده است. مجلس نمایندگان آمریکا طرحی را تصویب کرده است که می‌تواند ورود حمید ابوطالبی، سفیر پیشنهادی ایران در سازمان ملل به خاک آمریکا را ممنوع کند. این در شرایطی است که پیش‌تر سنای آمریکا نیز به طرحی رای داده بود که بر اساس آن افرادی که معلوم شود «در فعالیت‌های تروریستی، جاسوسی یا تهدید علیه امنیت ملی آمریکا دست داشته‌اند»، از دریافت ویزای آمریکا محروم می‌شوند.

همه این اقدامات آمریکا در شرایطی صورت می‎گیرد که شخص ابوطالبی اعلام کرده اگرچه با گروه دانشجویان پیرو خط امام همکاری داشته؛ اما نقشی مستقیم در ماجرای تسخیر سفارت آمریکا و گروگانگیری نداشته و در مقطعی درباره آزادی گروهی از این گروگان‌ها، مترجم گروه بوده است.

اکنون سوال اینجاست که آیا حمید ابوطالبی در جمع دانشجویان پیرو خط امام که سفارت آمریکا را تسخیر کرده‏اند، حضور داشته یا نه؟ این مساله را از «ابراهیم اصغرزاده» از رهبران دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و دفتر تحکیم وحدت و نیز یکی از دانشجویان همراهی‌کننده در حمله به سفارت آمریکا در سال ۱۳۵۸ جویا شدیم. اصغرزاده معتقد است قضیه روادید ابوطالبی، «مصداق هیاهو برای هیچ است.» او راجع به فعالیت‎های ابوطالبی در آن زمان توضیح می‎دهد: «ابوطالبی از تصمیم‌گیرندگان و از مدیران اصلی جامعه دانشجویان خط امام نبود و به‌صورت دائمی نیز با دانشجویان اشغال‌کننده سفارت همکاری نداشت؛ همان‌گونه که خودش نیز اعلام کرده است. من صحبت‎های ابوطالبی را به‌طور کامل تایید می‎کنم. ایشان به‌صورت موقت در پروژه‎های خاص نظیر دعوت از کشیش‎های آمریکایی یا دعوت از نمایندگان نهضت‎های آزادی‌بخش جهت آشنا شدن با انقلاب با گروه همکاری داشتند.» اصغرزاده تاکید می‎کند که او هیچ‌گاه به عنوان یک دانشجوی پیرو خط امام که به‌طور دائمی در زمان اشغال حضور داشته باشد، نبود. درواقع کار ترجمه را نیز به‌صورت موقت انجام می‎داد و حتی نسبت به خانم ابتکار یا آقای شیخ الاسلام و رجایی‎فر که کار ترجمه انجام می‎دادند نیز حضور و مدت فعالیتش کمتر بود.

او همچنین این اقدام نمایندگان آمریکا را یک موضع حاشیه‎ای توصیف می‎کند که به هیچ عنوان به نفع سیاست‎های آمریکا نیست. این فعال سیاسی می‎گوید: در فضای فعلی این مساله توسط جریان نئومحافظه کار و تندروی آمریکا برای ایجاد انسداد در برابر سیاست‏های اوباما طراحی شده و متاسفانه تبدیل به یک موضع جنجالی شده است.

اکنون که این مساله پیش آمده، رئیس‌جمهوری ایران نیز در موقعیت نسبتا دشواری قرار گرفته است؛ اصغرزاده در این باره می‎گوید اگر حسن روحانی، نامزد معرفی شده‎اش را پس بگیرد در داخل کشور برخی تندروها به دولت او حمله و رئیس‌جمهور را متهم به ناتوانی و سستی در برابر دفاع از دیپلمات خودش خواهند کرد؛ اما رئیس‌جمهوری ایران دلایل و قرائن بسیاری برای دفاع از حمید ابوطالبی دارد؛ بنابراین اکنون انتظارها از روحانی به‌رغم فشار تندروها در داخل، ارجاع پرونده ابوطالبی به کمیته مخصوص در سازمان ملل و پیگیری پرونده حقوقی او با جدیت است. این دانشجوی پیرو خط امام که با ابوطالبی از ابتدای انقلاب از نزدیک آشنا بوده توضیح می‎دهد: «ابوطالبی بیش از آنکه به عنوان یک دانشجوی خط امام شناخته شود بخش مهمی از عمرش را در دستگاه دیپلماسی کشور به سر برده و در حال حاضر قربانی و گروگان تندروهایی شده است که در گوشه و کنار آمریکا و ایران کمین کرده‎اند تا مناسبات ایران و دنیای غرب را مختل کنند.» این فعال سیاسی اصلاح‌طلب معتقد است حتی اگر ابوطالبی به عنوان دانشجوی پیرو خط امام به حساب آید نیز این اقدام آمریکا توجیه نمی‎شود. اصغرزاده می‎گوید: اکثریت آن دانشجویان نزدیک به ۲ دهه است که در کسوت رفورمیست و اصلاح طلب از تعامل با دنیای خارجی حمایت می‎کنند و نیروی محرکه جنبش اصلاحات در ۱۶ سال پیش که منجر به روی کار آمدن دولت اصلاحات شد، همین دانشجویان مسلمان پیرو خط امام بودند.

او در نهایت با بیان اینکه دولت روحانی باید تا جایی که امکان دارد از ابوطالبی حمایت کند، تاکید کرد این حمایت نباید منجر به مختل شدن سیاست کلان دولت روحانی برای حل مناقشات خارجی ایران شود.

سازمان ملل، موضعی خلاف آمریکا نمی‌گیرد

در این میان این بحث نیز مطرح است که آیا آمریکا به دلیل اینکه میزبان دفتر نمایندگی سازمان ملل است این حق را دارد که برای نمایندگان این سازمان ویزا صادر نکند. داوود هرمیداس باوند، استاد حقوق و روابط بین‌الملل، راجع به این موضوع می‎گوید از لحاظ حقوقی ایران می‎تواند این مساله را با سازمان ملل مطرح کند، اما در هر صورت سازمان ملل، در برابر مواضع کشور میزبان باید برخی موارد را رعایت کند؛ بنابراین اگر این مساله به سازمان ملل ارجاع شود به ظن غالب، این سازمان موضعی خلاف تصمیم آمریکا اتخاذ نخواهد کرد. باوند توضیح می‏دهد که آمریکا به عنوان میزبان می‌تواند حتی اگر دیپلماتی وارد آن کشور شده و ویزا داشته باشد با ارائه دلیل او را عنصر نامطلوب معرفی و از کشور اخراج کند. همچنین این استاد دانشگاه با بیان اینکه در پی مطرح شدن این بحث که ابوطالبی جزو دانشجویان پیرو خط امام بود و در قضیه تسخیر سفارت آمریکا در سال ۱۳۵۸ نقش داشته است، این خاطره مجدد در اذهان مردم آمریکا احیا شده است، توضیح می‎دهد: «نگاه منفی مردم آمریکا در قبال این موضوع، کار را کمی سخت‌تر کرده است.» باوند ارائه لایحه صادر نشدن ویزا برای ابوطالبی توسط نمایندگان سنا و مجلس نمایندگان آمریکا را نشانه همسویی سیاست‎های دموکرات‏ها و جمهوری‎خواهان آمریکا در رابطه با مسائل ایران می‎داند و می‏گوید که اکنون این نمایندگان در رابطه با ابوطالبی او را یک «عنصر نامطلوب» تلقی می‎کنند. پس از طرح لایحه مجلس نمایندگان آمریکا، جی کارنی، سخنگوی کاخ سفید، بار دیگر گفت که حمید ابوطالبی «گزینه مناسبی» نیست و اضافه کرد که آمریکا تلاش می‎کند که دولت ایران این موضوع را درک کند.

البته باید توجه داشت این مساله وقتی جنبه قانونی پیدا می‌کند که رئیس‌جمهوری آمریکا لایحه را امضا کند؛ این در شرایطی است که هنوز روشن نیست باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا، مصوبه کنگره علیه سفیر پیشنهادی ایران را امضا خواهد کرد یا نه.

به عقیده باوند، حتی اگر چنین طرحی نیز تایید نشود فضایی که برای ابوطالبی به وجود می‎آید مطلوب نخواهد بود، بنابراین در چنین فضایی جمهوری اسلامی ایران اگر دلایلی دارد که نشان دهد ابوطالبی در تسخیر سفارت نقش نداشته باید آن را ارائه دهد، اما بعید به نظر می‎رسد که این مساله نیز در صورت مساله تغییری ایجاد کند؛ زیرا در هر صورت او با دانشجویان خط امام همکاری می‎کرده است.

پیش از این وزارت امور خارجه ایران در واکنش به مصوبه سنای ایالات‌متحده گفته بود منتظر پاسخ رسمی مقامات آمریکایی از مسیر دیپلماتیک می‌ماند. مرضیه افخم، سخنگوی وزارت خارجه ایران، گفته بود سفیر پیشنهادی برای سازمان ملل متحد، شایستگی این جایگاه را دارد.

واکنش ابوطالبی به اقدام کنگره آمریکا

از دیگر سو گزینه پیشنهادی تهران برای تصدی مسوولیت نمایندگی ایران نزد سازمان ملل نسبت به اقدام کنگره آمریکا در تصویب قانونی برای منع ورودش به نیویورک واکنش نشان داد. به گزارش خبرگزاری مهر، حمید ابوطالبی در واکنش به اقدام آمریکا در صفحه توئیتر خود نوشت: «آمریکا از نظر حقوقی روش جدید و مسیر نوینی را ایجاد کرد، اینکه با مصوبات پارلمان‏های ملی می‏توان تعهدات بین‌المللی کشور را زیر پا نهاد.»

پیش‌تر ابوطالبی حضورش در ماجرای تسخیر سفارت را رد و تاکید کرده بود که تنها به‌عنوان مترجم در این ماجرا حضور داشته و در تسخیر سفارت نقشی نداشته است.

مهدی ذاکریان، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه «پاریس ۲» نیز راجع به این مساله به «دنیای اقتصاد» پاسخ می‎دهد؛ ذاکریان توضیح می‎دهد، مطابق قوانین کنوانسیون دیپلماتیک وین هر فردی که می‎خواهد به کشوری اعزام شود، باید علاقه‎مند به کشور پذیرنده باشد و حسن شهرت و تجربه داشته باشد؛ این موارد ذکر شده در کنوانسیون وین تا حدی مورد تایید است. او می‎‏گوید: «در مورد آقای ابوطالبی اگر او با دانشجویان خط امام همکاری گسترده‌ای داشته که به نوعی نقض کنوانسیون وین است این مساله در نهایت ممکن است به صادر نشدن ویزا منتهی شود.» همچنین ذاکریان معتقد است اقدام سنای آمریکا در این مورد به‌طور خاص بر اساس حقوق دیپلماتیک است و نقض عرف آنها نیست؛ بنابراین به نظر نمی‎رسد برای آقای ابوطالبی به آسانی ویزا صادر شود.

نقض تعهد آمریکا به سازمان ملل

در عین حال در رابطه با جوانب حقوقی این اقدام آمریکا، نظر یوسف مولایی، استاد حقوق دانشگاه تهران نیز این است که بر اساس حقوق داخلی هر کشوری زمانی که طرحی در مجلس و سنا طرح، سپس به رای گذاشته می‏شود و بعد به‌صورت قانون به تصویب می‏‎رسد، لازم‌الاجرا است؛ بنابراین آنچه در مورد ابوطالبی در سنای آمریکا به تصویب رسیده است، بر اساس حقوق داخلی آمریکا لازم‌الاجرا است. مولایی می‌گوید: «اما این مساله با در نظر گرفتن تعهد ایالات‌متحده به سازمان ملل نقض تعهد به حساب می‏آید.» به گفته مولایی به لحاظ نظری آمریکا در این مورد تعهد خود به سازمان ملل را نقض کرده است و باید پاسخگو باشد؛ اما عملا امکان وادار کردن آمریکا به تعهداتش وجود ندارد.

هیاهو برای هیچ