گروه خبر- الهام علی‌اف رئیس‌جمهوری آذربایجان، صبح دیروز به دعوت رسمی حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران وارد تهران شد. در مراسم استقبال رسمی، روحانی و علی‌اف پس از نواخته شدن سرود ملی دو کشور از نیروهای ویژه تشریفات حاضر در محل سان دیدند. به گزارش «ایسنا»، الهام علی‌اف پس از دیدارش با روحانی از او برای سفر به آذربایجان دعوت به‌عمل آورد. او همچنین گفت: «این برای سومین بار است که من به‌صورت رسمی به ایران سفر می‌کنم و تعداد این سفرها بیانگر اهمیت خاص روابط دو کشور است.» علی‌اف با بیان اینکه «ما تلاش می‌کنیم که روابط دو کشور ایران و آذربایجان در سطح بالایی در زمینه‌های مختلف گسترش پیدا کند»، گفت: امکانات خوبی نیز برای گسترش هرچه بیشتر روابط دو کشور وجود دارد. رئیس‌جمهور آذربایجان همچنین به دیدار خود با روحانی در حاشیه اجلاس داووس اشاره کرد و گفت: «در اوایل سال (میلادی) دیداری با آقای روحانی در داووس داشتم و امروز گفت‌وگوهای ما در ایران ادامه پیدا کرد. ما در مورد گسترش روابط دو کشور در زمینه‎های مختلف با هم گفت‌وگو کردیم. ما در صحنه‎ها و سازمان‌های بین‌المللی با یکدیگر همکاری می‌کنیم.» او افزود: «حمایت جمهوری اسلامی ایران از مساله قره‌باغ برای ما دارای اهمیت است و این مشکلات باید در چارچوب توافق‌نامه‎های سازمان ملل به نتیجه برسد و تمامیت ارضی آذربایجان حفظ شود.» رئیس‌جمهور آذربایجان در پایان سخنان خود اشاره کرد: «قطعا دو کشور به اهداف پیش رو خواهند رسید و روابط آنها در زمینه‌های مختلف به بالاترین سطح می‌رسد.»

همچنین در این دیدار رئیس‌جمهوری ایران با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران از لحاظ فرهنگی، تاریخی، دینی و مذهبی احساس قرابت زیادی با جمهوری آذربایجان دارد، گفت: «ما می‌خواهیم رابطه نزدیک و برادرانه دو کشور روز‌به‌روز توسعه و دوام بیشتری پیدا کند.» روحانی با اشاره به اینکه «در دولت جدید هیچ مانعی برای توسعه روابط با کشور دوست و برادر آذربایجان وجود ندارد و می‌خواهیم در همه زمینه‌ها روابط را توسعه دهیم»، تاکید کرد ظرفیت‌های بسیار زیادی در بخش‌های مختلف اقتصادی، گسترش صنایع، به‌ویژه نفت و گاز، احداث سد و نیروگاه، خدمات فنی و مهندسی و نیروی انسانی متخصص در دو کشور وجود دارد که می‎توان از آنها به‌عنوان زیربنای مهم برای توسعه همکاری‌ها و مناسبات دو کشور استفاده کرد.

در رابطه با مساله رژیم حقوقی دریای خزر نیز رئیس‌جمهور ایران به مذاکرات دو کشور در این زمینه اشاره کرد و گفت: «هر دو طرف بر این اعتقادیم که برای دستیابی به توافق نهایی در این زمینه راه درازی پیش رو نداریم.»

امضای چهار سند همکاری میان مقامات ایران و آذربایجان

در عین حال در جریان سفر رئیس‌جمهوری آذربایجان به تهران و پس از انجام مذاکرات مشترک بین مقامات این دو کشور، چهار سند همکاری جهت تعمیق روابط ایران و آذربایجان به امضا رسید. به گزارش «ایسنا»، یادداشت تفاهم همکاری بین وزارت ورزش و جوانان ایران و وزارت ورزش آذربایجان، یادداشت تفاهم همکاری بین وزارت کشور ایران و وزارت حوادث غیرمترقبه جمهوری آذربایجان، یادداشت تفاهم همکاری بین وزارت راه و شهرسازی ایران و وزارت محیط‌زیست و منابع طبیعی جمهوری آذربایجان و موافقت‌نامه همکاری درخصوص ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه‌های برق‌آبی اردوباد و مارزاد بین مقامات دو کشور امضا شد.

فرازوفرودهای تهران-باکو

در نگاه به روابط حدود ۲۳ ساله جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان، همیشه شاهد فراز و نشیب‌هایی در روابط دو طرف بوده‌ایم. در همین راستا سفر الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان به دعوت حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران می‌تواند نقطه عطفی در روابط دوجانبه در دولت یازدهم باشد و دو کشور باید از فرصت به‌وجود آمده بهره‌برداری بهینه کنند. نخستین سفر او به ایران در دوره ریاست‌جمهوری سید محمد خاتمی در اسفندماه ۱۳۸۳ صورت گرفت که منجر به امضای چهار سند همکاری درزمینه‎های مختلف شد. در واقع از زمان روی کار آمدن دولت حسن روحانی و انتخاب محمدجواد ظریف به‌عنوان وزیر خارجه، روابط جمهوری اسلامی ایران با همسایگان سمت و سوی دیگری گرفته است. تاکید رئیس دستگاه دیپلماسی بر اولویت تقویت روابط با همسایگان، فرصت مناسبی در این راستا فراهم آورد. این در شرایطی است که بسیاری از کشورهای منطقه از روی کار آمدن دولت جدید در ایران استقبال کردند و حتی الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان جزو نخستین سران کشورهای همسایه بود که انتخاب روحانی به مقام ریاست‌جمهوری ایران را تبریک گفت و رئیس مجلس ملی جمهوری آذربایجان به‌عنوان نماینده ویژه او، برای شرکت در مراسم تحلیف به ایران اعزام شد؛ بنابراین در کل روابط دیپلماتیک جمهوری ایران و آذربایجان طی ماه‌های اخیر شاهد روند مثبتی بوده است. با در نظر گرفتن همسایگی ایران و آذربایجان، روابط تهران- باکو از همان ابتدای استقلال این کشور از شوروی سابق، جنبه‌های متنوعی را در برمی‌گرفت که شاید مهم‌ترین بخش آن حوزه تجارت است. در این رابطه معاون کل سازمان توسعه تجارت ایران می‎گوید: در سال ۲۰۱۳، حجم مبادلات تجاری ایران و آذربایجان به ۶۰۰ میلیون دلار رسید. سیدمهدی میرابوطالبی، معاون کل سازمان توسعه تجارت ایران، درخصوص گسترش روابط ایران و آذربایجان توضیح می‎دهد که روابط اقتصادی و بازرگانی دو کشور در سال‎های گذشته همواره رو به رشد بوده است، البته روابط ایران و آذربایجان علاوه‌بر حوزه اقتصادی در حوزه سیاسی نیز شاهد برخی تحولات بوده است؛ همچنان‌که نزدیک به دو ماه پیش، پل استراتژیک جلفا، حدفاصل مرز ایران با جمهوری خودمختار نخجوان بازگشایی شد.

روابط ایران و آذربایجان به‌دلیل داشتن حدود ۶۱۸ کیلومتر مرز خاکی و ارزش‎های مشترک متقابل و بعضی از عناصر فرهنگی مشترک بسیار مهم است. همچنین آذربایجان که به همراه ایران یکی از کشورهای پرجمعیت شیعه جهان است از لحاظ درصد جمعیت است. در این میان اما فراز و نشیب‌ها در روابط دو طرف همواره وجود داشته است؛ عمده اختلافات دو کشور نیز به مساله رژیم حقوقی دریای خزر، رابطه باکو با رژیم اسرائیل و آمریکا و همچنین روابط ایران با ارمنستان بازمی‌گردد.

یکی از فاکتورهای مهمی که مانع از گسترش سریع روابط بین دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان می‌شود، روابط روبه گسترش آذربایجان با رژیم اسرائیل است که باعث نگرانی مقامات سیاست خارجی ایران شده است. نزدیکی روابط اقتصادی جمهوری آذربایجان و اسرائیل در سال‌های آغازین سده ۲۰ میلادی، به یکی از مهم‌ترین چالش‌های بین دو کشور تبدیل شده است. ایران حضور اسرائیل در آذربایجان را تهدیدی برای خود می‌داند؛ درحالی‌که جمهوری آذربایجان اعلام کرده این موضوع هیچ خطری برای امنیت ایران ایجاد نمی‌کند. تلاش موساد برای احداث یک دفتر در باکو و خرید تسلیحات صنایع هوایی از جمله خرید سامانه‌های موشکی و پهپاد از اسرائیل، خشم حکومت ایران را برانگیخته است و موجب احضار چندین مرتبه‌ای سفیر آذربایجان در تهران به وزارت امور خارجه ایران شده است. همچنین جمهوری آذربایجان بعد از استقلال همواره سعی داشته است که با حفظ روابط نزدیک با آمریکا از حمایت این کشور برخوردار شود. تمایل حکومت آذربایجان به برقراری روابط نزدیک با آمریکا که از زمان روی کار آمدن ابوالفضل ایلچی بیگ شروع شد کماکان ادامه داشته و عامل مهمی در عدم بهبود روابط این کشور با ایران است.

اما شاید یکی از بارزترین موارد اختلافی تهران-باکو بحث رژیم حقوقی دریای خزر باشد؛ با وجود گذشت دو دهه از تاسیس کشور جمهوری آذربایجان، مرزبندی دریای دو کشور هنوز مشخص نشده است. وجود میدان‌های نفتی و گازی متعدد در این منطقه موجب اختلاف نظر دو کشور بر سر تعیین خط مرزی شده است. ایران اعلام کرده با توجه به‌وجود پنج کشور ساحلی در اطراف دریای خزر، ایران دارای سهمی حداقل ۲۰ درصدی از این دریا است، ولی دو کشور جمهوری آذربایجان و ترکمنستان سهم ایران را کمتر ادعا می‌کنند و معتقدند سهم ایران تنها جنوب خط فرضی واصل بین بندر آستارا و بندر حسینقلی خان (۱۳ درصد) است.

از دیگر سو جمهوری آذربایجان تنها کشور حاشیه دریای خزر است که پروتکل الحاقی به کنوانسیون دریای خزر را امضا نکرده است و آلودگی‌های نفتی ناشی از برداشت نفت آذربایجان از دریای خزر، سلامت ۸ میلیون ایرانی ساحل‌نشین را به خطر می‌اندازد.

با در نظر گرفتن این مسائل اکنون سفر الهام علی‌اف به تهران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، حتی می‌توان گفت سفر الهام علی‌اف به تهران، روند مثبت روابط دو کشور را که طی چند ماه اخیر شاهد بودیم، نهادینه خواهد کرد.