سید محمد عاملی

توافق اخیر ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر برنامه‌ای برای پاسخ به سوالات کشورهای غربی درباره فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان، در کنار ارزشی که از حیث حقوقی در جهت ایجاد گشایش در پرونده غامض هسته‌ای ایران دارد، از جنبه سیاسی نیز معیاری است که سمت‌و‌سوی آینده این گیرودار سیاسی را عیان می‌کند. همچنانکه آقای البرادعی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مکررا یادآور شده است، چنانچه براساس این برنامه فعالیت‌های هسته‌ای ایران مرتفع شود، یا آنگونه که منتقدان عملکرد البرادعی در چارچوب «طرح اقدام» ادعا می‌کنند، هدف ایران از موافقت با این طرح اتلاف وقت و کسب زمان نبوده باشد، دیگر توجیهی برای مخالفان تهران در این مناقشه باقی نمی‌ماند.

ضمن اینکه اگر دلیل کشورهای غربی از مخالفت با فعالیت‌های هسته‌ای ایران، صرفا ابهام درباره ماهیت و هدف این فعالیت‌ها باشد و نه انگیزه‌های سیاسی، لاجرم از این طرح استقبال کرده و منتظر نتایج آن و تعیین حقوقی سرانجام این پرونده بر اساس قضاوت عالی‌ترین سازمان بین‌المللی ناظر بر فعالیت‌های هسته‌ای دولت‌ها خواهند ماند.

به این ترتیب طرح مورد توافق تهران و آژانس که با عنوان «طرح اقدام» از آن یاد می‌شود، آزمون تعیین‌کننده‌ای است که نه فقط ایران، بلکه دیگر دول درگیر در این مناقشه از جمله کشورهای عضو گروه ۱+۵ را به راستی‌آزمایی می‌طلبد و برای هریک از طرفین این مناقشه دو وضع محتمل را در پایان آزمون می‌توان در نظر گرفت.

ایران اگر تا پایان همچنانکه تاکنون بوده بر اساس «طرح اقدام» پیش رود و یک به یک «مسائل باقی‌مانده» را از میان بردارد، از این مرحله با موفقیت گذشته است. اما چنانچه به هر دلیل از جمله سنگ‌اندازی دولت‌هایی که گذر موفقیت‌آمیز ایران از این مرحله را نمی‌پسندند، در میانه راه، مسیر طی شده را رها کند، فرصت کم‌نظیر توافقی عادلانه و صریح چون «طرح اقدام» از دست می‌رود و افزون بر آن دولی که در پی پیچیده‌تر کردن مناقشه هسته‌ای و ایجاد جنگ روانی هستند، بهانه می‌یابند و با تکرار این ادعا که ایران از آغاز در پی اتلاف وقت بوده است، در توافقات احتمالی آتی هرجا که بر اساس منافعشان بخواهند بازی را بر هم بزنند، تجربه پیشین را یادآور خواهند شد.

از سوی دیگر سربلندی کشورهای طرف مقابل مناقشه در این آزمون، آن است که تا پایان برنامه کاری رفع ابهام منتظر مانده و فشار تحریم‌ها بر ایران را افزون نکنند. اما چنانچه این کشورها تا زمان ارائه گزارش نهایی آژانس از ماحصل طرح اقدام صبر نکنند و فشارهای خود را افزایش دهند، این اثبات‌کننده زیادی‌خواهی و سیاسی‌کاری دول غربی خواهد بود که نتیجه آن از دست دادن حمایت‌های بین‌المللی برای سد کردن راه ایران در فعالیت‌های هسته‌ای‌اش خواهد بود.

بر این اساس در پایان این «آزمون تعیین‌کننده» چهار حالت را می‌توان برای شرایط طرفین مناقشه هسته‌ای ایران با توجه به قبولی یا مردودی هریک متصور شد:

۱ - ایران برد/غرب برد

۲ - ایران برد/غرب باخت

۳ - ایران باخت/غرب برد

۴ - ایران باخت/غرب باخت

در صورتی که دو طرف این آزمون را با قبولی طی کنند، این به آن معنا است که هر دو در پی آن هستند که مناقشه فیصله یابد و بر این اساس به معیارهای حقوقی تن داده و از سیاسی کاری می‌پرهیزند یا مجالی برای آن نمی‌یابند. در این صورت می‌توان به بسته شدن کامل پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت و شورای حکام امیدوار بود.

چنانچه یکی از طرفین در این آزمون مردود شود و دیگری قبول، تعادل موجود در دو سوی مناقشه به طور جدی به نفع برنده تغییر کرده و بازنده حمایت‌های بین‌المللی را تا حد زیادی از دست می‌دهد.

اما اگر هیچ‌یک از طرفین دوره آزمون را با موفقیت طی نکنند، نتیجه جز طولانی‌تر شدن حل مناقشه و مزمن و پیچیده‌تر شدن آن نخواهد بود.

تا اینجا ایران بر اساس طرح اقدام و حتی در مواردی جلوتر از آن پیش رفته است و آنگونه که مقام‌های ایرانی بارها تاکید کرده‌اند، تهران به توافق با آژانس پایبند خواهد ماند. اما برخی دول غربی تلاش کرده‌اند بی‌توجه به یرنامه کاری رفع ابهام، تحریم‌ها علیه ایران را تشدید کنند و آشکار است که به این پرونده فنی و حقوقی، رویکردی سیاسی دارند. بعید نیست که این دولت‌ها در این «راستی‌سنجی» بر اساس معیارهای پیش‌گفته مردود شوند و طبیعی است نمی‌پسندند بازنده آزمونی باشند که ایران در آن برنده شده باشد. از این روی قابل پیش‌بینی است که تلاش کنند ایران را با اعمال فشارها و سنگ‌اندازی از ادامه مسیر «طرح اقدام» باز دارند و نتیجه باخت/باخت را رقم بزنند. تلاش سماجت‌آمیز برخی کشورهای غربی برای صدور قطعنامه سوم تحریم شورای امنیت علیه ایران به رغم هشدارهای البرادعی و تهران و نیز تکاپو برای اعمال تحریم‌های خارج از چارچوب سازمان ملل پس از ناکامی در جلب همراهی دیگر اعضای شورای امنیت برای صدور قطعنامه را در این راستا می‌توان ارزیابی کرد.

اما همان طور که گفته شد نتیجه باخت/باخت تنها شرایط مناقشه هسته‌ای را پیچیده‌تر و مسیر حل آن را دشوارتر و طولانی‌تر می‌کند که البته مطلوب نیست. از این روی حتی اگر برخی دول غربی تلاش کنند با مانع تراشی تهران را از ادامه همکاری با آژانس در چارچوب «طرح اقدام» باز دارند، ما نبایستی این مسیر را رها کنیم و از قبولی در این آزمون چشم بپوشیم. خاصه آنکه به نظر می‌رسد طرف دیگر مناقشه راه باخت را در پیش گرفته و حتی هم‌اینک نیز با تلاش برای اعمال تحریم‌های خارج از چارچوب سازمان ملل، خود را از جامعه بین‌الملل دور ساخته است.