نقش بیمه در رویارویی با حوادث

سمیه صیادی‌فر

در جهانی که پر است از مخاطرات و حوادث غیرقابل پیش‌بینی، زندگی و دستاوردهای مادی افراد در معرض صدمه و آسیب جدی و دائمی قرار دارد. علم و فناوری جدید نیز هر چند بسیاری از این حوادث را حذف کرده یا کاهش داده است اما از سویی دیگر بر تعداد و تنوع آن افزوده است. بنابراین در حال حاضر، بیشتر از گذشته، نگرانی و عدم امنیت بر افراد و فعالیت‌هایشان تاثیر گذاشته است. از این رهگذر، بیمه در رفع تشویش، نگرانی و دلهره افراد از وقوع انواع حوادث زیانبار احتمالی، نقش دارد. به نظر می‌رسد دارا بودن یک سیستم تامین اجتماعی منظم و کارا، می‌تواند یکی از ملاک‌های پیشرفت و توسعه کشورها به حساب آید.

به دلیل اینکه کشور ما، ایران از نظر بلایای طبیعی و سوانح جاده‌ای دارای آمار بالایی است، اهمیت استفاده از بیمه دو چندان می‌شود. متاسفانه در حال حاضر ۹میلیون نفر از جمعیت کشور تحت پوشش هیچ نوع بیمه‌ای قرار ندارند. این موضوع لزوم فرهنگ‌سازی در زمینه بیمه را بیش از پیش آشکار می‌نماید.

برای آشنایی با صنعت بیمه و ابعاد آن(به خصوص بیمه حوادث) با حمید بایگان(کارشناس بیمه اشخاص) گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید.

انواع بیمه کدامند؟

بیمه‌ها در دنیا در ۳ رشته فعالیت می‌کند. اشخاص، اموال و مسوولیت.

بیمه اشخاص شامل بیمه عمر، حوادث و مازاد درمان است.

بیمه عمر از رشته‌های مهم بیمه اشخاص است که شامل مواردی چون بیمه پس‌انداز، بیمه مهریه، بیمه جهیزیه، بیمه مانده بدهکاری و ... می‌شود.

بیمه حوادث نیز شامل مواردی چون بیمه حوادث انفرادی، گروهی، ورزشی، خانواده، توریستی و مسافرتی، تحصیلی و سرنشین است.

شرکت‌های بیمه چگونه و براساس چه اطلاعاتی اشخاص یا اموال را بیمه می‌کنند؟

ملاک تشخیص در بیمه‌های عمر، سن بیمه شده، مدت زمان بیمه و سرمایه بیمه است.

البته مساله سلامت نیز در بیمه‌های عمر مطرح است. در بیمه‌های حوادث، شغل و نحوه فعالیت بیمه شده برای بیمه‌ گروهی است.در بیمه حوادث سن زیاد دخالتی ندارد چرا که حتی وقتی افراد سن بالاتری داشته باشند با احتیاط‌تر هم می‌شوند، بنابراین ممکن است کمتر دچار حادثه شوند. به هر صورت جدول طبقه‌بندی مشاغل در این زمینه وجود دارد که نرخ حق بیمه برای هر کدام از مشاغل براساس آن تعیین می‌شود.

در صورتی که بیمه‌گذار اطلاعات نادرست و اشتباه ارائه کند، چگونه عمل می‌شود؟

اصل کار بیمه براساس حسن نیت است. حسن نیتی که بیمه‌گذار در مقابل بیمه‌گر دارد.

اگر این حسن نیت مخدوش شود کار بیمه‌گر دچار اشکال می‌شود و در واقع تعهدات بیمه‌گر مخدوش می‌شود. بنابراین اطلاعات باید درست و با حسن نیت باشد.

مثلا اگر بیماری‌ دارد باید قید کند و اگر فردی اطلاعات واقعی را بیان نکند، پرداخت خسارت به نسبت این که اگر واقعیت را می‌گفت چقدر حق بیمه پرداخت می‌کرد و اکنون که واقعیت را نگفته چقدر حق بیمه پرداخت کرده، تعیین می‌شود. در صورت ارائه اطلاعات نادرست در بیمه عمر، فقط اندوخته‌های ریاضی (بخشی که بیمه‌گذار سرمایه‌گذاری کرده است) پرداخت می‌شود. در مورد عمر پس‌‌اندازی (در صورت ارائه درست اطلاعات، پرداخت‌ها هم در صورت فوت و هم در صورت حیات پرداخت می‌شود. به این صورت که بخشی از حق بیمه به صورت ذخیره سرمایه‌گذاری می‌شود، بیمه‌گر و سپرده‌‌گذار در منافع شریک هستند) در صورت ارائه نادرست اطلاعات (مثلا ذکر نکردن بیماری) سرمایه پرداخت نمی‌شود و حتی حق فسخ بیمه‌نامه را داریم. در صورتی که این قضیه بعد از خسارت باشد، فقط اندوخته‌های بیمه‌گذار منهای هزینه‌ها و حق‌بیمه خطر فوت، پرداخت می‌شود.

چه خطر‌هایی بیمه می‌شوند؟

حادثه در بیمه زمانی است که عمدی در آن نباشد و عامل خارجی باعث آن شود. متاسفانه در کشور ما به بیمه‌های حوادث زیاد توجه نشده است در صورتی که حق بیمه نازلی دارد. در بیمه حوادث، غرامت‌های مربوط به فوت، نقص عضو و از کارافتادگی دائم (جزئی و کلی) پرداخت می‌شود. البته هزینه‌های پزشکی ناشی از حادثه نیز از سوی بیمه‌گذار قابل خریداری است.

بیمه حوادث گروهی چیست؟

بیمه حوادث در رابطه با گروه شامل مواردی چون بیمه حوادث ۲۴ساعته، حوادث ناشی از کار و حرفه، حوادث ایام ماموریت، ورزش، تور تفریحی و تحصیلی است.

در مورد حوادث ناشی از کار، اگر کارفرما کارگر خود را بیمه نکرده باشد، حمایت بیمه از کارگر بعد از وقوع انواع حوادث ناشی از کار (در مدت زمان بین تشکیل پرونده تا اعلام رای نهایی دادگاه (یک تا ۲سال)) به چه صورت است؟

در زمینه حوادث ناشی از کار بیمه مسوولیت مدنی کارفرما در قبال کارگران بسیار راهبردی است. این بیمه از بیمه حوادث نیز ارزان‌تر است. در‌حال‌حاضر بیمه مسوولیت مدنی، بیمه مطرحی در مراکز بازرگانی، صنعتی و تجاری است که نوعی بیمه گروهی محسوب می‌شود. مسلما بعد از حادثه ناشی از کار، کارفرما موظف است در صورت قصور، دیه ارش را پرداخت کند. باید توجه داشته باشیم در مورد بیمه مسوولیت مدنی قراردادها به ۲صورت بسته می‌شود. با احراز مسوولیت در مراجع قضایی و بدون احراز مسوولان در مراجع قضایی. بیمه مسوولیت بدون احراز مسوولیت در مراجع قضایی گران‌تر است، اما در هنگامی که کارگری در محل کار دچار حادثه شود، دیگر نیازی به منتظر ماندن برای بررسی پرونده و اعلام نتیجه نهایی دادگاه نیست و حمایت بیمه از مدتی بعد از حادثه، آغاز می‌شود.

بیمه‌گذار چقدر فرصت دارد تا وقوع حادثه منجر به خسارت را به اطلاع بیمه‌گر برساند؟

در مورد بیمه عمر جمعی (فوت به هر علت) از یک تا ۵/۱ماه، در مورد بیمه انفرادی (فوت به هر علت) تا ۱۵روز، در مورد حوادثی که باعث نقص عضو می‌شوند و همین‌طور حوادثی که از لحاظ پزشکی هزینه‌های درمانی می‌طلبند تا ۵روز و حوادثی که باعث فوت می‌شوند تا ۲هفته، بیمه‌گذار مهلت دارد تا وقوع حادثه منجر به خسارت را به بیمه‌گر اعلام نماید. البته به‌دلیل اینکه معمولا حوادثی که برای افراد اتفاق می‌افتد باعث فوت، از کارافتادگی و نقص عضو شده و خانواده افراد را با مشکل روبه‌رو می‌کند، در این زمینه امکان تغییر زمانی از جانب بیمه‌گر وجود دارد.

آیا بیمه‌گذار می‌تواند اموال خود را همزمان برای یک خطر به نفع خود نزد چند شرکت بیمه به قیمت روز بیمه کند؟

در این مورد بین بیمه‌های اشخاص و اموال تفاوت وجود دارد. در بیمه‌های اشخاص فرد خود می‌تواند چند بیمه‌نامه در چند شرکت بیمه بگیرد (چون ارزش زندگی و حیات افراد با پول قابل تخمین و ارزش‌گذاری نیست).

اما در مورد بیمه‌های درمانی این مطلب صدق نمی‌کند. چون در این بیمه، بیمه‌گر نمی‌خواهد بیمه‌گذار را منتفع کند. در بیمه اموال هم به این صورت نیست. در این بیمه فرد باید اموال خود را با توجه به ارزش روز بیمه کند. مثلا اگر فردی اتومبیلی به ارزش ۱۰میلیون تومان دارد و آن را به ارزش ۲۰میلیون تومان بیمه کند، اگر اتومبیل آتش بگیرد، خسارتی که از سوی بیمه‌گر پرداخت می‌شود، همان مبلغ خسارت واقعی یعنی ۱۰میلیون تومان خواهد بود. عکس این قضیه هم وجود دارد اگر فردی اتومبیل ۱۰میلیونی‌اش را به ارزش ۵میلیون تومان بیمه کند، در صورت سرقت اتومبیلش، طبق ماده ۱۰ قانون بیمه به نسبت حق بیمه‌ای که پرداخت کرده و حق‌بیمه‌ای که باید پرداخت می‌کرده، ۵۰درصد خسارت (۵میلیون تومان) دریافت خواهد کرد.

بیمه حوادث سرنشین چیست؟

بیمه‌ای که از طریق آن سرنشینان داخل وسائط نقلیه (از خطرات مربوط به تصادفات مانند سقوط، آتش‌سوزی منجر به فوت، نقص عضو، صدمه بدنی، از کار افتادگی و ...) بیمه می‌شوند.

چه حوادثی استثنا بوده و تحت حمایت بیمه قرار نمی‌گیرند؟

حوادثی که دامنه وسیعی دارند، مانند خطرات ناشی از انرژی هسته‌ای و مواد رادیواکتیو، زلزله، آتش‌فشان، شورش و بلوا، تحت حمایت بیمه قرار نمی‌گیرند مگر با شرایط خاص.

اگر فردی بر اثر تصادف با وسایل نقلیه بدون بیمه‌نامه ، مصدوم یا فوت شود یا اینکه راننده بعد از تصادف صحنه حادثه را ترک کند، آیا او و بازماندگانش می‌توانند هزینه یا غرامتی دریافت کنند؟

اگر راننده بیمه‌نامه نداشته باشد و مقصر باشد، فرد می‌تواند خسارتش را از راننده که مقصر است دریافت کند. اما اگر راننده بعد از تصادف صحنه حادثه را ترک کند خود فرد یا بازماندگان می‌توانند به صندوق تامین خسارت جانی در بیمه مرکزی ایران مراجعه و بعد از تشکیل پرونده، مبلغ خسارت یا دیه را دریافت کنند.

فرانشیز چیست؟

فرانشیز بخشی از خسارت است که به عهده خود بیمه‌گذار است (مثلا ۳۰درصد) فرانشیز در بیمه‌های درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. فرانشیز با توجه به تعهدات در بیمه‌نامه، ضریب خسارت را پایین نگه می‌دارد. فرانشیز در بیمه‌های درمانی ۳۰درصد است که برای کاهش آن باید سپرده‌گذار درصدی اضافه از حق بیمه را پرداخت کند.