سعید پوردلیر

اگر سال‌ها پیش کسی در گوشه‌ای از دنیا، ایران راتوران می‌نامید اتفاقی نمی‌افتاد. اما در دنیای به هم پیوسته امروز که به مدد فناوری اطلاعات مانند یک دهکده شده است، دیگر این‌گونه نیست. در آغاز درخشش عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات، چنین تصور می‌شد که دوران جدیدی از اینترناسیونالیزم و جهانی‌سازی پیش رو است و فرهنگ‌های بومی و خرده فرهنگ‌های منطقه‌ای در فرهنگ غالب جهانی هضم خواهند شد. اما گذر زمان نشان داد که نه تنها چنین اتفاقی نیفتاد، بلکه فرهنگ‌های بومی و منطقه‌ای با بهره‌گیری از امواج ارتباطات به معرفی و جهانی‌سازی خود پرداختند و بدین ترتیب معنای کاملا جدیدی از جهانی زیستن پدیدار شد. در کنار این قضیه یکی از وظایفی که ناخواسته پیش پای ملت‌ها قرار می‌گیرد، دفاع از نام و نشان و هویت ملی و تاریخی‌شان است که گاه ناخواسته و گاه غرض ورزانه از سوی رقیب و دشمن نشانه می‌رود. نمونه آن درج یک نام تازه در کنار نام تاریخی خلیج‌پارس بود که جامعه اطلاعاتی ایران را به تلاشی مثال‌زدنی گمارد و در سرتاسر جهان نظر اصحاب رسانه را جمع کرد.

اما در دنیای ارتباطات حمله و دفاع هم اصولی دارد که اگر آنها را ندانیم، باخته‌ایم. برای مثال، چندی پیش خبرگزاری ایسنا، خبری مبنی بر وجود یک نوشته در سایت گوگل را که در آن به طور ضمنی تبریز بخشی از آذربایجان گفته شده است، به اشتباه این گونه منتشر ساخت:

«گوگل شهر تبریز را متعلق به جمهوری آذربایجان خواند!!» (۱) بدون توجه به اینکه گوگل یک موتور جست‌وجو است و هیچ محتوایی از خود تولید نمی‌کند، در این خبر درج شده بود که «گوگل در بخشی از این سایت به معرفی شهر تبریز در قسمت معرفی کشور جمهوری آذربایجان پرداخته است!»

عدم توجه به این نکته که عبارت درج شده در مقابل آدرس اینترنتی گوگل در واقع چیزی است که آن سایت جست‌وجو می‌کند و نه یک پیوند به صفحات داخلی باعث چنین اشتباهی شده بود.

گرچه ایسنا معتقد است که متن خبر آنها اشاره‌ای به گوگل ندارد، بلکه تنها می‌گوید که این نوشته در سایت گوگل ظاهر می‌شود. اما به هر حال این خبر با تیترهایی همچون «گوگل تبریز را به آذربایجان بخشید!!» (۲) به نقل از ایسنا در نشریات گوناگون منتشر شد.

به هر حال به نظر می‌رسد یکی از وظایف جامعه اطلاعاتی ایران، دست کم در یک دهه آینده دفاع از نام‌ها و نشان‌های تاریخی، فرهنگی و ملی کشورمان باشد. دلایل زیادی وجود دارد که کشور ما در این زمینه شرایط خاصی دارد.

یکی اینکه تقریبا همه کشورهای همسایه ما تا چند دهه پیش جزیی از خاک ایران بوده‌اند که همگی طی تحولات سیاسی و استعماری یک و دو قرن گذشته از ایران جدا شده‌اند. این موضوع آنها را به تکاپو وامی‌دارد تا برای خود نام و نشان و تاریخی مستقل دست و پا کنند و بخشی از میراث تاریخی سرزمین مادر (ایران) را به نام خود معرفی کنند. غرض‌ورزی قدرت‌های بزرگ برای ایجاد تفرقه نیز مزید بر علت می‌شود.

موضوع فقط به نام یک دریا و یا یک استان پایان نمی‌یابد. در مورد دانشمندان تاریخ ایران نیز وضع مشابهی وجود دارد. گرچه ما در ایرانی بودن خیام نیشابوری و یا ابوریحان بیرونی تردیدی نداریم، اما کم نیستند کسانی که هزار کیلومتر آن طرف‌تر خیام را روس و ابوریحان را عرب خطاب می‌کنند. روس از آن جهت که خیام مدتی در آذربایجان ساکن بوده و بعدها آذربایجان توسط روس‌ها اشغال می‌شود و یا در مورد ابوریحان بیرونی به واسطه قسمت اول نام او که عربی است چنین دستاویزی ایجاد می‌شود. پاسخ جامعه ایرانی نیز در این‌گونه موارد معمولا روشن و قاطع بوده است اما روش درست برخورد با چنین ترفندهایی خود ظرایفی دارد که اگر به آن توجه نکنیم نتیجه عکس حاصل می‌شود.

هنگام نشان دادن عکس‌العمل به امواجی که خلاف واقعیت‌های تاریخی و ملی ما است، نکات زیر می‌تواند مورد توجه قرار گیرد:

۱ - قبل از هر چیز از درستی موضوع منتشر شده و سندیت مرجع منتشرکننده خبر یا مطلب اطمینان حاصل کنید.

۲ -چنانچه مطمئن شدید که خبر یا مطلب خلاف واقع است و بایستی عکس‌العمل نشان داد، از عکس‌العمل‌های تند و احساسی بپرهیزید.

۳ -سعی کنید نسبت به موضوع اطلاعات داشته باشید. مستندات و دلایل خود را به همراه متن اعتراضی خود پیوست نمایید.

۴ -رسمی، مودبانه و با نام و نشان کامل خود بنویسید. اصول نامه‌نگاری را به دقت رعایت کنید و از گفتن مطالب شعارگونه و بی‌ربط جدا بپرهیزید و در پشت نام مستعار، آدرس ایمیل و چیزهایی از این دست پنهان نشوید. برای نمونه در پایان نامه خود سمت رسمی یا رتبه علمی خود را درج نمایید.

۵ -دقت کنید که نامه یا ایمیل اعتراضی خود را برای چه کسی می‌فرستید. فرستادن نامه‌های تکراری و خودکار برای تمامی آدرس‌های الکترونیکی شرکتی که در سایت خود نام خلیج‌فارس را ناقص نوشته است هیچ فایده‌ای ندارد.

۶ -دست آخر اینکه درس اساسی فرهنگ خودمان را فراموش نکنیم. احترام و ادب هم در دین و هم در فرهنگ بسیار توصیه شده. اشتباه دیگران را با نهایت ادب گوشزد کنیم تا با نهایت ادب و احترام نتیجه بگیریم.

اگر آگاهانه پیش نرویم و حریم دیجیتالی و تبلیغاتی ملت خود را نشناسیم و از سوی دیگر آداب و اصول زندگی دیجیتالی را ندانیم مانند دون‌کیشوت، تنها اسباب سرگرمی دیگران را فراهم کرده‌ایم.

به قول حافظ: هر که دانسته رود صرفه ز اعداد برد.

۱)سایت ایسنا، مورخه ۲۰ آبان ۱۳۸۵

۲)روزنامه‌های فناوران و اعتماد مورخ ۲۱ آبان ۱۳۸۵