آیا چین خطرناک است؟

سعید پوردلیر

قربانیان رشد اقتصادی چین تنها تولیدکنندگان پوشاک و صنایع نساجی ایران نیستند. به نظر می‌رسد نه تنها همه اقتصادهای جهان، بلکه محیط‌زیست کره زمین نیز، دارد بهای ثروتمند شدن چینی‌ها را می‌پردازد. به‌‌رغم تلاش‌های سیاستمداران چینی برای نمایش یک چهره مسالمت آمیز، سال‌ها است که برخی تحلیلگران سیاسی و اقتصادی، چین را یک خطر بالقوه برای جهان محسوب می‌کنند.

دموکراسی نصفه، نیمه و تک حزبی چین تحلیلگران سیاسی را نگران از توانمند شدن چین در میان ابرقدرت‌ها کرده است. همزمان رشد پیوسته و سریع اقتصاد چین، در کنار جمعیتی که به تنهایی بیش از ۲۰درصد جمعیت کره زمین است و بازاری به منتها درجه بزرگ به حساب می‌آید، اقتصاد غرب را نگران ساخته و حتی برخی ژورنالیست‌های جنجالی تحلیل‌های تند و گاه بی‌پایه‌ای را در گوشه و کنار جهان به‌راه می‌اندازند، مبنی بر اینکه چین دشمن اقتصاد جهان است و یا قرن ۲۱ را باید قرن چین نام نهاد. گرچه این موضوع واقعیت دارد که چین همه بازارهای جهان را به هم ریخته و جهان تک قطبی را عمیقا زیر سوال برده و نمونه آن را می‌توان در ماجراهای پرونده اتمی ایران به وضوح دید، اما دولت مردان آمریکا در مورد چین به گونه‌ای متفاوت می‌اندیشند و یا دست کم وانمود می‌کنند که به گونه‌ای دیگر می‌اندیشند.

از جمله توماس کریستنسن، معاون وزیر امور خارجه آمریکا، در امور شرق آسیا و اقیانوس آرام، تاثیر رو به رشد چین در صحنه سیاست و اقتصاد جهان را پیامد طبیعی رشد و توسعه اقتصادی آن کشور می‌داند و معتقد است: چین نباید تهدیدی برای ایالات متحده به حساب آید. وی که برای ادای یک شهادت در برابر کمیسیون بازنگری اقتصادی آمریکا - چین حاظر شده بود، گفت: دولت آمریکا به شدت تلاش می‌کند تا اطمینان حاصل کند که چین از سود خود در حمایت و تقویت نظام بین‌المللی آگاه است و فکر می‌کنم چین به طور روزافزونی از این سود آگاه می‌شود و ما در بسیاری از حوزه‌های نگرانی دو سویه در حال پیشرفت هستیم.

اما موضوع به نگرانی‌های آمریکا ختم نمی‌شود. گزارش‌های پیاپی سازمان‌های مدافع حقوق بشر مبنی بر نقض گسترده آزادی‌های فردی و حقوق انسانی در چین نیز نگرانی‌‌هایی را دامن زده است. چین نخستین کشور از نظر تعداد اعدام‌ها است.

انتشار خبر سه برابر شدن مازاد تراز تجاری چین نیز همه کشورهای شریک تجاری آن کشور را ناخشنود کرد. نیم نگاهی به بازارهای خاورمیانه هم کافی است تا ما را بی‌نیاز از محاسبات اقتصادی برای میزان نفوذ کالاهای چینی در منطقه کند.

پیش‌بینی می‌شود چین امسال هم اندکی کمتر از ۱۰درصد رشد اقتصادی داشته باشد. بدین‌ترتیب چین، بریتانیا را پشت‌سر می‌نهد و به چهارمین قدرت اقتصادی جهان تبدیل می‌شود.

اقتصاد چین در حال نشان دادن جذابیت‌های خود برای سرمایه‌های خارجی است. این نگرانی وجود دارد که پس از کشور امارات اکنون نوبت چین باشد که با ایجاد جاذبه‌های خاص خود زمینه جذب سرمایه‌های میلیارد دلاری ایرانیان را فراهم کند و آنان را به میلیون‌ها فرسنگ آنطرف‌تر از مامن و وطن خود یعنی چین بکشاند.

به گفته «لئوجن تانگ» سفیر چین در تهران، چین در طول سال گذشته حجم بی‌سابقه مبادلات تجاری با ایران و به ارزش ۱۰میلیارد دلار داشته است.

عابدیان یکی از بازرگانان فعال در زمینه صادرات و واردات در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در خصوص مسائل داخلی می‌گوید: قوانین و مقررات اقتصادی ایران به گونه‌ای است که اجازه فعالیت محدودی را به ما می‌دهد و هزار توی بوروکراسی و عدم تامین منابع مالی از طریق بانک‌های خصوصی و دولتی باعث شده که سرمایه‌گذاران ایرانی به سمت سرمایه‌گذاری در چین ترغیب شوند. این بازرگانان دفاتری را در امارات و چین راه‌اندازی کرده‌اند، زیرا سرمایه‌گذاران از طریق تسهیلاتی آسان، گشایش اسناد اعتباری در امارات، منابع مالی مورد نیاز برای سرمایه‌گذاران و خرید کالا در چین را تامین می‌کنند و سپس بعد از خرید کالای ارزان در چین به طور مستقیم یا غیرمستقیم اقدام به صادرات کالا به کشورهایی چون عراق، پاکستان، ایران، افغانستان و کشورهای آسیای میانه می‌کنند. وی می‌گوید: شرایط آسان ثبت شرکت و اخذ روادید در چین باعث شده که حتی برخی از سرمایه‌گذاران عرب نیز به سمت این کشور کشیده شوند.

نگرانی‌ها تنها از ادامه این رشد نیست. اگر این رشد سریع، بادکنکی و حبابدار باشد، اقتصاد جهان دیر یا زود با یک موج رکود و نابسامانی روبه‌رو خواهد شد. امواجی همچون سونامی سهمگین و ویرانگر، اما کسی به درستی نمی‌تواند بگوید اقتصاد چین تا چه اندازه ثبات دارد.

اما به‌رغم دستاوردهای بزرگ اقتصاد چین، محیط زیست این کشور دچار آسیب‌های فراوانی شده است این روزها در پکن می‌توان بوی ناخوشایند گوگرد را حتی هنگام سفر در داخل خودروهای شخصی استشمام کرد. این در حقیقت رایحه زمستانی پکن است. این بوی سوختن میلیون‌ها تن زغال‌سنگ برای تولید برق و آب گرم مرکزی شهر است و این معضل تنها در پکن دیده نمی‌شود. هشت شهر از ده شهر آلوده جهان در چین هستند. هر هفته یک نیروگاه زغالی در چین وارد مدار می‌شود. امسال ۸۰گیگا وات به ظرفیت تولید برق این کشور افزوده می‌شود. این میزان با کل برق تولیدشده در کشوری مانند بریتانیا برابری می‌کند. این در حالی است که امسال دو میلیارد تن زغال‌سنگ، معادل یک‌سوم کل زغال استخراج شده در جهان، در نیروگاه‌های چین مصرف می‌شود. همچنین چین نیمی از بتن و ۳۰درصد از نفت جهان را می‌بلعد.

شتاب افسار گسیخته چین برای افزایش بهره‌برداری از معادن زغال‌سنگ این کشور سالانه ۶۰۰۰معدنچی را به کام مرگ می‌کشد.

بدین‌سان جنبه‌های منفی رشد بالای اقتصادی چین تنها به آلودگی زیست‌محیطی و مرگ‌و‌میر کارگران محدود نمی‌شود.

توسعه نیروگاه‌های چین هنوز پاسخگوی نیازهای اقتصاد رو به رشد این کشور نیست. به همین خاطر چین به منابع دیگر انرژی روی آورده است. نیروی آب یکی از این منابع است. پنج رودخانه بزرگ آسیا در چین جریان دارند. چین در حال ساختن سد بر روی همه آنها است.

بزرگ‌ترین این سدها، سد جنجالی «سه دره» یا (تری گورجس) است که بر روی رود یانگ‌تسه ساخته شده است.

چینی‌ها همیشه علاقه‌مند به اجرای طرح‌های غول‌آسا مانند دیوار بزرگ چین بوده‌اند. این طرح نیز در مقیاسی مشابه ساخته می‌شود. عرض این سد دو نیم کیلومتر و ارتفاع آن معادل یک ساختمان ۴۰طبقه است. دریاچه پشت آن بیش از مجموعه دریاچه‌ها و آبگیرهای داخلی ایران، آب ذخیره می‌کند. ساخت این سد با هزینه ۲۵میلیارد دلار پیش‌بینی شد، اما مهندسان چینی با ۲۲میلیارد دلار، آن را تکمیل کردند. ۳میلیارد دلار صرفه‌جویی.

خیلی‌ها از کوچ اجباری بومیان پایین‌دست این سد خبر دارند. اما درباره فاجعه زیست‌محیطی رود یانگ‌تسه کمتر سخن گفته می‌شود. تجربه ماهیگیران بومی رود یانگ‌تسه نشانگر این آثار است.

صیادان پیر می‌گویند که پیش‌تر ماهی‌های بزرگی به وزن ۲۰۰کیلوگرم صید می‌کرده‌اند و هر بار که یک قایق به صید می‌رفت، دست‌کم با نیم تن ماهی برمی‌گشتند. ولی با بالا رفتن سد، ماهی‌ها هم از رودخانه‌ها محو شدند. دلفین و گراز ماهی بومی رود یانگ‌تسه هم که دو گونه پستاندار در معرض انقراض هستند، همراه با این ماهی‌ها از این رود ناپدید شده‌اند.

از آخرین باری که این دلفین‌ها در حال شنا دیده شدند شش سال گذشته است، آنها نیز قربانیان رشد اقتصادی خارق‌العاده چین هستند.