لقمان پاکروان*
مقدمه: در طول سال‌های اخیر محققان علم کسب وکار سطح علاقه خود را به مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) افزایش داده‌اند. امروزه توجه به مفاهیم و موضوعات مسوولیت‌های اجتماعی و زیست محیطی در حجم انبوهی از توافقنامه‌های سیاسی و حقوقی در سطح بین‌الملل اهمیت خود را بیش از پیش نشان می‌دهد.

امروز رهبران شرکت‌های بزرگ در اجرا و عمل و به‌کار گرفتن استانداردهای اخلاقی جامعه به کسب و کار با یک فعالیت چالش‌برانگیز پویا مواجه هستند که این موضوع تحت عنوان افزایش فشار به منظور اجرای مسوولیت‌های اجتماعی است.
چالش‌های مهم کسب و کار برای شرکت‌ها از سال ۲۰۱۰ به بعد
1- چالش شرکت‌ها، به خصوص چالش موجود برای شرکت‌های خصوصی
کسانی که در بازارهای جهانی فعالیت می‌کنند به طور فزاینده‌ای نیازمند ایجاد تعامل اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی با فرآیندهای کسب و کار خود هستند.
در این مقاله ما به بررسی امکان توسعه حسابرسی جدید تحت عنوان مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌پردازیم. در این سیستم ما در تجزیه و تحلیل ادبیات موجود برای مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها و همچنین مصاحبه با تعدادی از سهامداران علاقه‌مند و آگاه خواهیم پرداخت و تلاش می‌کنیم که با ایجاد چارچوبی مدون برای مسوولیت‌های اجتماعی سازمان‌ها که سازگاری با فعالیت‌های تجاری موفق را داشته باشیم مهیا کنیم. زیرا حسابرسی زیست محیطی با وجود مسائل پیچیده ناشی از رویکرد علمی با استفاده از مفاهیم پایه تئوریکی امری بسیار پیچیده است.
بررسی سطح درک از مسوولیت اجتماعی شرکت در بخش‌های مختلف و همچنین تبیین نقش‌ آنها، نحوه و روش استقرار کاربردی حسابرسی مسوولیت اجتماعی در سازمان‌ها با استفاده از بررسی امکان سیستم‌های اندازه‌گیری علمی مورد نیاز برای تحلیل مسوولیت‌های اجتماعی و بررسی روش‌های فعلی که در حال حاضر در جریان است مورد بررسی و آزمون قرار می‌گیرد و سعی داریم در مرحله اول رابطه مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها در ایجاد توسعه پایدار برای آنها را شناسایی و مورد تحلیل قرار داده و در مرحله دوم بررسی می‌کنیم که چه معیارهایی می‌توانند به‌عنوان معیارهای اندازه‌گیری مسوولیت اجتماعی به‌کار گرفته شوند.
متدولوژی- روش‌شناسی تحقیق: به منظور امکان توسعه سیستم حسابرسی مسوولیت اجتماعی (CSR) دو سوال اصلی به‌عنوان مناسب‌ترین پرسش مطرح است.
۱. آیا حسابرسی مسوولیت اجتماعی منجر به پایداری و توسعه رشته‌های اجتماعی خواهد شد؟
2. چه معیارهایی برای اندازه‌گیری مسوولیت‌های اجتماعی در قالب توسعه پایدار می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد؟
سوالات یادشده برخی از اساسی‌‌ترین پرسش‌های قابل طرح در مورد شناسایی رابطه مسوولیت اجتماعی و توسعه پایداری در ارتباط با تعریف مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها است.
پرسش دوم: پس از تعریف بالا، مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها به‌دنبال ارائه چارچوبی مشخص مطابق با سیستم‌های حسابرسی توسعه‌یافته برای دستیابی به بهترین روش به منظور اندازه‌گیری مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها است که در عمل قابل تطبیق با تئوری‌های مربوطه بوده و همچنین قابلیت اجرایی داشته باشد.
این تحقیق در ۳ مرحله انجام می‌شود:
مرحله اول: بررسی مقالات موجود و بررسی تحقیقات مشابه انجام شده برای دستیابی به یک نمای کلی از موضوع.
مرحله دوم: جمع‌آوری ارقام و اطلاعات ناشی از مصاحبه‌های انجام شده با مفسران و تحلیل‌گران و دست‌اندرکاران کلیدی حرفه‌ای حسب مجموعه پیشنهادهای ارائه شده از بابت شاخص‌های مربوط به مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها برای انجام حسابرسی.
و در نهایت در مرحله سوم: تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از رویکردها و مدل‌های علمی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش براساس تئوری پایه است، رویکرد پژوهش به‌عنوان کشف داده‌ها براساس تعریف سیستماتیک انجام شده براساس تئوری اجتماعی (گلاسر واسترواس 2005) است.
دلیل انتخاب روش یادشده بر این اساس است که با توجه به ظرفیت آن برای تولید توضیحات نظری و همچنین توجه به این موضوع که بسیاری از اطلاعات یادشده کیفی بوده و مرتب سازی آنها مطابق با نتایج تحصیل شده در مصاحبه انجام شده امری بسیار پیچیده خواهد بوده این رویکرد علمی نتیجه قوی را باوجود متنوع بودن نتایج حاصل از داده‌های بدون ساختار، در بر خواهد داشت و اساسا وجود پشتوانه تئوری‌ها باعث خواهد شد که نتیجه این فرآیندها باعث ایجاد باورهای ضمنی و صریح و روشن شود زیرا تئوری قدرت توصیف و توضیح‌دهندگی را برای مجموعه داده‌های اخذ شده با توجه به سیستماتیک بودن نمونه‌گیری در مقابل جامعه و تعمیم دادن به آن را دربرخواهد داشت و کاربرد گسترده‌تر از نظریه‌ها براساس اصول رقابت به‌عنوان روش تئوری پایه موردگرایی خواهد بود.
در نهایت کیفیت تئوری در پایان براساس توانایی آن در قدرت توضیح داده‌های جدید بیان خواهد شد (گلاسر واسترواس 2005) در رویکرد پشتوانه تئوری‌ها، اطلاعات جمع‌آوری می‌شوند و نظریه متعاقب آن برای نشان دادن پدیده‌ها وارد مدل‌ها می‌شود.
نظریه پایه در داده‌ها: این نظریه در فرآیند تجزیه و تحلیل در مدل توسعه‌یافته و یا آزمایش داده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. گلاسر واسترواس (۲۰۰۵) تاکید می‌کند که پایه رویکرد تئوری در زمانی که محققان درخصوص مسائل اساسی دارای هیچگونه نظریه‌ای نیستند منتج به ارائه توضیحات بسیار مفیدی و رفع مشکلات رفتاری و مدیریت رفتار و همچنین ایجاد رویکردهای نرم‌افزاری مفید خواهد شد.
در مقدمه توسعه سیستم حسابرسی مسوولیت‌های اجتماعی در این پژوهش به بررسی و برداشت از افراد کلیدی درخصوص مشکلات موجود در تعریف و اندازه‌گیری مسوولیت اجتماعی می‌پردازیم.
داده‌ها در این تحقیق در چنین شیوه‌ای جمع‌آوری شده و پس از بررسی داده‌ها و شناسایی و درک تنوع آنها، شناسایی شباهت‌های آنها از طریق برگزاری آزمون مصاحبه مورد آزمایش قرار گرفته و سپس با استفاده از روش بررسی پشتوانه تئوریکی- تئوری مربوطه برای پدیده‌های شناسایی شده و ادراکات و رفتارهای مرتبط توسعه داده شد (گلاسر واستراوس ۲۰۰۵) معیار اصلی حاکم بر انتخاب گروه مصاحبه برای کشف ارتباط نظری خود (با تئوری‌های یادشده) برای پیشبرد توسعه را در این مقوله نوظهور در ارتباط با تعدادی از بخش‌ها مرتبط با درک مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها مورد شناسایی و استفاده قرار می‌دهیم.
همانگونه که در تمام تحقیقات وجود محدودیت‌های زمانی چه درخصوص در دسترس بودن مصاحبه‌شونده‌ها، و چه محدوده تعداد مصاحبه جمع‌آوری شده و از همه مهم‌تر اینکه این نمونه‌ها تا چه میزان نماینده جامعه مورد بررسی هستند وجود دارد. این تحقیق نیز از این مقوله جدا‌پذیر نیست اما برای کاهش این محدودیت‌ها تعداد مصاحبه‌شوندگان به 4 گروه مشخص تقسیم‌بندی می‌شوند:
گروه اول- دولت، گروه دوم- بخش خصوصی، گروه سوم- حوزه‌های دانشگاهی و گروه چهارم- سازمان‌های غیردولتی (NGO)ها، که با توجه به اینکه هریک از این گروه‌ها به احتمال بسیار زیادی دارای دیدگاه‌های خاصی نسبت به مسائل مطروحه در مسوولیت اجتماعی هستند، می‌تواند نتایج مصاحبه و خروجی‌های آن مورد توجه باشد توضیح اینکه هر مصاحبه بطور متوسط ۱ ساعت به طول می‌انجامد و زمان کلی مصاحبه‌های انجام شده در این تحقیق، ۲ ماه بطول انجامیده است.اطلاعات جمع‌آوری شده در طول جلسات ثبت و پس از نوشته‌برداری و تایید در پایگاه داده‌های سیستم‌های کامپیوتری ثبت شده و پس از دسته‌بندی آنها، هر دسته به صورت منفک و مجزا مورد بررسی قرار می‌گیرد و همچنین به منظور ایجاد ارتباط میان آنها و وجود ارتباط احتمالی بین گروه‌ها و یا تیم‌های مربوط با استفاده از مدل آزمون تئوری‌ها اقدام به بررسی و تحلیل داده‌های آنها شده است.نتایج: نتیجه بررسی مسائل کلیدی حاصل شده در بررسی ادبیات، مصاحبه و تجزیه و تحلیل داده‌ها در ارتباط با مفاهیم مربوط به مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها (CSR)، بیانگر وجود گستره‌ای از اطلاعات است و به نظر می‌رسد که بسیاری از مقالات کشف شده در این خصوص با بررسی متون علمی یا مقالات دانشگاهی و یا موضوعات ذهنی مطروحه که نویسندگان نظرات خود را در مجلات بازرگانی و یا گزارشات شرکت ارائه کرده‌اند، تحصیل شده است. همچنین یافته‌ها نشان داد که تا چه میزان حجم ادبیات این موضوع در طول زمان در حال افزایش است و این مهم به خصوص از دهه ۱۹۹۰ به بعد با توجه به اهمیت آن در میان ادیان مذهبی که برگرفته از مفاهیم اخلاقی است تحت عنوان مفهوم مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها توسط عمده شرکت‌ها از این دوره به بعد مطرح شده است.
در قرن جدید این دیدگاه که با گذشت زمان تغییر در نگرش در سطح جامعه نسبت به مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها از طریق فشار از طرف دولت و مطابق درخواست او می‌تواند صورت می‌پذیرد هنوز هم موضوعی است که تابع تئوری‌های اقتصادگرایانه در بازار سرمایه است. هر چند امروزه این موضوع حسب نیاز و توجه به مسوولیت بیمه اجتماعی در سطح جامعه و علل پیامدهای فعالیت‌های اقتصادی سازمان‌ها بوجود آمده و مورد توجه است.
درک کامل و عمیق از مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌تواند آن را به‌عنوان یک ابزار عالی برای افزایش مشروعیت شرکت و افزایش تصویری بزرگ و مثبت در میان سهامداران عنوان کرد. یک ابزار و وسیله برای نمایش بهبود تصویر شرکت‌ها همواره گزارش‌های مربوط به مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها است که به عنوان درک مسوولیت اجتماعی و شفاف‌سازی و همچنین نهادینه کردن تصمیم‌گیری مسوولانه و خلاق کردن فکر در مدیریت سازمان مورد توجه است. به طوری که توسعه ایجاد شده در گزارشگری موثر مسوولیت اجتماعی در موفقیت‌های اخیر حسابرسی محیط زیست است که به صورت غیراجباری صورت پذیرفته است.
2. پیشرفت انجام شده بر همین اساس، استدلال می‌کند که یک سیستم حسابرسی مدون که کلیه جنبه‌های عملکرد اجتماعی شرکت را دربر‌گیرد مورد نیاز سازمان‌ها است. شواهد مربوط به مفهوم مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها که تا به امروز کشف شده است نشان می‌دهد که این مفهوم به‌عنوان رشته اجتماعی مؤثر بر ایجاد توسعه پایدار از طریق کسب و کار مورد بررسی و توسط پارلمان اروپا به عنوان یکی از مفاهیم بنیادین در توسعه پایدار سازمان‌ها شناخته شده است. با این حال در کمتر مواردی نسبت به معیارهای اندازه‌گیری این مفاهیم و عوامل توافق شده است بررسی ادبیات این مفاهیم نشان می‌دهد که روش حسابرسی کاربردی توسعه‌یافته مسوولیت اجتماعی می‌تواند موضوعی بسیار چالش‌برانگیز باشد.
وظیفه ما چیست؟
تاکنون مطالعات رسمی درباره مفهوم مسوولیت اجتماعی صورت نپذیرفته است، در صورتی که اگر بحث‌های گسترده بر روی این موضوع تا به‌حال صورت می‌پذیرفت می‌توانست چندین روش و معیار اندازه‌گیری برای مفاهیم مطروحه در مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها وجود داشته باشد.
با این حال تصور عموم بر این است که نتیجه تجارب ایجاد شده بیانگر این موضوع است که توسعه روش‌ها و شاخص‌های مناسب برای سیستم حسابرسی جامع امکان‌پذیر است.
افزایش نگرانی درخصوص آثار توسعه اقتصادی بر سلامت منابع طبیعی و محیط زیست در دهه 1980 بر آن شد که رهبری کمیسیون‌ جهانی محیط زیست و توسعه برای تولید در گزارش خود 3 جزء اساسی از توسعه پایدار را به‌شرح زیر مطرح کند: 1- حفاظت محیط زیست، 2- رشد اقتصادی، 3- عدالت اجتماعی. اینها هر کدام به نوبه خود به ایجاد ایده مرتبط با مسوولیت بین نسلی جامعه در قبال هم منجر می‌شود زیرا در گزارش به تعریف مفهوم توسعه پایدار به عنوان حق نسل حاضر با توجه به نیازهای آنها و همچنین توجه به توسعه با احترام برای نسل آینده تحت عنوان حقوق نسل آینده و فرصت‌هایی را برای توسعه، اشاره و جوهر توسعه پایدار به عنوان قاعده همبستگی بین نسل‌ها شناخته شده است. این گزارش همچنین برای توسعه و گسترش، خواستار همکاری براساس سازوکار قانونی برای مقابله با نگرانی‌های مشترک و از همه مهم‌تر همکاری با نهادهای بین‌المللی و صنعت شده است. به این ترتیب مشارکت و مسوولیت کل جامعه ممکن است به عنوان کلید عناصر در دستیابی به توسعه پایدار در نظر گرفته شود که نشان می‌دهد مسوولیت اجتماعی خود را با مفهوم درک از مسوولیت اجتماعی به‌عنوان ابزاری موثر و کارآ در دستیابی به کسب موفقیت‌های بلندمدت اقتصادی شناسایی و مورد توجه قرار داده‌اند. این امر توسط تعدادی از مفسران مورد علاقه از جمله: (ویدلر و سیلانپا (2007))، (زک و همکاران (1997))، (الکینگتون (2011))، (ساستین ابیلیت (2009))، (مکینتاش و همکاران (1998))، (جون‌لا و همکاران (2005))، مطرح و مورد توجه بوده است به طوری که آنها استدلال می‌کنند که روش‌های فعلی موجود قادر نیستند ارزیابی کنند که آیا سازمان دارای مسوولیت اجتماعی پایدار است؟ یا اگر اقدامات به لحاظ اجتماعی به توسعه کمک می‌نماید، با محیط زیست به دلیل نبود معیارهای مورد توافق در تعریف مسوولیت اجتماعی سازگار است؟ نتایج پایدار، پیشرفت به سوی توسعه پایدار نیاز کسب وکار برای انجام ارزیابی از عملکرد خود در برابر نگرانی‌های اخلاقی درخصوص سهامداران، مسائل زیست محیطی و اجتماعی و ذی‌نفعان هستند.
حسابرسی اجتماعی به معنای اساسی از ابعاد پایداری اجتماعی به ایجاد توسعه در جامعه منتج خواهد شد و همچنین تسهیل کننده و توسعه یکپارچه برای ابزارهای حسابرسی در سراسر ابعاد توسعه پایدار است و امروزه روش‌های اندازه‌گیری مختلفی که قابلیت اجرایی دارند برای مسوولیت اجتماعی سازمان‌های مختلف وجود دارد.
به این ترتیب با توجه به چارچوب ساختاری تدوین شده برای تسهیل در تجزیه و تحلیل فعالیت‌های اجتماعی شرکت، دو ویژگی مهم باید وجود داشته باشد که عبارتند از:
۱- ویژگی اول: گروه‌های طبقه‌بندی شده مطابق با ساختار شرکت باید ثابت و داده‌های آن مربوط به دوره‌های زمانی بیشتر از یک دوره (یک سال یا یک فصل و ...) باشد زیرا این موضوع باید امکان مقایسه تاریخی تحلیلی را امکان‌پذیر سازد.
2- تعاریف مختلف انجام شده توسط گروه‌های مختلف باید در کلیه شرکت‌ها قابلیت اجرایی داشته تا امکان قابلیت مقایسه و تحلیل وجود داشته باشد. به عنوان مثال در بخش صنایع یا سیستم‌های اجتماعی امکان مقایسه دوره‌ای وجود دارد. بررسی متون و نشریات نشان می دهد که روش‌های حسابرسی که در عمل برای اندازه‌گیری عملکرد سازمان در افزایش سطح شایستگی مدیریتی مؤثر نیستند نادرند. کوک و همکاران (2010). دو سطح حسابرسی مسوولیت اجتماعی شرکت را مطابق با روش‌های اساسی ارزیابی با استفاده از مدل تعالی سطح مدیریت (EFQM) مؤثر دانسته‌اند.
آن‌ها در تحقیق خود مطابق با مدل تعالی سطح مدیریت (EFQM) ابزار حسابرسی با استفاده از ۱۴ جنبه و سطوح مسوولیت اجتماعی را در سازمان بررسی می‌‌کند بدین مفهوم که تا چه میزان مسوولیت‌های اجتماعی در یک سازمان توسعه یافته است و این امر با استفاده از هر دو وضعیت مسوولیت اجتماعی چه در حال و چه در آینده مورد توجه است. اما به‌نظر می‌رسد که مشکل اساسی مسوولیت اجتماعی جدید نیازمندی تدوین یک سیستم حسابرسی جدید به منظور ممیزی و ارزیابی مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها است زیرا شناسایی هر شاخص مناسب دارای دو مانع عمده در ارتباط با ادبیات مسوولیت اجتماعی است که
1 - ممکن است عامل تعصب در مقوله انتخاب نمونه موثر باشد (به‌خصوص در زمانی که سازمان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد).
۲- شناسایی شاخص مناسب قابل اجرا در کلیه بخش‌ها (بررسی روش‌های فعلی، از جمله روش‌های مصاحبه با پرسنل در سازمان و ... ضروری است).
پیش‌نیاز برای توسعه روش‌های ارزیابی و حسابرسی مسوولیت اجتماعی
سیستم پیشنهادی شناخته شده مطابق با بررسی انجام شده در ادبیات تحقیق نشان داد که انتخاب روش حسابرسی محیط زیست برای بررسی و حسابرسی مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها یک کار چالش‌برانگیز خواهد بود. این موضوع تا حدود زیادی با توجه به اینکه روش‌های علمی پیچیده بوده و این روش‌ها بدون مطالعه روی موضوع مورد ارزیابی و اجرا قرار می‌گیرند باوجود علمی بودن روش و وجود بحث‌های متعدد، موضوع بسیار پیچیده خواهد بود.
به هر حال تصور جامعه حرفه‌ای از معیار اندازه‌گیری مسوولیت اجتماعی تصوری مثبت است که می‌تواند با توسعه و آزمون مدل‌های فعلی، منجر به ابداع یک سیستم حسابرسی مسوولیت اجتماعی شود که مطابق با الزامات سازمان‌ها، سطح و حجم عمده‌ای از نیازها و استانداردهای تدوین شده را تحت پوشش قرار دهد.
براین اساس مانع اصلی که منجر به عدم دستیابی به یک پروتکل در فرآیند حسابرسی مسوولیت‌های اجتماعی می‌شود وجود پیچیدگی‌های آن در زمان اجرا است، زیرا ممکن است یک سیستم ارزیابی خوب با وجود دستیابی به خروجی‌های خوب و قابل قبول و تحصیل منافع بسیار زیاد برای شرکت، در اجرا با شکست مواجه شود. این موضوع در هر دو بررسی انجام شده روی ادبیات تحقیق و همچنین نتایج داده‌های تحصیلی از طریق مصاحبه‌های انجام شده توسط گروه‌های ذی‌نفع برای هر سیستم حسابرسی پیشنهادی که بدنبال ترویج و توسعه پایدار است امری کاملا مشهود بوده است. عامل حیاتی دیگر در توسعه جامع سیستم‌ حسابرسی مسوولیت اجتماعی در ارتباط با فرآیند رسیدگی و مشکلات مربوط به پایش خروجی‌های تحصیلی است. زیرا همه سازمان‌ها دارای مشکلات و ابعاد منفی مختص به خود در ایفای مسوولیت اجتماعی سازمان خود بوده و همواره بدنبال تبدیل و حذف نقاط منفی و ضعف (تقویت قابل بهبود) با انتخاب رویه حرکت به سوی بهبود و مطابقت با خدمات و تولیدات اصلی خود هستند. بر همین اساس است که موارد مطروحه در گزارش حسابرسی صادره که به سازمان پیشنهاد شده است مورد توجه قرار می‌گیرد. این فرآیند اقدامی عامدانه در هر سیستم سازمانی به منظور پشتیبانی از خدمات ارائه شده توسط حسابرس در هر سازمان با توجه به اهمیت آن صورت می‌پذیرد. از دیگر رویکردهای انتقادی از سیستم حسابرسی یادشده که از نتایج حاصل از داده‌های مصاحبه‌شوندگان تحصیل شده است مربوط به‌ فقدان قدرت توضیح‌دهندگی ذاتی چنین سیستمی است زیرا برخی از مصاحبه‌شوندگان توصیه می‌کردند که با انجام ارزیابی ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی این ارزیابی صورت پذیرد. فرآیند این الگو ریشه در این موضوع دارد که برخی از پدیده‌ها از جمله پدیده‌های محیط زیست به آسانی قابل اندازه‌گیری هستند اما برخی دیگر از پدیده‌ها از جمله مسائل اجتماعی به سادگی قابل اندازه‌گیری نیستند و به این ترتیب یکی از مسائل و مشکلات اساسی و محوری در شناسایی و توسعه یک سیستم اندازه‌گیری واحد برای مفاهیم مسوولیت‌های اجتماعی است و برای غلبه بر این مشکل بهترین راهکار توافق نسبت به تدوین یک تعریف رسمی برای این مفاهیم توسط مجموعه دولت یا سازمان‌های بین‌المللی است.
نتایج حاصله از مصاحبه‌های انجام شده و تجزیه و تحلیل داده‌های آن نشان می‌دهد که عناصر زیر به عنوان مهم‌ترین عامل دستیابی به موفقیت مسوولیت اجتماعی در سازمان خواهد شد که عبارتند از:
۱. مدیریت خوب ذینفعان
2. رهبری خوب در شرکت‌های بزرگ
۳. تعریف اولویت بیشتر در سطح هیأت مدیره برای مسوولیت اجتماعی
4. ادغام مسوولیت اجتماعی شرکت با سیاست‌های شرکت
۵. تدوین و توجه به مقررات در سطح ملی و بین‌المللی
6. هماهنگی خوب و دخالت بین دولت، کسب و کار در سازمان‌های غیردولتی و جامعه مدنی.
بر این اساس پیشنهاد اساسی این است که عناصر کلیدی یادشده باید با در نظر گرفتن الحاق سیستم حسابرسی مسوولیت اجتماعی به مفهوم و چارچوب آینده‌نگری باشند، زیرا سیستم‌های حسابرسی محیط زیست موجود در شرایط فعلی که با اقتباس از این مفاهیم کلیدی به همراه روش‌های اندازه‌گیری شکل گرفته، موفق به نظر می‌رسد هر چند که به نظر می‌رسد تاکید بیشتری بر روی رتبه‌بندی این عوامل ‌باید صورت پذیرد. ما در جدول ماتریس شماره ۱ مطابق با نتایج تحقیق انجام شده اقدام به شناسایی عناصر کلیدی ذی‌نفعان مختلف (۶ عنصر یادشده بالا) کرده‌ایم به طوری که در این ماتریس به تبیین موقعیت هر یک از ذینفعان در چارچوب مسوولیت اجتماعی می‌پردازیم، زیرا تعریف و تبیین و درک زمینه‌های مسوولیت اجتماعی شرکت توسط هر یک از ذینفعان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در توسعه معنی‌دار حسابرسی مسوولیت اجتماعی خواهد بود.
با استفاده از تجزیه و تحلیل‌های مصاحبه‌شوندگان یک مفهوم در تدوین فرآیند حسابرسی مسوولیت اجتماعی مورد تایید قرار گرفت بدین ترتیب که ترکیب ادبیات و نتایج اخذ شده از این تحقیق در جدول پیوست ارائه شد. بنابراین به منظور استفاده عملی از موضوع و به منظور بررسی مجدد خروجی‌ها بار دیگر یک کارگاه آموزشی 6 روزه برگزار شد که ترکیب این کارگروه شامل یک پژوهشگر، یک گروه ارزیابی اولیه و 2 نفر از کارشناسان با تجربه در زمینه حسابرسی محیط زیست انتخاب شدند تا ضمن بررسی نتایج در مصاحبه انجام شده در زمینه‌های مربوط به مجموعه‌ای از شاخص‌هایی که در مقابل آنها سازمان قرار می‌گیرد و شاخص‌هایی که در پیش‌نویس پژوهش (پروتکل) تحصیل شد، پیشنهادهای تکمیلی و تعدیلی را در مورد نحوه کاربرد آنها در تناسب با ادبیات مطروحه ارائه کرده و پس از بررسی هر شاخص، به منظور بررسی مناسب بودن شاخص و کارآیی آن و گنجاندن آن در چک‌لیست مورد توافق گروه محقق اقدام به تدوین یک فرآیند ارزیابی نهایی درخصوص نمونه‌‌هایی از شواهد ارائه شده کرده و در ارزیابی دیگری نیز شواهد پیشنهادی مورد نیاز برای برآورده ساختن نیازهای حسابرسی را مورد بررسی و آنها را برای اثبات انطباق مناسب‌ترین شاخص با فرضیه و سوال مطروحه مورد بررسی و آزمون قرار داد. در پایان نیز به منظور شناسایی قدرت پوشش‌دهی کلیه پرسش‌های حسابرسی مسوولیت اجتماعی، کلیه مسائل کلیدی را بار دیگر مورد ارزیابی و بررسی قرار دادند بطوری‌که در پایان نتیجه ارزیابی و خروجی پروتکل فرآیند عملیاتی حسابرسی و پرسش‌های آن به‌شرح زیر مورد جمع‌بندی قرار گرفت:
۱) شاخص‌ها و پرسش‌های مطروحه برای هر نوع سازمان و بدون تبعیض طراحی شده‌اند
2) آنها برای ارزیابی سیستم مدیریت سازمان و روابط آنها با سهامداران و همچنین روابط بین همکاران تعریف شده‌اند.
۳) طبقه‌بندی و حرکت به سمت عملکرد بهتر در مقابل هر شاخص حسب طبقه‌بندی انجام شده از بابت جواب مأخوذه از ارزیابی شامل ضروری است، نیاز نیست، مطلوب است.
4) تطابق شواهد و مستندات تحصیل شده در طول مصاحبه در مقابل مجموعه‌ای از شاخص‌‌های مختص به شناسایی عملکرد سازمان در ارتباط با هر یک از گروه ذی‌نفعان.
نتیجه‌گیری: در این مقاله برای بررسی موضوع مسوولیت اجتماعی در شرکت‌ها اقدام به بررسی ادبیات مسوولیت اجتماعی در متون و همچنین جمع‌آوری اطلاعات و نتایج حاصل از مجموعه‌ای از مصاحبه‌های انجام شده با افراد و نمایندگی‌ها از جمله تعدادی از گروه‌های ذی‌نفع صورت پذیرفت و نتیجه تحقیق انجام شده نشان داد که حسابرسی مسوولیت اجتماعی موضوعی پیچیده و قابل اجرا با استفاده از یک رویکرد عملی با در نظر گرفتن مفاهیم تئوری‌های پایه است و اگرچه تا به امروز نتیجه بسیاری از تحقیقات بیانگر نقش مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها در توسعه پایدار بوده است اما با این حال توافقات بسیار کمی درخصوص شاخص‌های اندازه‌گیری و عوامل آن وجود دارد. همچنین نتیجه اخذ شده در ادبیات تحقیق، تجزیه و تحلیل انجام شده که روش اجرایی کاربردی توسعه یافته مسوولیت اجتماعی است، این موضوع به عنوان یک موضوع چالش‌برانگیز برای جامعه خواهد بود اما با این وضعیت، پذیرش و اجرای این موضوع عملا امری حتمی اما سخت خواهد بود.
افزون بر آن عوامل زیر تحت عنوان نقاط کلیدی و حیاتی و مؤثر در اجرای یک سیستم حسابرسی مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها است.
۱. گنجانیدن کلیه گروه‌های ذی‌نفعان در جریان امر حسابرسی مسوولیت اجتماعی
2. تنوع در ادراک افراد از مفهوم مسوولیت اجتماعی
۳. مشکلات پایش و شناسایی نقاط ضعف
4. کاستی و کمبود در تطبیق ابعاد حسابرسی مسوولیت اجتماعی
۵. اندازه‌گیری ابعاد مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها چه در ابعاد کمی و چه کیفی
6. شناسایی شش عنصر کلیدی برای موفقیت مسوولیت اجتماعی با عنوان ادراک مسوولیت اجتماعی
- مدیریت گروه ذینفعان
- رهبری گروه‌ها و شرکت‌های بزرگ
- اولویت‌بخشی بیشتر به مسوولیت اجتماعی در سطح هیأت مدیره و انطباق‌سازی آن با سیاست‌‌های موجود در شرکت‌های بزرگ
- تدوین و توجه به مقررات در سطح ملی و بین‌المللی و ایجاد هماهنگی مناسب بین دولت، کسب و کار، سازمان‌های غیرانتفاعی و جامعه مدنی
پس از آنکه یک مفهوم برای سیستم حسابرسی مسوولیت اجتماعی به شرح زیر پیشنهاد شد که به عنوان مفهوم مشتق شده از یافته‌های پروژه‌ تحقیقی یادشده است.
به طوری که در این مفهوم سیستم حسابرسی مسوولیت اجتماعی به‌عنوان یک محصول است که می‌تواند به‌عنوان پایه و اساس توسعه پایدار تعریف شود و سپس عملی بودن و مناسب بودن پیش‌نویس منتج شده از پژوهش در کارگاه آموزشی یک روزه با استفاده از کارشناسان خبره مربوطه مورد تایید برای حسابرسی زیست محیطی قرار گرفت.
افزون بر این، یافته‌های ناشی از ادبیات و تجزیه و تحلیل مصاحبه‌های تحقیق نشان داد که اگرچه ایجاد یک پروتکل جدید برای حسابرسی مسوولیت اجتماعی موضوع چالش‌برانگیز است اما در دنیای واقعی این واقعیت باقی می‌ماند که این امر می تواند از لحاظ فنی به عنوان درخواست اجرای حسابرسی مسوولیت اجتماعی توسط جامعه و دولت‌ها مطرح شود و حتی این امر با در نظر گرفتن پیچیدگی‌های موجود در مدل توسعه یافته مسوولیت اجتماعی به‌عنوان آینده‌نگری آن مطرح باشد اگرچه برای اجرای این فرآیند نیازمند آموزش‌هایی برای حسابرسان هستیم اما برخی دیگر از شاخص‌های مربوط با توجه به ویژگی‌های حسابرسی منوط به قضاوت آنها جهت تصمیم‌گیری خواهد بود. همچنین نباید از نظر دور داشت که اجرا و بررسی نتیجه پروتکل نیازمند پالایش بیشتر خواهد بود به خصوص زمانی که در عمل مورد اجراء قرار گیرد.
نمونه‌ای از پروتکل حسابرسی مسوولیت اجتماعی پیشنهادی
- نمونه ارائه شده در مورد ویژگی‌ها و خصوصیات محصول در تبلیغات و سایر مستندات
- توضیحات و نظرات مطرح شده در نظرسنجی تلقینی کوتاه از مشتریان
- شکایات کتبی در ارتباط با توضیحات، قیمت و ویژگی‌های محصولات و خدمات سازمان
1- مشاهده شده در گزارش کسب و کار پیرامون (Business in the finriren) (هاپکینز- 2008)
۲- نمونه‌ای از این گزارش داوطلبانه مدیریت اقتصادی اروپایی و روش ممیزی به‌وسیله اتحادیه اروپا است.
* حسابدار رسمی
منابع در دنیای اقتصاد موجود است.