هنری جکلن، جمی زیمرمن

منبع: فیوچر تنس

اوایل سال جاری صندوق جهانی ۷/۲۱ میلیارد دلاری مبارزه با ایدز، سل و مالاریا مجبور شد که به دلیل افشای فساد مالی گسترده میلیون‌ها دلار از برنامه‌های خود را لغو کرده یا به تعویق بیندازد. یک بررسی ساده از بخش کوچکی از این برنامه‌ها روشن کرد که بخش بزرگی از این پول‌ها در میان راه گم شده یا اینکه به مصارف نامناسب می‌رسند. در موریتانی ۶۷ درصد، در مالی ۳۶ درصد و در جیبوتی ۳۰ درصد. همچنین درباره میلیون‌ها دلاری که به زامبیا فرستاده شده است نیز نگرانی‌های جدی وجود دارد. از آن جالب‌تر پاسخی است که این صندوق به انتقادات داده است:

«کسی که پول‌ها را می‌رسانده کشته‌اند. باید قبول کنیم که ما هیچ گونه فسادی که چه به لحاظ ماهیت و چه به لحاظ مقیاس تفاوت عمده‌ای با دیگر نهادهای مالی بین‌المللی داشته باشد نداریم.» واقعا اظهارنظر صریحی بود که می‌گوید، انتقاداتی که از شیوه اجرای کمک‌های خارجی می‌شود تنها تلف کردن وقت و انرژی است. با وجود تهاجمات گسترده‌ای که در جهان علیه این کمک‌ها می‌شود، حامیان سرسخت این طرح‌ها متوجه هستند که این حملات تاثیری بر جریان منابع آنها ندارد.

دستاوردهای اخیر در فناوری تلفن همراه، مثل آی‌دی‌های بیومتریک و دستگاه‌های سیار ثبت معاملات بانکی، راه‌حل ساده، اما رادیکالی برای حل مشکلات کمک خارجی ارائه می‌کنند: دولت‌هایی که این پول‌ها را می‌دهند، می‌توانند مبالغ را به شکل الکترونیکی به فقرای جهان انتقال دهند. تنها با چند کلیک ساده مبالغ عظیمی را می‌توان به فقیرترین مردم جهان رساند که در عین حال قابل ردیابی و پرسرعت نیز باشد.

امروزه کمک‌های خارجی را نه با مبالغی که عملا به دست فقرا می‌رسد که تنها با مجموع پولی که در این راه هزینه می‌شود می‌سنجند. هر چند که موفقیت‌های بی‌چون و چرایی داشته ایم، اما طی نیم قرن گذشته بیش از ۲ هزار میلیارد دلار پول از کشورهای ثروتمند به فقیر منتقل شده است و با وجود تلاش‌های متعدد برای انجام اصلاحات به تاکید ویلیام ایسترلی هیچ تغییری در ریزه‌کاری‌های اداری رساندن این پول‌ها حاصل نشده است.

دو تغییر مهمی که داخل کشورهای رو به توسعه در حال وقوع است نشان می‌دهد که چرا می‌توان به انتقال مستقیم منابع خیریه امید بیشتری داشت. از ۱۵سال پیش برزیل و مکزیک و چند کشور دیگر از سیاست‌های پدرسالارانه که متضمن اعطای کمک‌های کالایی مستقیم مثل غذا و لباس به فقرا بود فاصله گرفته و به سمت اعطای کمک‌های نقدی حرکت کرده‌اند. بسیاری از این برنامه‌ها پرداخت مبالغ را به حضور فرزندان در مدرسه، واکسیناسیون و مسائلی نظیر آن مشروط کرده‌اند. به این ترتیب تقاضا برای بهداشت و آموزش ایجاد خواهد شد و دولت‌ها نیز متعهد می‌شوند که کیفیت خدمات ارائه شده‌شان را بالاتر ببرند.

در حرکتی موازی کشورهای رو به توسعه همچنین از پرداخت‌های نقدی که توسط ماشین‌های زرهی و دفاتر پست یا موسسات دولتی صورت می‌گرفت به پرداخت‌های الکترونیکی مستقیم از طریق حساب‌های بانکی روی آورده و کارت‌های اعتباری پیش پرداخته و پرداخت از طریق سیستم موبایل را نیز فعال کرده‌اند.

دستاوردهای بانکداری تلفن همراه و بانکداری بدون شعبه - که از فروشگاه‌های خرده فروشی به عنوان شعب خود استفاده می‌کند - و همینطور کارت‌های پیش پرداخته و دستگاه‌های‌ ای‌تی ام،

این قابلیت را دارد که تبدیل به ابزار مسلط جهان برای نقل‌وانتقال آسان و کم هزینه میان حساب‌های بانکی بشود و از این طریق بتوان حتی برخی از دورترین و پرت افتاده‌ترین اقتصادهای جهان را نیز پوشش داد.

این دو تغییر همین حالا هم تاثیرات انقلابی داشته‌اند. در مکزیک نقل و انتقالات اجتماعی با کاهش ۲/۸ درصدی فقر توام شده است و شکاف فقر پایین‌تر آمده و ثروت متوسط فقرا با مقیاس سطح خط فقر نزدیک به ۲۳ درصد رشد داشته است. در برزیل که بیش از ۱۲ میلیون خانواده ماهی ۵۵ دلار کمک می‌گیرند، این نقل‌وانتقالات نقش زیادی در رشد پرسرعت این کشور و همچنین کاهش نابرابری درآمدی آن داشته است. در بسیاری از کشورها دریافت‌کنندگان این خدمات می‌توانند پول‌ها را به طور الکترونیکی از دستگاه‌های خودپرداز بگیرند یا با موبایلشان پول را به حساب خود بریزند یا اینکه در بانک‌ها حساب‌های مستقیم باز کنند.

حرکت جدید به سوی نقل‌وانتقال الکترونیک بی‌شک هزینه مدیریت را کاهش داده و فساد را پایین می‌آورد. مثلا در برزیل هزینه طرح کمک به خانواده‌های فقیر از ۷/۱۴ درصد منابع به ۶/۲ درصد رسیده است آن هم تنها در فاصله ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵. در آفریقای جنوبی هزینه رساندن خدمات تامین اجتماعی به مردم بعد از همکاری دولت با بانک‌ها ۶۲ درصد پایین آمد.

مطالعه جدیدی که توسط بنیاد بیل و ملیندا گیتس انجام شده، نشان می‌دهد که اگر هند سیستم پرداخت‌هایش را الکترونیکی کند چقدر در هزینه‌ها صرفه جویی خواهد شد. با خودکار کردن تمام پرداخت‌های دولت، صندوق‌های خیریه می‌تواند ۲۲ میلیارد دلار به اقتصاد هند نفع برساند. حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد این منافع تنها از کاهش فساد حاصل می‌شود. این گزارش می‌گوید هزینه‌های اولیه اجرای طرح، تنها با گذشت یک سال از آن جبران خواهد شد.

تابه امروز تنها یک چهارم پرداخت‌های دولت به افراد از طریق حساب‌های بانکی معتبر انجام می‌شود و همه هزینه‌های ابتدایی این طرح صرف ایجاد زیرساخت‌های لازم برای افتتاح حساب‌های بانکی معتبر و ماندگار خواهد شد. این حساب‌ها برای دریافت کمک‌ها، سپرده‌گذاری، پس انداز و افزایش ثروت در آینده می‌تواند مورد استفاده هندی‌ها باشد.

البته اجرای همه اینها به لحاظ سیاسی حساسیت‌برانگیز می‌تواند باشد. دولت‌هایی که کمک می‌گیرند شاید در برابر تغییر رویه‌های اداری موجود خود مقاومت کنند، ضمن اینکه رسیدن مبالغ عظیم به برخی مناطق اقتصاد می‌تواند آثار سیاستی ناخواسته برای کشور داشته باشد. همچنین دشواری‌های قانونی نیز وجود دارد، به خصوص در مورد آزادسازی بخش مخابرات و آژانس‌های اینترنتی. با تمام اینها اگر دولت‌های اهداکننده در برنامه‌هایشان جدی باشند، می‌توانند تنها به برنامه‌هایی کمک کنند که مبالغ را به شکل الکترونیکی مستقیما به مردم می‌رساند. پرداخت‌های مستقیم نه تنها به لحاظ اجتماعی سیاست خوبی هستند، به لحاظ اقتصادی نیز اثر محرک مطلوبی دارند. در نظام فعلی فقرا تنها بخش کوچکی از منابع تخصیص یافته را می‌گیرند، اما با این تغییر بخش عمده منابع به ایشان می‌رسد و می‌توانند در نهایت ابزارهای لازم برای شهروندی مدرن امروز را اکتساب کنند.