نهاد کهنه شده «هوکو» چینی: روشی برای کنترل دسترسی به خدمات

کیت ریچبورگ

مترجم: جعفر خیرخواهان

وانگ ایجون سردبیر روزنامه اخبار پکن، یکی از پرنفوذترین روزنامه‌های خصوصی چین است. با این‌حال وانگ این‌جا در پایتخت چین اغلب اوقات احساس می‌کند با او مثل یک شهروند درجه دو رفتار می‌شود. او عوارض شهری در پکن را می‌پردازد، اما پسر نوجوان وی اجازه ندارد در دبیرستان دولتی پکن ثبت‌نام کند. او برای اتصال خط تلفن یا اینترنت باید پول پیش بپردازد. او برای استفاده از امکانات تفریحی پارک شهر هم پول بیشتری می‌پردازد. او شرایط لازم برای گرفتن آپارتمان یارانه‌ای را ندارد. او نمی‌تواند خانواده‌اش را در برنامه بیمه سلامت عمومی شهرداری ثبت‌نام کند.

دلیل این تبعیض‌ها چیست؟ با وجودی که وانگ هفت سال است در شهر پکن کار و زندگی می‌کند، هنوز پرخواهان‌ترین کالا را در اختیار ندارد: «هوکو» پکن.

هوکو که یکی از قدیمی‌ترین ابزارهای کنترل جمعیت در چین است اساسا مجوزی برای ثبت خانوار، شبیه پاسپورت داخلی است. در این سند تمام اطلاعات شناسایی خانوار، از قبیل نام والدین، تولد، مرگ، ازدواج، طلاق، مهاجرت و شرکت در دانشگاه آمده است. مهم‌تر از همه اینکه، شهر، شهرک یا روستایی را که شخص بدان تعلق دارد مشخص می‌سازد.

قدمت هوکو به حداقل ۲۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد زمانی که سلسه هان از این ابزار برای جمع‌آوری مالیات و تعیین کسانی که باید در ارتش خدمت کنند، استفاده می‌کرد. رژیم کمونیستی مائو تسه‌تونگ در سال ۱۹۵۸ این رسم قدیمی را زنده کرد تا جلوی هجوم کشاورزان فقیر روستایی به شهرها را بگیرد. دولت با این ابزار مردم را ردیابی کرده و آنهایی را که «دردسرساز» شناخته می‌شوند زیر نظر می‌گیرد.

منتقدان می‌گویند نظام هوکو شکاف فزاینده شهری-روستایی در چین را تداوم می‌بخشد. کارگران مهاجر برای یافتن کار در کارخانه‌ها و دست یافتن به سایر مشاغل یدی به شهرهای ساحلی هجوم آورده‌اند و برخی اوقات سال‌های زیادی را در شهرهایی از قبیل پکن، شانگهای و گوانگجو زندگی می‌کنند. چون که آنها فاقد «هوکو شهری» هستند، برای همیشه به صورت «ساکنان موقت» دیده می‌شوند؛ کسانی که استحقاق دریافت مسکن عمومی یارانه‌ای، آموزش دولتی فراتر از مدارس ابتدایی، بیمه پزشکی دولتی و کمک‌های رفاهی دولتی را ندارند.

کسانی که در شهری مثل پکن زندگی می‌کنند، اما هوکو محلی ندارند باید به شهر موطن خویش سفر کنند تا مجوز ازدواج بگیرند، درخواست پاسپورت کنند یا در امتحانات ورودی دانشگاه‌های ملی شرکت نمایند. والدین و دانشجویان می‌گویند آخرین شرط بسیار دردسرساز است خصوصا اگر دانشجو مجبور باشد در امتحانات استانی شرکت کند که از کتاب درسی متفاوتی استفاده می‌کنند.

برخی اقتصاددانان می‌گویند نظام هوکو عقب‌مانده بوده و تناسبی با اقتصاد مدرن که نیازمند حرکت آزادانه نیروی کار است، ندارد. سایرین این رسم را «آپارتاید چینی» می‌نامند که یک نظام دو لایه‌ای داراها و ندارها در همه شهرهای اصلی ایجاد کرده است.

تاو ران که در دانشگاه رنمین اقتصاد تدریس می‌کند می‌گوید: «تعداد زیادی از مهاجران روستایی هستند که بیشتر درآمدشان را در شهرها به دست می‌آورند و مدت‌های مدیدی است که در این شهرها سکنی گزیده‌اند، اما از منافع مربوط به هوکو برخوردار نگشته‌اند. این نظام خیلی بدی بوده و واقعا مسخره است.»

زندگی بدون هوکو

کارمندان عالی‌رتبه اداری نیز اگر بدون حق هوکو به دنیا آمده باشند، زندگی را دشوارتر می‌بینند.

وانگ ۴۲ ساله پس از اینکه هفت سال قبل از ژنگژو در استان هنان به پکن آمد به سردبیری روزنامه پکن نیوز رسید. اما روزنامه نتوانست برای او هوکوی پکن تهیه کند؛ با این‌حال وانگ این شغل را پذیرفت. وانگ می‌گوید: «من فکر می‌کردم باید کاری که به آن علاقه دارم انجام دهم. همچنین با خود فکر کردم نظام هوکوی چین پس از گذشت شش یا هفت سال اصلاح خواهد شد.»

او برآورد می‌کند که تقریبا یک سوم از ۲۲ میلیون نفر ساکنان پکن، هوکوی این شهر را ندارند از جمله بسیاری از همکاران وی که در روزنامه کار می‌کنند. برخی گزارش‌ها تعداد ساکنان موقتی در پایتخت را ۸ میلیون ذکر می‌کند.

وانگ می‌گوید: «من به زندگی بدون هوکو در پکن عادت کرده‌ام. هوکو مثل هوا می‌ماند- شما معمولا درباره آن فکر نمی‌کنید؛ اما به محض اینکه به آن نیاز پیدا می‌کنید و نمی‌توانید به دستش آورید، خیلی ناراحت و عصبی می‌شوید.» وانگ از شهریه‌هایی می‌گوید که باید بابت مدرسه بین‌المللی گران قیمت فرزند ۱۵ ساله خویش بپردازد.

برخی مردم خیلی مستاصل می‌شوند و مجبورند شغلی را قبول کنند که واقعا دوست ندارند؛ چون که به آنها هوکو می‌دهد.

پنگ لی ۲۹ ساله که با مدرک حقوق از دانشگاه پکن در سال ۲۰۰۹ فارغ‌التحصیل شد، به وی پیشنهاد کار در دفتر حقوقی یک شرکت داده شد؛ اما این پیشنهاد کاری بدون هوکوی پکن بود؛ به این علت او یک شغل در حومه شهر پکن را انتخاب کرد.

او گفت: «این شغل خیلی خسته‌کننده است و حقوق بالایی ندارد. من این شغل را یک سکوی پرش برای به دست آوردن هوکوی پکن می‌بینم.»

برخی جوانان که در سایت‌های معروف اینترنتی به دنبال همسر می‌گردند، خیلی صریح می‌گویند آنها شریک زندگی‌ای را ترجیح می‌دهند که هوکوی پکن داشته باشد.

در یکی از پست‌های سایت معروف ازدواج اینترنتی، دختری با نام مستعار ایمزلی نوشته است: «من دختری ۲۶ ساله از شمال چین با قد ۱۶۱ سانت هستم و به دنبال پسری می‌گردم که بین سال‌های ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۳ به دنیا آمده باشد و خواهان ازدواج در سه سال آینده باشد. من امیدوارم که او هوکوی پکن داشته باشد (چون من آن را ندارم).»

هوکوی پکن بسیار باارزش شده است؛ چرا که خیلی سخت به دست می‌آید. یک دلیل آن تحصیلات است: بهترین دانشگاه‌های چین در پایتخت کشور واقع شده‌اند و این مدارس عالی سهمیه زیادی را برای دارندگان هوکوی پکن در نظر گرفته‌اند.

چینی‌های خارج از پکن می‌توانند با پیوستن به ارتش، صاحب هوکوی پکن شوند، یک شغل در شرکتی دولتی به دست آورند یا به رتبه‌های بالای نظامی برسند.

برداشتن قوانین

در دهه ۱۹۹۰ برخی شهرها شامل شانگهای، شنزن و گوانگجو به مردم اجازه دادند تا هوکوی محلی به دست آورند؛ به شرط اینکه سرمایه‌ای به این شهر بیاورند یا مبلغ زیادی پول در آنجا سرمایه‌گذاری کنند. شانگهای این قوانین را سال گذشته لغو کرد؛ طوری که صاحبان تخصص که به مدت هفت سال در شهر زندگی کرده بودند و ساکنان موقتی که مالیات پرداخته بودند، هوکو دریافت می‌کردند.

دولت پکن چندین گام کوچک به سمت اصلاح هوکو در سال‌های گذشته برداشته است. برای مثال بیمه بازنشستگی که در پکن پرداخت شده است، قابل انتقال به شهر دیگر است و مهدکودک‌ها و مدارس دولتی شهر به تازگی از همه دانش‌آموزان بدون توجه به وضعیت هوکوی آنها ثبت نام می‌کنند.

برخی منتقدان که از تجدیدنظر نظام هوکو (یا کلا لغو آن) حمایت می‌کنند، گفتند تغییرات باید تدریجی باشد تا اختلالات گسترده‌ای به وجود نیاورد. برخی توصیه کرده‌اند که هوکو بر اساس درآمد اختصاص یابد یا اولویت دریافت آن به کسانی داده شود که مالیات را در آن شهر پرداخت کردند.

کارشناسان می‌گویند سرعت و آهنگ تغییر هر چه باشد، دوران هوکو و فایده‌مندی آن به سر آمده است.

تاو از دانشگاه رنمین می‌گوید: «از جریان مهاجرت و هجوم مهاجران به شهرها گریزی نیست. ما به دولت پیشنهاد می‌کنیم شهرها را به روی همه مهاجران باز کند.»

منبع: واشنگتن پست