کودک امروز؛ کودک جهانی

لیلا ملک محمدی

- «شما با حقیقت مخالفین یا موافق؟»

-«مگه می‌شه با حقیقت مخالف بود؟»

-«آره. پدربزرگ من فوت شده و من دوست ندارم این حقیقت رو از دهن هیچ کسی بشنوم.» این پرسش و پاسخ بین یک کودک ۱۰ ساله و مسوول غرفه بحث آزاد پانزدهمین جشنواره یک هفته با کانون رد و بدل شد. این غرفه از کودکان و نوجوانان می‌خواست برای بحث آزاد، موضوع ارائه دهند. به گفته مسوول این غرفه، بیشتر کودکان و نوجوانانی که در کارگاه‌های بحث آزاد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شرکت می‌کنند، پرسش‌هایی از این دست دارند: «چرا ما اجازه استفاده از گوشی همراه را در مدرسه نداریم؟»، «چرا مدارس دخترانه و پسرانه از هم جدا هستند؟»، «چرا دختران باید در مدارس حجاب داشته باشند؟»، «چرا زیر ۱۸ سال نمی‌توان رانندگی کرد؟» و «آیا ادامه تحصیل در خارج از کشور خوب است یا بد؟» نخستین پرسشی که به ذهن می‌رسد، این است که آیا برگزاری جشنواره‌هایی نظیر جشنواره یک هفته با کانون ـ یا هر جشنواره دیگری که برای کودکان و نوجوانان در کشور برگزار می‌شود ـ می‌تواند پاسخگوی نیازهای فرهنگی و اجتماعی کودکان و نوجوانانی باشد که دغدغه‌هایی از جنس پرسش‌های بالا دارند؟ نخستین پاسخ این است که این جشنواره‌ها کمک می‌کنند تا دغدغه‌های کودک و نوجوان امروز شناسایی شوند و پس از شنیدن این دغدغه‌ها از سوی مسوولان فرهنگی، راه‌هایی برای حل‌کردن این معماهای کودکان پیدا شود. برگزاری جشنواره‌هایی از این دست، می‌تواند به کودکان فیلسوف، جامعه‌شناس، مردم‌شناس و پژوهش‌گر ما کمک کند تا پاسخ پرسش‌های خود را بیابند. کمک به کودکان برای حل معمای‌شان تنها کارکرد جشنواره یک هفته با کانون نیست. این جشنواره با برپایی غرفه‌هایی چون معرفی شخصیت، معرفی سرزمین و معرفی وقایع، کودکان و نوجوانان را با شخصیت‌ها، وقایع و گوشه و کنار ایران آشنا می‌کند. در این جشنواره سی استان، نماینده شدند تا سی فعالیت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را به نمایش بگذارند. کودک با مراجعه به این نمایشگاه، علاوه بر اینکه می‌تواند سوال فلسفی، اجتماعی، ‌علمی‌یا مذهبی خود را از غرفه بحث آزاد بپرسد، دوربین به دست می‌گیرد و از فضای نمایشگاه و دوستانش عکس می‌گیرد. همین کودک چند قدم آن طرف‌تر در غرفه نمایش فیلم، نخست فیلمی‌کوتاه می‌بیند و در پخش مجدد فیلم، دوبلور می‌شود و به جای شخصیت‌ها سخن می‌گوید یا در این غرفه با اصطلاحاتی نظیر سکانس یا میزانسن، در حد مقدماتی، ‌آشنا می‌شود. ساختن مجسمه‌های سفالی، کشیدن نقاشی، خوشنویسی با خط نستعلیق، ساختن کاردستی و حصیربافی، دیدن نمایش عروسکی و نواختن برخی از سازهای مناسب سن کودکان، از کارهایی ا‌ست که کودکان در این جشنواره می‌توانند انجام دهند. در غرفه عکس ـ که به نمایندگی از استان کرمان در این جشنواره حضور پیدا کرده است ـ دو غرفه‌دار که خود عکاس نیز هستند به کودکان دوربین می‌دهند و خود به همراه سایر کودکان،‌ سوژه عکس می‌شوند. سپس برای روز بعد عکس‌ها را چاپ کرده و به دیوارهای غرفه نصب می‌کنند.

کودکان علاقه‌مند به ادبیات و کتاب نیز می‌توانند با حضور در غرفه‌های شعرخوانی،‌ کتاب‌خوانی،‌ دکلمه، داستان و نشریه‌نگاری،‌ به فعالیت‌هایی در این زمینه‌ها بپردازند.

در یک نگاه کلی به عناوین غرفه‌ها به نظر می‌رسد کودکان و نوجوانان باید از غرفه‌های بازی و سرگرمی، نمایش فیلم، نمایش عروسکی و عکس خوش‌شان بیاید یا به دلیل وجود دستگاه‌هایی نظیر تلسکوپ و میکروسکوپ در غرفه‌های نجوم و زیست‌شناسی و برای ارضای حس کنجکاوی خود به این غرفه‌ها رجوع کنند، اما ازدحام در مقابل غرفه‌های معرفی سرزمین، معرفی شخصیت‌ها،‌ شعرخوانی و بحث آزاد،‌ نشان می‌دهد که کودکان از هر فرصتی برای آگاهی و سخن‌گفتن و نوشتن استقبال می‌کنند. اجرای دومینو در غرفه کانون زبان ایران نیز باعث شده کودکان و خانواده‌هایشان، ساعت ۱۷ هر روز، به این غرفه مراجعه کنند. هر روز از ساعات اولیه صبح، دو نفر چیدن مهره‌های دومینو را آغاز می‌کنند و سرانجام در ساعت پنج عصر، در ۳۵ ثانیه همه مهره‌ها، یکی پس از دیگری، واژگون شده و لحظه‌هایی هیجان‌انگیز برای بچه‌ها و بزرگ‌ترها رقم می‌خورد.

ایستادن در پشت میکروفون رادیوی جشنواره، از لحظاتی‌ است که کودکان برای رسیدن به آن صف می‌کشند و شاید از لحظاتی باشد که هرگز از ذهنشان پاک نشود. خردسالان و کودکان پس از معرفی خود شعری می‌خوانند. از بین خردسالان و کودکانی که به خواندن شعر پرداختند، دختری سه‌ساله، دو رباعی از خیام خواند.

اتفاق مبارکی که در این جشنواره می‌افتد و کودکان مخاطب غیرمستقیم این اتفاق هستند، ‌ایجاد فرصت انتشار کتاب برای نویسندگانی ا‌ست که تصمیم دارند نخستین اثرشان را به چاپ برسانند. یکی از شروط انتشارات کانون برای چاپ اثر یک نویسنده،‌ این است که آن نویسنده باید دست‌کم یک کتاب چاپ‌شده داشته باشد اما به مناسبت این جشنواره و همچنین به مناسبت روز جهانی کودک، غرفه امور انتشارات کانون داستان‌ها یا شعرهای نویسندگان نوقلم را دریافت و به چاپ آن اقدام می‌کند. در این غرفه هر روز دو نویسنده، شاعر یا تصویرگر کتاب کودک و نوجوان حضور پیدا کرده و پرسش‌های کودکان و نوجوانان را پاسخ می‌گویند. مصطفی رحماندوست، شهرام شفیعی،‌ نورا حق‌پرست،‌ هدی حدادی، افسانه شعبان‌ن‍ژاد و جعفر ابراهیمی‌از جمله میهمانان این غرفه بودند. بنابراین جشنواره با دعوت از این شخصیت‌ها، سعی داشت علاوه بر فراهم آوردن محیط و فرصتی برای بازی و سرگرمی ‌بچه‌ها، به پرسش‌های آنان در حوزه ادبیات و نشر نیز پاسخ دهد.

از دیگر اتفاقاتی که در این جشنواره رخ داد،‌ رونمایی از نسل جدید عروسک‌های دارا و سارا با حضور محسن چینی‌فروشان، مدیرعامل کانون پرورش فکری و دیگر مدیران این کانون بود. نسل نخست این عروسک‌ها با انتقاداتی همراه بود. از جمله این انتقادات وزن سنگین، قد بلند و قیمت بالا را می‌توان عنوان کرد. در نسل جدید عروسک‌های دارا و سارا سعی شده این انتقادها لحاظ شود. نسل جدید این عروسک‌ها با وزنی سبک‌تر، قدی کوتاه‌تر و قیمتی ارزان‌تر قرار است از پانزدهم آبان امسال وارد بازار اسباب‌بازی‌ها شود.

برگزاری نشست‌هایی با موضوع رسانه‌های مربوط به کودکان، تئاتر کودک و ادبیات کودک از دیگر فعالیت‌های حاشیه‌ای این جشنواره بود.

پانزدهمین جشنواره یک هفته با کانون سیزدهم مهر در مرکز آفرینش‌های فرهنگی _ ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آغاز به کار کرد. این جشنواره که امروز، نوزدهم مهر ساعت ۱۹ به کار خود پایان می‌دهد، با هدف معرفی فعالیت‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به خانواده‌ها و اولیای مهدها و مدارس برگزار شده است. بالابردن حس اعتماد به نفس در بچه‌ها، آشناکردن آنها با مقدمات هنرهایی چون سینما، عکس،‌ سفال‌گری، نقاشی، خوشنویسی، حصیربافی و ‌نمایش عروسکی و ایجاد فضایی صمیمی‌و خلاقه برای کودکان، اهدافی بود که از سوی غرفه‌داران این جشنواره برای برپایی غرفه‌های‌شان عنوان شد.

بنابراین مهم‌ترین هدف برگزارکنندگان این جشنواره آشنایی مردم با فعالیت‌های کانون است، اما این هدف، نکات فراوانی را در خود نهفته دارد. این جشنواره برای خانواده‌هایی که کودکان‌شان عضو کانون نیستند، می‌تواند در کشف استعدادهای کودکان‌شان موثر واقع شود. کودک از مقابل سی غرفه عبور می‌کند و در نهایت به دو یا سه غرفه علاقه نشان می‌دهد و در مقابل آنها می‌ایستد و خانواده‌ها با دقیق‌شدن بر حرکات کودکان خود به خوبی می‌توانند علاقه و استعداد او را بیابند.

نتیجه دیگری که از برپایی چنین جشنواره‌ای می‌توان گرفت، جهانی بودن کودکان‌مان است. وقتی کودک یا نوجوان، در برخورد با مربیان کانون، پرسش‌هایی شخصی مطرح می‌کند و دغدغه‌هایش به چگونگی استفاده از رسانه‌های دیجیتال، استفاده از اتومبیل یا ادامه تحصیل در خارج از کشور بازمی‌گردد، آیا نمی‌توان گفت کودک امروز سرزمین ما جهانی‌تر از پدر و مادر خود و کودکان دیروز است؟