سپندار مذگان خجسته باد!

ندا گنجی

نگرد، نیست. اگر حتی سالنامه را زیر و رو هم کنی، ردپایی از «ولنتاین‌»‌ نمی‌یابی. شاید گردآورندگان تقویم فراموش کرده باشند آن را در میان سایر روزهای ویژه و پرطمطراق ایرانی یا اسلامی جای دهند؛ اما مگر می‌شود این افراد هر سال مرتکب چنین اشتباهی شوند، آخر این چه جشنی است که این‌گونه دل از دخترها و پسرهای جوان برده و اسم و رسمی از آن نیست.... طرح: ساسان ضرابی

ذهن خود را بیش از این درگیر یافتن مقصر نکن؛ آخر قصوری رخ نداده فقط مرغ همسایه دوباره هیبت غاز به خود گرفته است.

اگر هزار توی تاریخ ایران باستان را جست‌وجو کنی این جشن را با نام دیگری می‌یابی. جشن اسفندگان (سپندار مذگان) همان جشنی است که امروز با نام ولنتاین بر سر زبان ایرانی‌ها است.

اما این ولنتاین چه بلوایی که به پا نکرده، بسیاری از مدت‌ها پیش، تدارک آن را دیده‌اند؛ با اینکه این جشن در گذشته در میان جوان‌ترها رواج داشته؛ اما حالا زوج‌هایی را که مدت‌ها از دوران تاهلشان می‌گذرد نیز به تلاطم انداخته است.

با این همه بسیاری از کسانی که احساسات میهن‌دوستانه هنوز در افکارشان موج می‌زند مخالف برگزاری جشن‌های فرنگی در ایران هستند.

چنانکه دکتر میرجلال‌الدین کزازی، استاد دانشگاه و اسطوره‌شناس برجسته ایرانی نیز وقتی مطلع می‌شود که «ولنتاین» تا این حد در ایران رواج یافته، می‌گوید: «به راستی مایه دریغ و اندوه من است که ما ایرانیان که یکی از دیرینه‌ترین و باشکوه‌ترین فرهنگ‌های

جهانی را که گنجینه گران‌بهای نیاکان‌ ما است، داریم و بدان می‌نازیم، اما به جشن‌ها یا دیگر هنجارهای فرهنگی بیگانگان روی بیاوریم.

بی‌هیچ گمان بهتر آن است که اگر می‌خواهیم زنان ایرانی را در جشنی گرامی بداریم از جشن باستانی اسپندگان بهره ببریم که صدها سال پیش از جشن رومی «لوپرکالیا» یا جشن ترسایی ولنتاین پدید آمده است و آیین‌ها ‌و رسم و راه‌های آن یک سره ایرانی است و با منش و فرهنگ و تاریخ ما سازگار.»

او در ادامه درخصوص پیوند جشن‌های ایرانی با جشن ولنتاین می‌افزاید: «جشن والنتین یا ولنتاین، جشنی است که در ۱۴فوریه برگزار می‌شود. این جشن از جشن‌هایی است که در فرهنگ ترسایی از فرهنگ باستان به یادگار مانده است.

در روم کهن جشنی در پانزدهمین روز از ماه فوریه برگزار می‌شده است که «لوپر کالیا» نام داشته است. این جشن به لوپرکوس، خدای باروری و زرخیزی بازخوانده می‌شده است. یکی از آیین‌ها در این جشن آن بوده است که دختران جوان رومی که خواهان یافتن شوهر بوده‌اند نام‌های خود را می‌نوشتند، درگلدانی می‌ریخته‌اند مردان جوان رومی به بازی بخت، یکی از این نام‌ها را بیرون می‌آورده‌‌اند؛ از آن پس این دختر و پسر جوان همانند نامزدهای امروزی چندی با یکدیگر می‌گذرانیده‌اند تا اگر به هم‌داستانی رسیدند، با هم پیوند زناشویی برقرار کنند.»

این استاد دانشگاه می‌افزاید: «در روم ترسا کیش این جشن در روز چهاردهم فوریه برگزار می‌شده است، آنچه از جشن باستانی در این جشن نو برجای مانده است، این است که این جشن هم به گونه‌ای جشن زنان شمرده می‌شود.

در جشن ولنتاین مردان به زنان دلخواه خود گل یا شیرینی ارمغان می‌کنند.

اگر این جشن بدین‌نام خوانده می‌شود بر پایه بازگفتی از آنجاست که آن را به یکی از هفت‌مرد شهید ترسا باز می‌خوانند که والنتینوس نام داشته است.

در سده سوم میلادی کلودیوس دوم امپراتور روم، والنتینوس را که به آیین ترسایی گرویده بوده است بدان فرا می‌خواند که به کیش کهن باز گردد والنتیوس نمی‌پذیرد، از این روی کلادیوس به کشتن او فرمان می‌دهد.

دختر زندان‌بان وی، او را دوست می‌داشته است، والنتینوس پیش از مرگ نامه‌ای به این دختر می‌نویسد. آن نامه زمینه‌ای شده است برای نامیدن این جشن به جشن ولنتاین.»

دکتر کزازی می‌گوید: «اما آنچه این جشن را با جشن‌های ایرانی پیوند می‌دهد تنها یک ویژگی در آن است، ویژگی مهم بزرگداشت زنان در این جشن رومی و ترسایی است از این رو جشن ولنتاین را می‌توانیم با جشن اسپندگان بسنجیم.

این جشن، جشنی بوده که ایرانیان آن را در بزرگداشت سپندارمذ یا سپنتا ارمئیتی که از فرشتگان زرتشتی است، برگزار می‌کرده‌اند. سپندارمذ پنجمین امشاسپند یا فرشته بزرگ است که واپسین ماه سال، پنجمین روز از ماه به نام او نامیده می‌شود.»

او این جشن را جشن زنان می‌خواند و می‌گوید: در این جشن مردان ایرانی زنان خود را سرگرم می‌داشته‌اند، برخود بایسته می‌دانسته‌اند که ارمغانی به آن پیشکش کنند.

به هر روی از دید زمان برگزاری نیز جشن اسپندگان که در پنجمین روز از اسفندماه برگزار می‌شده است، با جشن لوپرکالیا نزدیک است. جشن ولنتاین را ما ایرانیان برگزار نمی‌کنیم.

مگر خانواده‌هایی که آن‌چیستی ایرانی بودن خود را فرو نهاده‌اند و فرنگی‌وار رفتار می‌کنند.»