مدارس به فوت بندند
ندا گنجی
حدود دو سال پیش، وقتی نمایندگان مردم در ساختمان هرمی شکل مجلس شورای اسلامی، به یک فوریت لایحه مقاوم‌سازی مدارس رای مثبت دادند، بارقه امیدی در دل خانواده‌ها متولد شد.

عکس: سعید عامری
از این جهت که به زودی بساط مدارسی که در حال فرو ریختن است، برچیده می‌شود. امید به نوسازی وقتی قد کشید که چهار میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی به این امر اختصاص یافت؛ اما در شرایطی که دو سال از تصویب این لایحه می‌گذرد و حتی یک سوم این بودجه نیز در اختیار آموزش و پرورش قرار گرفته آمار دقیقی از تعداد مدارسی که مقاوم‌سازی شده‌اند یا تحت عملیات تخریب و نوسازی قرار گرفته‌‌اند، ارائه نشده است. البته اگر هراز گاهی نیز آماری مبنی بر ساخت مدارس هم ارائه شود، مربوط به مدارسی است که در روستاها ساخته می‌شوند؛ درحالی که به نظر می‌رسد شهرهای بزرگی که با معضل مدارس فرسوده دست و پنجه نرم می‌کنند، در شرایط بحرانی‌تری روزگار می‌ گذرانند؛ چرا که با وقوع زلزله‌ای نه چندان پرقدرت، هزاران دانش‌آموز قربانی خواهند شد. البته وضعیت برخی از این مدارس به حدی بغرنج است که برای فروریختن نیاز به زلزله ندارند و با کوچکترین رعشه‌ای که عبور یک کامیون بر پیکرشان بنشاند به یکباره فرو می‌‌ریزد. اما جای بسی سوال است که با گذشت دو سال چرا هنوز یک تصمیم قطعی برای نوسازی ۶۰هزار مدرسه فرسوده اتخاذ نشده است. در این میان نیز بازار اظهارات ضد و نقیض داغ داغ است؛ به طوری که رییس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس از فرصت کمی که برایش تعیین کرده‌اند، گله‌مند است و می‌گوید: «مقام‌سازی مدارس فرسوده تنها در فصل تابستان امکان‌پذیر است و در مدت چهار سال تنها ۳فصل برای مقاوم‌سازی زمان داریم.»
از دیگر سو وزیر سابق آموزش و پرورش نیز از افزایش سرعت مقاوم‌سازی در دو سال آینده خبر داد که در ادامه اظهار‌نظرها پیرامون این بحث، ناگهان خبری مبنی بر اینکه ایران توان علمی مقام‌سازی را ندارد، منتشر می‌شود، و این چنین سوالی در ذهن‌ها پدید می‌آید که اگر ایران توان علمی مقاوم‌سازی را ندارد، پس یک‌میلیارد و 500 میلیون دلار در کدامین طرح هزینه شده است؟
شیرزاد عبدالهی کارشناس مسائل آموزش و پرورش در این خصوص می‌گوید: «مسوولیت ساخت و تعمیر مدارس برعهده سازمان نوسازی و تجهیز مدارس در قالب معاونت عمران قرار گرفته است که طی دو سال گذشته که علاوه بر بودجه مقاوم‌سازی بالغ بر یک هزار میلیارد هم برای تعمیرات جزئی مدارس مانند آسفالت کاری و نقاشی به آن اختصاص یافته است. اما متاسفانه این سازمان در برف و بارندگی اخیر که موجب تخریب سیستم آب‌رسانی و بخش‌های دیگری از مدارس شد، از زیر بار مسوولیت شانه خالی کرد و مدیران آن مدعی شدند: به ما مربوط نمی‌شود و اینکه برای برف‌روبی مدارس بودجه‌ای نداریم.»
شنیده‌ها حاکی از آن است که در برخی از مدارس منطقه10 آموزش‌وپرورش، در اثر بارندگی گچ سقف کلاس‌ها فرو ریخته به طوری‌که در حین بارندگی قطرات آب از سقف چکه می‌کند.
دراین میان، والدین از هوارشدن سقف بر سر فرزندانشان ابراز نگرانی می‌کنند. بنابراین به این خانواده‌ها توصیه می‌کنیم که هنگام بارندگی تعدادی تشت را به مدرسه‌ها هدیه کنند که آب به داخل آنها چکه کند نه به سر و روی دانش‌آموزان.
سرانه مدارس پرداخت نشده
عبداللهی با تایید تخریب شدن سقف کلاس‌ها می‌افزاید: «برف اخیری که آمد بسیار سنگین بود تا آنجا که برخی از پشت‌بام‌های مدارس که عایق مناسبی نداشته‌اند، آسیب دیده‌اند. در عین حال سرانه دانش‌آموزان نیز با گذشت ۱۱ماه از سال هنوز پرداخت نشده.»
این سرانه که به ازای هر دانش‌آموز 10 تا 20هزار تومان است که به عنوان کمک دولت برای مصارفی چون هزینه‌های جاری مدرسه و آب و برق به مدارس تعلق می‌گیرد که با این سرانه شاید برخی از این آسیب‌دیدگی‌ها ترمیم می‌شد.»
این کارشناس مسائل آموزش و پرورش ادامه می‌دهد:«در این میان مدیران مدارس نیز اقدام به اخذ کمک‌های مردمی می‌کنند که این خلاف قانون است که این امر به مثابه ریسکی بزرگ تلقی می‌شود. البته در این میان مرز مشخصی میان کمک‌های داوطلبانه و اجباری وجود ندارد و این مرز سیال است.»
او تاکید می‌کند: «مدیر مدرسه چاره‌ای ندارد. گاهی مدیران، برای تامین هزینه مدارس چک می‌کشند که در بسیاری مواقع و این چک‌ها نیز برگشت می‌خورد. در این شرایط تعطیل کردن مدارس هم ممنوع است.»
او در ادامه با اشاره به اینکه مقاوم‌سازی مدارس از عهده یک سازمان خارج است، تاکید می‌کند: «موسسه زلزله‌شناسی و وزارت مسکن ناظران این طرح معرفی شدند؛ اما به تدریج نظارت موسسه زلزله‌شناسی رد شد که باید گفت سازمان نوسازی و تجهیز مدارس به تنهایی قادر به اجرای چنین طرح عظیمی نیست و نتیجه‌ای جز این ندارد که پس از دو سال اعلام می‌شود، ظرفیت علمی مقاوم‌سازی را نداریم.
به علاوه در خبرها اعلام می‌شود که در سراسر کشور 200 تا 300مدرسه تخریب و نوسازی شده‌اند که نسبت به حجم عملیاتی که باید انجام شود، ناچیز است.»
عبداللهی یادآوری می‌کند:« هم‌اکنون نیمی از زمان تعیین شده سپری و ۴۰درصد بودجه نیز هزینه شده که میزان پیشروی در طرح در حد ۵درصد هم نیست. در حال حاضر ۳۰هزار مدرسه مخروبه در کشور وجود دارد که باید تخریب شوند و ۳۰هزار مدرسه که نیازمند مقاوم‌سازی است. بنابراین مسوولان سازمان نوسازی مدارس، باید برای تنویر افکار عمومی اعلام کنند چه تعداد مدرسه در کدام شهر تاکنون تخریب یا مقاوم‌سازی شده است؟
این کارشناس می‌افزاید: البته هیچگاه آمار مدارس مقاوم‌سازی شده و همچنین تخریب و نوسازی شده از یکدیگر تفکیک نمی‌شوند؛ در حالی‌که این دو کاملا از یکدیگر متمایزند. در حال حاضر معیار سنجش فرسودگی یک مدرسه بر اساس عمر ساختمان است. اما باید اذعان کرد مدارسی که در حال حاضر 10سال از عمر آنها می‌گذرد به گواهی مهندسان فنی به هیچ وجه مقاوم نیستند. حمزه شکیب رییس کمیته ایمنی شورای شهر تهران نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «بعید می‌دانم در تهران 20مدرسه هم نوسازی یا مقاوم‌سازی شده باشد.»
او پیرامون اینکه آیا کشور از ظرفیت علمی مقاوم‌سازی برخوردار است یا خیر، می‌افزاید:
«علم و دانش این کار تنها نزد دانشگاهیان است. حذف دانشگاهیان از فرآیند مقاوم سازی و واگذاری کار به شرکت‌های مهندسی حرفه‌ای، ما را با مشکل مواجه خواهد کرد؛ چرا که این شرکت‌ها از ظرفیت علمی کافی بهره‌مند نیستند.
بنابراین باید راه ورود دانشگاهیان را به این عرصه باز کنیم. به جرات می‌توانم بگویم که تنها ۵درصد مشاوران حرفه‌ای در این زمینه تسلط دارند تا جایی که مسوولان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی هم نظر مثبتی بر این دفاتر نداشتند.»
بازخواست می‌کنیم
دوگانی، یکی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی نیز می‌گوید: «از آنجایی که کشور با انواع حوادث و بلایای طبیعی دست و پنجه نرم می‌کند، در سال ۱۳۸۴ چهارمیلیارد دلار به مقاوم‌سازی مدارس اختصاص ‌یافت و اجرای این طرح نیز از سال ۸۵ به طور رسمی آغاز شد. سال اول ۶۰۰میلیون دلار تخصیص یافت و مقرر شد، در سال‌های آتی نیز باید ۹۶۰میلیون دلار به این امر اختصاص یابد.»
او می‌افزاید: «متاسفانه وزارت آموزش و پرورش یا سازمان تجهیز و نوسازی مدارس مقدمات لازم از جمله تامین مصالح ساختمانی برای اجرای این مصوبه را فراهم نکرده است. در اوایل اجرا، وزارتخانه با بعد نظارتی این مصوبه، موافق نبود و مسوولان آموزش و پرورش معتقد بودند نظارت فنی این طرح باید از حیطه اختیارات وزارت مسکن و موسسه زلزله‌شناسی خارج شود.
مجلس با این مورد نیز موافقت کرد، اما از سال گذشته این موضوع به حمل مناقشه مسوولان سازمان تجهیز و نوسازی مدارس و کمیسیون آموزش مجلس تبدیل شده؛ چرا که ما به دنبال آن هستیم که مدارسی که بر اساس این طرح ساخته می‌شوند، مطابق اصول فنی معماری و اقلیمی باشند؛ اما متاسفانه انتظارات ما برآورده نشده است، البته این سازمان بارها از سوی کمیسیون بازخواست شده است و در صورت ادامه این روند آنها را دوباره بازخواست می‌کنیم.»
او پیرامون اینکه آیا آماری مبنی بر هزینه بودجه اختصاص داده شده دارد یا خیر، می‌گوید: «آماری ندارم، اما دیوان محاسبات به این امر نظارت می‌کند؛ البته آماری نیز که هم‌اکنون در سازمان نوسازی مبنی بر تعداد مدارس است. نیازمند به تخریب‌ و نوسازی وجود دارد به نظر می‌رسد این آمارها در زمان تصویب بودجه عجولانه تهیه شده است.»