تمبک پرتکنیک‌ترین ساز کوبه‌ای
درست آن زمانی که روح و جسم آدمی خسته از مشتقات و گرفتاری‌های روزمره می‌شود.
درست آن زمانی که روح و جسم آدمی خسته از مشتقات و گرفتاری‌های روزمره می‌شود.
همان زمانی که دیگر میل و اراده به انجام هیچ‌کاری در ذهن انسان نمی‌گنجد، نیاز به وسیله‌ای التیام‌بخش برای جسم و روح به وضوح مشاهده می‌شود و دقیقا همین زمان است که مسکن موسیقی وارد عمل می‌شود. این نوای گرم انواع سازها است که می‌تواند مستمع را برای ادامه کار در طول زندگی با روحیه‌ای کاملا شاد و بشاش هدایت کند. سازها یادگار دیرینه اجداد و نیاکان ما هستند که با نواختن و استماع صدای آنها می‌توانیم مرهمی برای روح و جسم خود بیابیم. از آنجایی که در بسیاری از مراحل زندگی سازها همراهان بسیار مناسبی برای بشر بوده است، امروزه شاهد آن هستیم که از انواع سازها در موسیقی‌های مذهبی، محلی و آیینی و... استفاده‌های بسیار هنرمندانه‌ای می‌شود.
ساز، سیستمی است فیزیکی و قابل ارتعاش، متشکل از بخش‌های مختلف با وظایف خاص. در حالی که نوازنده با اعمال نیرو بر ساز، آن را مرتعش می‌کند برآیند پاسخ‌های اجزای سیستم منتهی به ایجاد خصوصیات کمی و کیفی صوت برخاسته از ساز می‌شود. عالم سازها از تنوع بسیار چشمگیری برخوردار است که سبب شده تا کارشناسان این رشته انواع سازها را به چند دسته متفاوت تقسیم کنند. از میان دسته‌های تقسیم‌بندی شده سازها می‌توان به سازهای کوبه‌ای یا همان پوستی اشاره کرد. سازهایی از قبیل: دف، تمبک، طبل و... که در این مختصر اشاره‌ای کوتاه به یکی از سازهای قدیمی ایران می‌شود.
تمبک، (تنبک، دمبک، دنبک یا ضرب) یکی از سازهای کوبه‌ای پوستی است و از نظر سازشناسی جزو طبل‌های جام شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد. قدمت تمبک با نام پهلوی دمبک به پیش از اسلام می‌رسد و طبق نظر دکتر معین، صورت دگرگون شده همین نام تمبک است. از دیدگاه زبان‌شناسان نیز واژه (Tambourine) که در زبان‌های اروپایی برای تمبک به کار می‌رود از واژه تنبور پهلوی وام گرفته شده است.
تمبک، پرتکنیک‌ترین و کهن‌ترین ساز کوبه‌ای دنیا است که دارای ریتم‌های کاملا همگام با دستگاه‌ها و پرده‌های موسیقی است و هیچ‌گاه در هنگام اجرای نواختن این ساز و برای رسانیدن بهتر آوای ریتم‌هایش نیازی به ملودی احساس نشده است. در هنگام نواختن ریتم‌های تمبک کافی است تا مقداری از حرکت ریز استفاده شود تا زمینه وارد شدن به ریتم بعدی فراهم شود. هنگامی که مشغول به نواختن ریتم‌های ساز تمبک می‌شوید اوج و هنر زیبایی کار در اجرای ریزه‌کاری‌ها و ریز‌های ممتد دیده می‌شود و درست در همین زمان است که روح متلاطم نوازنده را منشا تغییر و خلق ریتم‌های جدید می‌کند که می‌توانیم از استاد بهمن رجبی به عنوان یکی از برجسته‌ترین نوازندگان تمبک اشاره کنیم که در ثبت گفته‌های ما کافی است تا به یکی از اثرهای این هنرمند گوش فرادهید.
ساز همراه
تمبک در چند دهه اخیر پیشرفت چشمگیری کرده و به عنوان سازی تکنواز و مستقل مطرح شده است. چنانچه اگر کمی توجه کرده باشید متوجه خواهید شد که در اکثر کنسرت‌ها و ارکسترهای بزرگ حضور تمبک جزو ملزومات آن گروه به حساب می‌آید و هرجا که بخواهند ریتم‌ها را به وضوح نشان دهند (البته با همراهی سازهای کوبه‌ای) از ساز تمبک استفاده می‌کنند تا نوای انواع ریتم‌ها با شکل بهتری نواخته شود و در دل و جان شنونده تاثیرهای لازم را بگذارد. پیشرفتی که این ساز طی چند دهه اخیر داشته مرهون تلاش‌های استادان این ساز است که در این میان نقش استاد حسین تهرانی به قدری اهمیت می‌یابد که از او می‌توان به عنوان پدر تمبک‌نوازی ایران یاد کرد. البته در جهانی ساختن دوباره این ساز مرحوم ناصر فرهنگ‌فر، مرحوم امیرناصر افتتاح، استاد محمد اسماعیلی، پژمان حدادی و بهمن رجبی نیز نقش‌های بسیار مهمی را ایفا کرده‌اند و هنرها و اجراهای این افراد بوده است تا سبب شده همگان با ریتم‌های کامل قطعات مختلف آن آشنا بشوند. این استادان از آنجایی که در اجراهایشان هیچ‌گونه ضدضربه یا ضربات خارجی نداشته‌اند و همیشه از فن بداهه‌نوازی نیز بهره برده‌اند سبب شده‌اند تا جای خالی ساز
تمبک در هر گروه موسیقی که در آن از تمبک استفاده نشده است به وضوح دیده شود.
انواع تمبک
در حال حاضر و در بازارهای عرضه ساز از انواع تمبک‌هایی با تنه فلزی و تنه چوبی سخن به میان آمده است که بیشتر قریب به اتفاق نوازندگان حرفه‌ای تمبک از نمونه‌های فلزی این ساز استفاده نمی‌کنند. چرا که آنها معتقدند با ساخت بدنه فلزی این ساز و استفاده از آن دیگر تمام ریزه‌کاری‌های نواختن که در برخی از سیستم های آن از بدنه تمبک هم استفاده می‌شود را نمی‌توان به خوبی اجرا کرد و دوم اینکه صداهای زیرتری نسبت به نمونه‌های چوبی از تمبک‌های فلزی حاصل می‌شود و از آنجایی که هنوز در کشورمان سازندگان به نام چون استاد امیرهمتی فعالیت خود را ادامه می‌دهند دیگر هیچ جای خالی برای استفاده از سازهای فلزی دیده نمی‌شود.
امیر همتی از ارزنده‌ترین اساتید ساخت برخی سازها به ویژه تمبک است. وی در ارتباط با مراحل ساخت تمبک می‌گوید: در مرحله اول باید به فکر تهیه یک چوب مناسب بود. چوب گردو بهترین و مناسب‌ترین گزینه برای ساخت بدنه تمبک است؛ چرا که مرغوبیت، رگه‌های زیبا و جذاب ودارا بودن دوام و استحکام از جمله مزیت‌های این چوب است. بعد از تهیه چوب و کندن پوست آن توسط تیشه نوبت به مرحله خراطی و شکل‌دهی می‌رسد. پس از پایان شکل‌دهی به ساز بدنه چوبی تمبک مدتی حدود چهار ماه را در کیسه یا جایگاه‌های ویژه محبوس می‌شود و سپس مدت یک سال در هوای آزاد نگهداری می‌شود البته این چوب‌ها به طور حتم و الزاما باید گرمای یک فصل تابستان را تجربه کنند.
هنگامی که بدنه ساخته شده از تمامی این مراحل با سربلندی بیرون آمد دیگر نوبت پوست‌کشی بر روی آن می‌رسد. بهترین پوست برای استفاده در ساز تمبک از نظر استاد همتی قسمت‌هایی از پوست نخاع و زیر شکم گوساله است و بعد از کشیدن پوست بر روی دهانه قریب به سی‌سانتی تمبک ساز آماده نواختن می‌شود.
پیشرفت این ساز در‌حال‌حاضر به قدری بالا رفته است که یکسری مشاغل از قبیل ساخت‌وساز، فروش و آموزش آن جزو مشاغل امروزی محسوب می‌شوند.
میدان بهارستان یکی از مراکز عظیم فروش سازهای کوبه‌ای است که در میان دل خود چندین فروشگاه را جای داده است تا با قرار گرفتن کنار یکدیگر بتوانید یک ارتباط مناسب در سیستم عرضه و تقاضای تمبک را داشته باشند.
به کسانی که قصد خرید این گونه سازها را دارند توصیه می‌شود که حتما در هنگام خرید از مهرهایی که سازندگان بر روی مصنوعاتشان حک می‌کنند مطمئن شوند که سازها اصلی است و جلوی سوءاستفاده افراد سودجو را بگیرند.
توضیح: تمبک اعلا و خاص ساخته امیرهمتی کمتر در بازارهای خرید و فروش این ساز دیده می‌شود و تنها خریداران این نوع تمبک استادان نوازنده این ساز هستند.
ارسال نظر