صرع را بهتر بشناسیم

مریم خباز

... ناگهان هوشیاری‌اش را از دست می‌دهد، عضلاتش سفت می‌شود و دست و پا و بدنش تکان‌های غیرقابل کنترلی می‌خورند. کف به دهان می‌آورد و دندان‌هایش قفل می‌شود. او دیگر هیچ چیز را احساس نمی‌کند. چند دقیقه در حالت نیمه‌هوشیار باقی می‌ماند و بعد یا به خواب عمیقی فرو می‌رود و یا ناخواسته گیج می‌خورد. او «صرع» دارد. درد زیادی می‌کشد، اما اگر در جمع خانواده‌اش نباشد، غریبه‌ها از او می‌ترسند. ولی او ترس ندارد، او بین بودن و نبودن و رفتن و ماندن در حال نبرد است.

می‌گویند صرع قدمتی به بلندای حیات انسان دارد؛ آن زمان که پا به پای بشر بوده و تا او نیز باشد، خواهد ماند. اگر کتاب پرورق تاریخ را مرور کنید حتما جایی از آن به سلسله‌ای ایرانی برمی‌خورید که کوروش مرد بزرگ هخامنشی می‌زیسته. داستان زندگی او و پسرانش آنقدر غرور در روحت می‌دمد که حد ندارد، ولی سرگذشت کمبوجیه شاه مقتدر ایران که فقط یک بیماری از پایش درآورد متاثرت می‌کند و صرع تاج شاهی را از سر او انداخت.

نگاه‌های متحیر و چشمان از حدقه درآمده با وردهایی که پیرترها می‌خواندند و خطوطی که با چاقو بر زمین می‌کشیدند، تنها واکنش مردمان قدیم به بیماری صرع بود. اما امروزه با پیشرفت علوم، صرع نه یک بیماری ماورایی که نوعی اختلال در کار مغز معرفی می‌شود. درواقع این بیماری چیزی نیست، جز حملاتی ناگهانی و تکان‌دهنده که در طول آن رفتارهای غیرطبیعی و نامناسب از فرد بروز می‌کند. برخلاف تصور قدیمی‌ها صرع بیماری نیست آن هم از نوع مسری‌اش؛ بلکه تنها یک علامت است که از نامنظم کارکردن بخشی از مغز حکایت می‌کند. وقتی مغز به طور طبیعی کار کند یک سری امواج الکتریکی از خود ساطع می‌کند که این امواج مانند الکتریسیته در مسیر اعصاب مغزی عبور می‌کند. اما وقتی کسی دچار صرع (اپی لپسی) می‌شود یکسری از این تشنج‌ها و توفان‌های الکتریکی در مغزش به طور مرتب و با فاصله زمانی خود به خود ایجاد شده و خاموش می‌شود که این توفان الکتریکی بسته به محل آن در مغز علائم و نوع تشنج را تعیین می‌کند.

گاه علت صرع وجود یک اختلال ساختمانی در مغز است، اما در اغلب موارد هیچ علت خاصی برای آن یافت نمی‌شود. در برخی از کودکان مبتلا، حملات تشنجی به دنبال یک محرک حسی مثل نورهای درخشان و شدید بروز می‌کند، ولی در برخی دیگر هیچ عامل شروع‌کننده‌ای وجود ندارد. ولی به طور کلی عواملی چون تومورهای مغزی، بیماری‌هایی که بر رگ‌های خونی مرکزی اثر می‌گذارند، انواع سموم، وارد آمدن آسیب شدید به مغز، سوءمصرف الکل یا مواد، تب بالا، سابقه خانوادگی و پایین بودن قند خون از عوامل بروز این بیماری عنوان می‌شوند.

صرع را به جز در موارد نسبتا نادری که آسیب، تومور یا عفونت مغزی قابل درمان علت بروز آن بوده است، نمی‌توان درمان کرد.

اما با کمک داروهای ضدتشنج می‌توان از بروز بسیاری از حملات صرعی جلوگیری کرد،به طوری که فرد می‌تواند زندگی تقریبا طبیعی داشته باشد.

با این وجود به تازگی متخصصان موفق شده‌اند بیماری صرع را از طریق پیوند مغزی درمان کنند. متخصصان دانشگاه کالیفرنیا موفق شدند با انجام آزمایشاتی روی موش‌های آزمایشگاهی مبتلا به صرع از طریق پیوند مغزی روشی را برای درمان این بیماری کشف کنند. آنها با استفاده از اسکن مغز، رگ‌های عصبی که موجب ایجاد صرع می‌شوند را تشخیص می‌دهند و از طریق استفاده از الکترودهای زنده روش پیوند مغزی را اجرا کنند. متخصصان قادرند در هشت منطقه در مغز این پیوند را انجام داده و الکترودهای زنده را به رگ‌های عصبی که بر جریان یافتن خون اختلال ایجاد کرده و موجب بروز صرع می‌شوند، پیوند بزنند.

افراد مصروع چگونه ازدواج و زایمان کنند؟

براساس آمارهای رسمی تقریبا ۵۰میلیون نفر در دنیا مبتلا به صرع هستند. به طور میانگین از هر ۲۰۰نفر یک نفر مبتلا به صرع است و از هر ۵۰نفر یک نفر حمله صرع را در طول زندگی‌اش تجربه کرده است. همچنین هر سال بیش از ۳۰هزار نفر دچار صرع می‌شوند که ۱۰هزار نفر آنها کودک هستند.(به نقل از دکتر پروین پورطاهریان، متخصص مغز و اعصاب)

این آمارها گویای این واقعیت است که یا حتما در طول زندگی‌مان با یک بیمار صرعی مواجه خواهیم شد یا لااقل شرح حالش را خواهیم شنید. حال ممکن است خود ما یک بیمار مبتلا باشیم آن وقت است که باید اطلاعاتمان در این زمینه کامل باشد.

از آنجا که افراد مصروع اغلب اوقات زندگی‌شان همچون افراد عادی سپری می‌شود، پس می‌توانند با فرد مورد نظرشان ازدواج کنند، اما از آنجا که بخشی از اوقات زندگی‌شان غیرعادی است باید هنگام ازدواج راستگوتر و دقیق‌تر از دیگران باشند. فرد مصروع نباید بیماری خود را در زمان ازدواج کتمان کند و باید حقیقت را با صداقت به همسر خود بگوید و با پزشک نیز مشاوره انجام دهد.

روان‌پزشک نقش کلیدی را در مورد مشکلات و بیماری‌هایی که در کنار صرع وجود دارد، ایفا می‌کند و می‌تواند در مورد مداخلات دارویی (تداخل عمل واثر داروها با یکدیگر) جهت درمان بیماری‌های همراه با صرع، راهنمایی و مشاوره به بیمار، همسر و خانواده ارائه دهد.

یکی از مشکلات عمده، نگرش‌ها، دانش‌ها و باورهای غلط فرد یا خانواده یا خانواده همسر او در مورد بیماری است. حتی علاوه‌بر آنها، این باورهای غلط در خود پزشکان نیز در مورد ازدواج یک فرد مصروع می‌تواند وجود داشته باشد.

مساله دیگر این است که بعضی از افراد ازدواج را نجات‌دهنده، شفا و راه‌حل قطعی مشکلات خود می‌دانند و فکر می‌کنند هر مشکل روانی جسمی که وجود داشته باشد، ناشی از فشارها و مشکلات جنسی است و به دنبال آن حکم ازدواج را صادر می‌کنند.پس در زمان مشاوره روان‌پزشکی، پزشک ابتدا به نگرش‌های فرد توجه می‌کند به اینکه آیا این نگرش‌ها به ازدواج فرد صدمه می‌زند؟ در غیر این صورت فرد را مجاز به ازدواج می‌داند. دومین مساله‌ای که پزشک مدنظر قرار می‌دهد، این است که آیا بیماری‌های همراه در یکی از طرفین وجود دارد یا خیر؟ نکته دیگری که در ازدواج باید به آن توجه کرد کفایت روانی - عاطفی بیمار است و اینکه آیا فرد مصروعی که حملات وی کنترل‌شده و مانعی برای ازدواج ندارد، کفایت همسری، پدر یا مادر بودن، بارداری و ... را دارد یا خیر؟!

نکته بسیار کلیدی و مهم در مشاوره قبل و بعد از ازدواج، آموزش‌های جنسی است که متاسفانه در کشور در مورد آن سکوت می‌شود و حتی پدر و مادرها نیز نوعی خود سانسوری را در این مورد پیش می‌گیرند. لذا بهترین زمان اطلاعات گرفتن از بیماران راجع به مسائل جنسی، زمان شروع بحث خواستگاری و ازدواج است که بسیاری از مراجعین در مورد این موضوع یا اطلاعات ندارند یا اطلاعات غلطی دارند.

بنابراین کار کردن روی آموزش‌های جنسی، شناخت فرد روی فیزیولوژی خود، اطلاعات هورمونی، اطلاعات آناتومیک، اطلاعات روان‌شناختی، دوران بارداری، شناخت داروها، اثرات آن بر روی بارداری و جنین و ... موضوعاتی هستند که در قالب آنها می‌توان اطلاعات مربوط به مسائل زناشویی، آموزش‌های جنسی و به ویژه جلوگیری از بارداری را به مراجعین ارائه کرد، چراکه در ماه‌ها و سال‌های اولیه این افراد باید از بچه‌دار شدن جلوگیری کنند و چگونگی تاثیر این داروها بعد از ازدواج نیز بررسی شود.در مورد بارداری این افراد هم باید بسیار دقیق عمل کرد.بهترین روش در بارداری این است که قبل از بارداری برنامه‌ریزی صحیحی در این مورد وجود داشته باشد و فرد مصروع این مساله را با پزشک خود و پزشک زنان در میان گذارد تا داروی مناسبی برای وی تجویز شود و در طول دوران بارداری تحت‌نظر باشد تا اگر احساس شد مشکلی برای بیمار و جنین به وجود می‌آید با بررسی‌های انجام‌گرفته بتوان برخورد مناسبی با این مساله داشت.

داروها نیز در حین بارداری ادامه پیدا می‌کند و نحوه زایمان هم بنا به تصمیم پزشک است. بعد از زایمان نیز مادر می‌تواند به فرزند خود شیر دهد، زیرا مصرف داروها تاثیر منفی در فرزند وی ندارد، بلکه توجه به این مساله ضروری است که اگر خانم باردار در دوران بارداری بدون مشاوره پزشک، خودسرانه داروی خود را قطع کند و دچار حمله تشنج شود، این امر می‌تواند برای وی خطرناک باشد.