بازار هزار ساله

میرمحمد طجوزی

در تمام شهرهای کشورمان مراکزی وجود دارد که همگان به سوی خرید و فروش انواع کالاهای متفاوت در آن محل می‌روند. بازار در هر شهری به‌خصوص شهرهای تجاری و صنعتی سمبل مدیریت است که در طول قرن‌ها و تحت تاثیر دیگر شهرها شکل گرفته است. عکس: CHN

جالب این است که وجود بازار در شهرها بیانگر ارزش، رشد و موفقیت آن شهر است و رابطه بسیار نزدیکی با جمعیت و بافت شهری دارد که عکس‌العمل آن در مشکلات اجتماعی قابل اهمیت است.برخی معتقدند بازار همیشه با زندگی روزمره مردم ارتباط مستقیم دارد و محور جاذبه اجتماعی و اقتصادی به صورت ضمانت رونق اقتصادی محسوب می‌شود.

خلاصه بازار و مخصوصا بازارهای ایران در تمام نقاط جهان شناخته شده‌اند و همگان بازار را مرکز ارتباطی تجاری میان شهرها می‌دانند.

از جمله بازارهای شناخته شده و کهن ایران می‌توانیم از بازار قزوین که عمری یک‌هزار ساله نیز دارد، یاد کنیم.

بازار امروزی قزوین همانند بازار تهران در دوره صفویه بناشد، ولی سیر تکاملی خود را در عهد قاجار دنبال کرد. البته رشد این بازار به علت آن است که در زمان صفویه شهر قزوین به عنوان پایتختی نائل آمد و سبب شد این شهر و بازارش جلوه‌های باستانی حایز اهمیتی داشته باشد.

بازار قزوین اهمیت و بزرگی خود را در دوران قاجار با ایجاد کاروانسراها و سراها و تیمچه‌ها به دست آورد و با قرار گرفتن شهر قزوین در محور ارتباطی پایتخت به غرب و شمال ایران این بازار نیز موقعیت و حساسیت قابل توجهی در اقتصاد کشور پیدا کرد.

این بازار با ۱۴ هکتار مساحت بر سر ورودی اصلی که از دو ورودی خیابان امام خمینی (شمال) و یک ورودی از خیابان مولوی (غرب) است که بر روی محور شمال، جنوب قرار گرفته است.

بازار قزوین پس از نه قرن گذشت از عمرش یک جابه‌جایی عظیم از جنوب به شمال داشته است و این جابه‌جایی تا حدی است که مسجد جامع کاملا از بافت بازار جدا شده و هم اکنون ارتباطی بین بازار و مسجد جامع دیده نمی‌شود.

در حال حاضر بازار قزوین خارج از عملکرد تولیدی بسیار ناچیز خود، نقش تعیین‌کننده‌ای در توزیع محصولات کشاورزی به دیگر مناطق دارد.

این بازار شامل راسته‌های مختلف و بازارچه‌هایی می‌شود که هم اکنون تعداد زیادی از این سراها و بازارچه‌های کهن‌سال به دلیل بی توجهی از بین رفته است.

اما راسته‌هایی که هنوز پا برجا مانده‌اند هر کدام به یک صنف خاص تخصیص داده شده است و از جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌رود.

اما ستایش ناصرخسرو از رونق و گستردگی بازار دوره سلجوقی قزوین نشانگر فراوانی سراها و تیمچه‌ها و مراکز دادوستد شهر است با این که تعداد زیادی از این بازارها تخریب شده و اثری از آنها باقی نمانده هنوز مجموعه‌های زیبا و استواری در بازار قزوین وجود دارد که روزگار گذشته را به یاد می‌آورد.

بازارهای آهنگران، علاقه‌بندها، بزازها، بلوزفروش‌ها، پالاندوزها، پوست‌فروش‌ها، پنبه‌فروش‌ها، چیتگرها، خراط‌ها، حلبی‌سازها، زرگرها و ریسمانچی‌ها، علاف‌‌ها (علاو راسته)، عطارها، کهنه‌فروش‌ها، مسگرها، گیوکش‌ها، نجارها از یادگار‌های این بازار محسوب می‌شود. البته بازارچه‌های آقا، آقاکبیر، معصوم، استاد علی نجار، باغ شاه، مسجد ملاجعفر، حاج ادریس، حاج حسنعلی، حاج شیخ، محمد ابراهیم، حاج محمدحسین جدید، محمد رحیم، حاج میرحسن، بازارچه خیابان زعفرانیه، صمدیه، کدخدا، گذر شیخ‌آباد، میدان گاه و سعدالسلطنه نیز از بازارچه‌های مشهور بازار قزوین به حساب می‌آیند. ولی بد نیست بدانید بازار شهر قزوین نیز همانند بازار تهران در رکود فصلی نزدیک به ماه محرم به سر می‌برد و جالب این که مهدی سالارنیا از کسبه این بازار می‌گوید: نباید فراموش کنیم که بازار تهران قلب تمام بازارهای ایران است. همان طور که می‌دانید شهرهای مختلف اکثر وسایل مورد نیاز برای بازار خود را از بازار تهران تهیه می‌کنند و در نتیجه اوضاع بازار تهران نیز بر تمام بازارها تاثیر می‌گذارد و در حال حاضر که نزدیک ماه محرم شده‌ایم، بازار تهران رکود خود را شروع کرده که این رکود به بازار قزوین نیز راه پیدا کرده است.

برخی از شهروندان قزوینی معتقدند با توجه به ایجاد راه‌های ارتباطی و سریع به تهران آنها نیز می‌توانند هر چند وقت یکبار به بازار تهران مراجعه کنند تا گذشته از یک مسافرت گردشگری و بازدید از بنای تاریخی بازار شهر تهران یک سری از کالاهایی که در بازار شهر قزوین وجود ندارد را در این بازار تهیه کنند که این رفت و آمد نیز می‌توانند برای آنها هم جنبه گردشگری داشته باشد و هم این که آنها می‌توانند گذشته از مرتفع کردن نیازهای خودشان به نوعی به تجارت‌های خیلی کوچک بپردازند. این عمل نیز جزئی از مشاغل گروهی از شهروندان قزوینی درآمده است.

مهران سهرابی از کسبه بازار قزوین می‌گوید: از همان زمان که تحصیل در دانشگاه‌های قزوین دیگر مختص به شهروندان قزوینی نیست و از تمام نقاط کشور به این دانشگاه‌ها مراجعه می‌شود، بازار این شهر تا حدی رونق پیدا کرده است و البته کمی هم سبب ورود تورم به این بازار شده است.

بازار قزوین و قدیمی‌هایش

حاج نورالدین ترابی پیرمردی هفتاد و سه است که هنوز هم به شغل عطاری مشغول است. وی در رابطه با دوران کاری‌اش در این بازار می‌گوید: شغل عطاری میراثی است که از گذشتگان به من ارث رسیده است. این شغل یادگار پدر من است. یاد دارم حدود پنج، شش سال بیشتر نداشتم که به گفته پدرم صبح‌ها با او به بازار می‌رفتیم و با هم شروع به فروش لوازم خود می‌کردیم. در آن دوران که پزشک کمتر بود، مردم بیشتر بیماری‌های خود را به عطارها می‌گفتند و این عطارها بودند که برای رفع بیماری آنها و بهبودشان داروهای گیاهی را با یکدیگر مخلوط می‌کردند و درمان درد آنها را به ایشان می‌دادند، ولی امروزه دیگر با وجود تعداد بسیار زیاد دکترها و متخصصان دیگر کمتر کسی به سراغ طب سنتی می‌آید و کسب و کار ما نیز دیگر رونق آن روزها را ندارد.

حاج نورالدین با گذشت بیش از شصت سال سابقه حرفه‌ای در رابطه با بازار قزوین می‌گوید: امروز بازار قزوین از وضعیت بسیار مناسبی برخوردار است و این مردم قزوین هستند که با همدلی و همفکری می‌توانند بازار شهرشان را پابر جا نگاه دارند.