گزارشی از نمایشگاه موسیقی و شنیداری در سالن حجاب
از کجا می‌آید این آوای دوست؟
رهام وزیری - دست‌اندرکاران جشنواره موسیقی فجر، امسال سعی کردند تا از هر نظر جشنواره‌ای متفاوت برگزار کنند. عکس: نسیم گلی
شاید برپایی نخستین نمایشگاه موسیقی و آثار شنیداری نیز گامی در این راستا باشد. این نمایشگاه که در مجموعه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (سالن حجاب) برپا شده است حول محور سازسازی، آموزش موسیقی و ارائه نرم‌افزارهای موسیقایی و چندرسانه‌ای دور می‌زند.
اما شلوغ‌ترین بخش نمایشگاه جایی است که غرفه‌های سازندگان سازها و ادوات موسیقی برپا شده است.
در دنیای موسیقی، سازگران شاید گمنام‌ترین قشر باشند. هرچند همه این نغمه‌های هوش‌ربا که از سرپنجه نوازندگان خارج می‌شود، بدون تیشه‌های عاشقانه‌ای که آنها بر پیکر چوب می‌زنند، امکان‌پذیر نخواهد بود.
اکثر سازندگان ساز، خود نوازندگانی بوده‌اند که شوریدگی ساز تراشی را بر شیدایی زخمه زدن ترجیح داده‌اند.
چه آنکه اگر به دست‌های هنرمند سازگران نگاه کنی از نرمی دست نوازندگان خبری نیست.
سال‌ها سوهان‌کشی و تیشه‌زنی بر چوب‌های مختلف و سایش دست با ابزار پولادین، انعطاف لازم برای نوازندگی را از سرپنجه‌ها می‌رباید و در برابر قدرت خلق سازهایی را می‌دهد که جان جان موسیقی ما است.
از این روست که گردآوری سازگران در این نمایشگاه اقدامی در خور توجه و ستودنی است. اما در این نمایشگاه جای بزرگان سازتراشی ایران خالی است.
اینجا جایی است که بر صدر آن باید قنبری مهرها، ژاله‌ها و حلمی‌ها بنشینند و قدر ببینند.
در این نمایشگاه است که باید طنین تار فرهمند را به گوش مردم برسانند تا سره ساز از ناسره مشخص شود.
نبودن فیلتر و گروه کارشناسی برای گزینش شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه شاید اولین ایرادی است که به چشم می‌آید. برخی سازگران، انبوه تولیدات خود را به نمایشگاه آورده‌اند.
برپایی همزمان نمایشگاه و فروشگاه آفتی است که در بسیاری شاخه‌ها گریبان‌گیر صنعت نمایشگاهی ایران است.
در اینجا نیز این مشکل به چشم می‌آید. بسیاری از غرفه‌ها بیشتر برای فروش آمده‌اند تا نمایش سر گل سازهایشان. و البته قیمت‌ها را هم اندکی بالاتر آورده‌اند.
کمتر غرفه‌ای را می‌توان یافت که به غرفه‌آرایی اهمیت داده باشد و بیشتر سعی کرده‌اند هر چه می‌شود ساز بیشتری را در همان فضای محدودی که به آنها اختصاص یافته است در معرض دید قرار دهند.
در این میان هستند غرفه‌هایی که دکوربندی مناسب همراه با نورپردازی چشم‌نواز دارند و ساز ایرانی را آن‌گونه که در شان آن است به نمایش گذاشته‌اند.
غرفه‌هایی که ساز دف و تار دارند بیش از دیگر غرفه‌ها جمعیت را به سوی خود کشیده‌اند. در برخی غرفه‌ها هم پیران و جوانان
تار نوازی را می‌بینی که دقایقی به نوازندگی مشغول می‌شوند و کافی است تا مضرابی به تاری بخورد و این دردانه‌ساز ایرانی گوش‌های مشتاق را به سوی خود بکشد و چه زیبا است سخاوت سازگرانی که بی‌هیچ ترش‌رویی حاصل عشق و تلاش خود را در اختیار نوازندگان می‌گذارند تا لختی به هنرنمایی بپردازند.
سالیان سال است که سازهای ایرانی بی‌هیچ تغییر مشخصی ساخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند و سازهایی که در آنها تغییراتی ایجاد می‌شود چندان مورد توجه و استفاده استادان قرار نمی‌گیرند. حتی اگر استادساز تراشی همچون استاد قنبری مهر این تغییر را ایجاد کرده باشد. سازهای جدیدی همچون دلربای استاد ژاله و شورانگیز استاد علیزاده نیز هنوز نتوانسته‌اند جایی در بستر عام موسیقی پیدا کنند. برپایی نمایشگاه‌هایی از این دست می‌تواند در درازمدت به بستری برای طرح و ارائه ایده‌های نو در سازسازی منجر شود و به مرور زمان مشکل ارکستراسیون سازهای ایرانی را حل کنند.
«سنتور آلتره» نوآورانه‌ترین طرح ارائه شده در نمایشگاه است. این سنتور سعی کرده تا مشکل تغییر کوک را در این ساز پرطرفدار حل کند. یکی از مشکلات ساز سنتور که کارآیی آن را در ارکستر پایین می‌آورد تغییر دادن کوک آن است. در سنتور آلتره این قابلیت با افزودن خرک‌های متحرک ایجاد شده است. این خرک‌ها می‌توانند هرنت سنتور را دو پرده به بالا یا پایین آلتره کنند. این ساز اگرچه اکنون ساخته و ارائه شده است اما هنوز پذیرش آن از سوی اهالی موسیقی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. برای جماعتی که هنوز دعوای نمد سر مضراب را بین خود حل نکرده‌اند، سخت است که خرک‌های متحرک را تحمل کنند!
توحید عباسی سازنده این سنتور که خود شاگردی استادانی همچون اردوان و پشنگ کامکار و استاد مجید کیانی را در کارنامه خود دارد، در مورد ایده ساختن سنتور آلتره گفت: تبدیل کردن سنتور به سازی که قابلیت جهانی شدن و استفاده در ارکستر را داشته باشد ایده اولیه ساخت سنتور آلتره بود و کار مطالعه و ساخت آن سه سال به طول انجامید. وی در پاسخ به این سوال که پذیرش این ساز را چگونه ارزیابی می‌کند، گفت: من خودم را برای مخالفت گسترده‌ای آماده کرده بودم، اما زمانی که این ساز را به استادانی چون استاد روشن‌روان، استاد فخرالدینی و دکتر فرید عمران نشان دادم، با استقبال خوبی روبه‌رو شدم و حتی استاد فخرالدینی ابراز علاقه کردند که این سنتور به ارکستر ملی وارد شود.
اما اکثر کسانی که سنتورآلتره را دیده‌اند از موسیقی‌دانانی هستند که در عرصه موسیقی ارکستری فعال هستند و شرط پذیرش این ساز از سوی جامعه موسیقایی ایران قبول آن از سوی استادان موسیقی ایرانی و سنتورنوازان برجسته کشور است. توصیه عباسی رونمایی این ساز را برای استادان سنتور به بعد از طی شدن مراحل ثبت سنتورآلتره موکول می‌کند و می‌گوید: در میان نوازندگان تعصبی وجود دارد که دوست ندارند و نمی‌خواهند تغییری در شکل سازها به وجود آورند.
غرفه سازسازی ابراهیم برزی که به ساز تار اختصاص یافته است، یکی از غرفه‌هایی است که با توجه به همنوایی دو نوازنده در آن توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب کرده است. ابراهیم برزی که بیش از ۱۵ سال است به ساز تراش با گرایش اختصاصی تار مشغول است در مورد جایگاه سازسازی امروز ایران می‌گوید: وضعیت سازسازی ایران در یک دهه اخیر پیشرفت بسیاری داشته است و حتی می‌توان گفت از زمان یحیی نیز جلوتر آمده‌ایم. او که الگوی یحیی را برای سازهای خود انتخاب کرده می‌گوید: در حالی که تا ۱۵ سال پیش سازسازی در دست عده معدودی بود اکنون تعداد زیادی سازساز وجود دارند که این کثرت باعث پیشرفت‌هایی شده است.
اما این افزایش سازسازی تبعات منفی نیز در بر داشته است که برزی اینگونه به آن اشاره می‌کند: شاهد هستیم که عده‌ای با انبوه‌سازی‌های خود چوب را حرام می‌کنند. چوب توت چوبی نیست که به راحتی به دست بیاید و تا ۱۵ سال دیگر با روند کنونی امکان اینکه با بحران چوب توت روبه‌رو شویم وجود دارد. عده‌ای از سازتراشان هستند که ماهانه ۴۰ ساز می‌سازند که اینگونه کارکردن، قطعا کیفیت را پایین می‌آورد. این در شرایطی است که این سازها به خارج از کشور می‌روند و آبروی فرهنگ و هنر ما هستند.
وی نبود کارشناسی در تعیین قیمت سازها را یکی از مشکلات اصلی ساز تراشی ایران می‌داند که باعث می‌شود برتری کار خوب در مقابل کار بد مشخص نشود.
در ایران سلیقه و میزان دوستی‌سازتراشان با استادان، قیمت‌ساز را مشخص می‌کند. نوازندگان نیز در مقابل بالا بردن قیمت سازها، آنها را ارزان می‌خرند و گران به شاگردان خود می‌فروشند.
اما در میان همه این گلایه‌ها و ناملایمات، تنها عشق به موسیقی باقی می‌ماند که در جای‌جای این نمایشگاه نوپا به چشم می‌خورد. حتی در غرفه‌هایی که صدای گیزگیز سه‌تارهایشان تاییدی است بر گفته‌های ابراهیم برزی!
ارسال نظر