باران قیمت بر عکاسی ایران
شهرام شریف
اثرعباس کیارستمی-بدون قیمت
موسسه فرهنگی هنری صبا این روزها میزبان بیش از هفتصد عکس از عکاسان ایرانی است که آثار خود را در نخستین اکسپوی این موسسه در معرض نمایش و فروش قرار داده‌اند.

به دلیل تعدد آثار به نمایش در آمده تمام پنج طبقه این موسسه در اختیار آثار ارائه شده قرارگرفته، آثاری که در ابعاد مختلف ( گاه حتی در ابعاد بالای دو متر) بر دیوار این اکسپو قرار گرفته‌اند.
نمایشگاه در یک غروب بارانی آغاز شد در حالی که تعداد قابل توجهی از عکاسانصاحب نام و علاقه مندان عکاسی از ساعتی قبل منتظر گشایش آن بودند. در سالن‌‌‌‌های اصلی نام عکاسان بزرگی که عمدتا در هیچ نمایشگاه گروهی شرکت نمی‌‌‌‌کنند به چشم می‌‌‌‌خورد. عکاسانی چون نصر‌‌‌‌ا... کسرائیان، علی قلم‌سیاه، سیف‌‌‌‌‌ا... صمدیان، عباس کیارستمی، فخرالدین فخرالدینی، امیرعلی جوادیان و ... اسامی‌‌ ‌‌هستند که پیش از این در یک جا بدین‌گونه جمع نشده‌اند. از همین رو است که حضور این تعداد عکاس شاخص که عمدتا آثار خود را در ابعادی بسیار بزرگ در معرض نمایش و فروش قرار داده‌‌اند، چشمان بینندگان را خیره می‌‌‌‌کند.
نخستین تجربه اقتصادی کردن
اکسپوهای مختلفی این روزها برای بسیاری از آثار هنری برگزار می‌‌‌‌شود، با این حال برای کسانی که به آثار هنری علاقه‌مند هستند اکسپوی عکس صبا فرصت بسیار مغتنمی‌‌‌‌است تاضمن بازدید آثاری اصل و منحصر به فرد را از نزدیک دیده، انتخاب کرده و احتمالا خریداری کنند. آثار ارائه شده از طبیعت زیبای ایران گرفته تا عکس‌‌های انتزاعی و حتی تجربه‌‌‌‌های شخصی در تمام طول نمایشگاه امتداد یافته‌اند. عکس‌‌های خبری در کنار عکس‌‌های هنری، عکس‌‌های جنگ در کنار عکس‌‌های سوررئالیستی و از این فرم ناهمگون همه چیزی را می‌‌‌‌توان دید و انتخاب کرد.
عباس عربزاده که با سه عکس در این نمایشگاه حضور پیدا کرده برگزاری این نمایشگاه را یک اتفاق ایده‌آل می‌داند و می‌‌‌‌گوید: رسالت اکسپو معرفی هنرمندان و فروش کارهایشان است و این اکسپو با توجه به تجربه نخست آن بسیار موفق به نظر می‌‌‌‌رسد. هیچ جشنواره‌‌‌ای حتی دو سالانه عکس نتوانسته این تعداد عکاس پیشکسوت و صاحب نام را در کنار عکاسان جوان جمع کند؛ چراکه در اینجا اکسپو عکس‌‌ها را انتخاب نکرد؛ بلکه این عکاسان بودند که عکس‌‌ها را انتخاب می‌‌‌‌کردند.
عربزاده تنوع در ابعاد آثار ارائه شده و حتی در موضوع را نیز موجب ارزشمندی این اکسپو می‌داند و می‌‌‌‌گوید: در هیچ جشنواره‌‌‌ای این تعداد عکس و این میزان عکاس صاحب نام به ارائه آثار نمی‌‌‌‌پردازند؛ هر چند معتقدم در کنار کارهای بسیار قوی که در نمایشگاه شرکت کرده بودند عکس‌‌هایی هم بود که قوت چندانی نداشت.
راهب هماوندی، عکاس خبرگزاری رویتر نیز که خود در این نمایشگاه آثاری ارائه داده معتقد است اکسپو موفق بوده و حداقل آثار برگزاری آن این است که بسیاری از مردم عادت کنند که عکس هم بهایی دارد. راهب هماوندی نیز معتقد است تنوع حاضر در اکسپو کاملا تجربه جدید و مناسبی است؛ هر چند به اعتقاد او بعید است بخش عمده‌‌‌ای از این آثار خریداری شود و ممکن است بسیاری از آنها به منزل عکاس بازگردانده شود.
بازار اعتمادآفرین عکاسی
علی قلم سیاه عکاس صاحب نام و مدرس عکاسی نیز در این نمایشگاه شرکت کرده است. او که آثارش را در ابعادی بزرگ به این نمایشگاه ارائه داده حضورش دراین رویداد را ناشی از روابط عمومی ‌‌‌‌خوب این اکسپو می‌داند، موضوعی که باعث شد که او و بسیاری از استادان دیگر عکاسی حضور در این رویداد را بپذیرند.
به اعتقاد قلم سیاه برگزاری اکسپو یک عمل شجاعانه و قابل احترام است هرچند توان مدیریتی این کار نیز قابل ارزیابی است، اما همین رویداد فرصتی است برای رونق دادن به چرخه اقتصادی عکس در ایران و اعتماد بخشیدن به فعالان این رشته که بدانند عکاسی یک شغل آبرومند و حتی کارآفرین می‌تواند باشد.
به گفته قلم سیاه اما تجربه‌‌‌‌های بعدی اکسپو می‌‌‌‌تواند با طبقه بندی اجتماعی، تبلیغات، طبیعت و ... برگزار شود، موضوعی که به نظم بخشیدن به این اکسپو و مشخص بودن تکلیف خریداران نیز کمک خواد کرد.
به گفته قلم سیاه اما فاصله ما با دنیایی که عکس را خوب خریده خیلی زیاد است و حتی آژانس‌‌‌‌هایی که عکس‌‌هایی را با قیمت‌‌‌‌هایی چون 3 تا 5 هزار دلار از عکاسان ایرانی می‌‌‌‌خرند آنها را با چندین برابر قیمت در نقاط دیگر می‌‌‌‌فروشند که نشان دهنده قیمت پایین آثار عکاسی در ایران است.
حالا با برگزاری این اکسپو که به اعتقاد قلم سیاه می‌‌‌‌تواند بازار مستقیمی‌‌‌‌را برای عکاسان ایرانی ایجاد کند وضعیت می‌‌‌‌تواند تا اندازه‌‌‌ای متعادل‌تر شود هر چند به اعتقاد قلم سیاه ممکن است بسیاری از قیمت‌گذاری‌ها ناشی از پرستیژهای خودساخته و کاذب باشد اما این نمی‌‌‌‌تواند اصل این حرکت خوب را دچار خدشه کند.
بی اطمینانی به عکس
عباس عربزاده معتقد است هنوز در جامعه تعریف درستی از عکس به عنوان اثر هنری نداریم. هنوز بسیاری عکس را یک اثر غیرقابل اطمینان می‌دانند و یکی از دلایل آن این است که عکس را می‌‌‌‌توان در تعداد زیادی منتشر کرد، اما مثلا در مورد نقاشی چنین کاری نمی‌‌‌‌شود. به اعتقاد این عکاس در ایران قیمت عکس فوق‌العاده پایین است و در بهترین شرایط که یک عکس در پنج نسخه هم فروخته شود مجموع آن قابل مقایسه با قیمت یک تابلوی نقاشی نیست. عربزاده حتی مثال می‌‌‌‌زند: قیمت کل آثار این اکسپو به یک میلیون دلار ممکن است نرسد در حالی که قیمت یک اثر نقاشی می‌‌‌‌تواند بسیار فراتر از کل آثار این اکسپو باشد و همین موضوع نشان دهنده نامناسب بودن قیمت عکس در ایران است. به گفته او اثر هنری یا ارزش مادی ندارد یا اگر ارزش‌‌گذاری می‌‌‌‌شود قیمت آن بالا است. الان پول چاپ و قاب یک عکس چهارصد هزارتومان می‌‌‌‌شود در حالی که وقتی این اثر دو میلیون تومان قیمت‌‌گذاری می‌‌‌‌شود خیلی‌‌ها اعتراض می‌‌‌‌کنند.
راهب هماوندی عکاس خبرگزاری رویتر نیز معتقد است عکس در ایران از وضعیت اقتصادی مناسبی برخوردار نیست. نه عکاسی تبلیغاتی و نه عکاسی خبری و نه حتی عکاسی مستند اجتماعی. به گفته وی نبود کپی رایت باعث شده بسیاری از سازمان‌‌ها و ارگان‌‌ها به راحتی آثار عکاسان را در کاتالوگ‌‌ها و بروشورها و کتاب‌‌ها منتشر می‌‌کنند بی‌آنکه به کپی رایت آن و پدید آورنده اثر بهایی بدهند به همین دلیل قیمت کار عکاسی در ایران بسیار پایین است.
به گفته هماوندی مشکل دیگر در نوع نگاه به آثار هنری مثل نقاشی در مقایسه با عکاسی است. برخی می‌‌‌‌گویند مگر عکاس چه کار مهمی‌‌‌‌انجام داده فقط یک دگمه فشار داده و پول چاپ عکس را داده در حالی که در مورد نقاشی اصلا چنین چیزی نمی‌‌‌‌گویند. مثلا نمی‌‌‌‌پرسند چقدر بوم مصرف شده یا چقدر رنگ به کار رفته است. به اعتقاد هماوندی باید نسبت به عکاسی هم همین شکل تصور ایجاد شود باید مردم بدانند که پشت این فشار دگمه چقدر تجربه، خطر، ریسک و هزینه بوده است.
یک پیشنهاد ساده
چند قدم در نمایشگاه می‌‌‌‌تواند آثار مختلفی را در مقابل چشمان بیننده قرار دهد. آثاری از عکاسان فقید و درگذشته چون کاوه گلستان، نیکول فریدنی، صابر انواری یا عکس معروف همافران حسین پرتوی یا آثاری از جهانگیر رزمی‌‌‌‌. اما در میان انبوهی از عکاسان مشهور ایرانی که در این نمایشگاه حضور یافته‌‌اند آثاری از سینماگران عکاس نیز دیده می‌‌‌‌شود. عباس کیارستمی ‌‌‌‌که اساسا علاقه‌مندی‌اش به عکاسی را پیش از این نیز با برگزاری نمایشگاهی از عکس نشان داده بود در این نمایشگاه چهار کار با ابعاد بسیار بزرگ ارائه داده که هیچ کدام قیمت ندارند و قرار است در پایان نمایشگاه به حراج گذاشته شوند. رضا کیانیان ، ناصر تقوایی، نیکی کریمی ‌‌‌‌و ابوالفضل پورعرب نیز از دیگر سینماگرانی هستند که در این نمایشگاه شرکت کرده‌‌اند اما به جز کیارستمی‌‌‌‌ سایر آثار این سینماگران از نظر عکاسی چنگی به دل نمی‌‌‌‌زند اما چنان قیمت‌‌گذاری شده‌‌اند که گویی اثری منحصر به فرد به شمار می‌‌‌‌آیند. به گفته یکی از عکاسان شرکت‌کننده شاید این قیمت‌‌گذاری صرفا از جهت شیئی یادگاری باشد که از سوی هنرمند به یک بازار عکس ارائه شده‌‌اند و ارزش هنری چندانی ندارند.
با همه این اوصاف قدم زدن در این اکسپوی عکس می‌‌‌‌تواند حداقل دو سه ساعت از وقت بازدیدکننده را به خود اختصاص دهد. از این منظر شاید پیشنهاد بازدید و حتی خرید از این اکسپو به جای ماندن چند ساعته پشت ترافیک، پیشنهاد بدی نباشد.
عکس:نگار متین‌نیا