کمتر ولی گران‌تر
غزال صادقی
آمارهای انتشار همواره یکی از عوامل توسعه فرهنگی به شمار می‌روند. میزان انتشار، تعداد عناوین منتشر شده، متوسط بهای کتاب،‌ تیراژ و بهای متوسط بخشی از شاخص‌هایی هستند که خوشبختانه به یمن ارائه انتشار آمار از سوی خانه کتاب طی سال‌های اخیر کاملا قابل‌دسترسی و ارزیابی است. برای تهیه این گزارش آمارهای شش سال اخیر مورد ارزیابی قرار گرفته است.

تعداد عناوین:کمتر از سال قبل
مقایسه میزان نشر در رشته‌ها و موضوعات مختلف طی سال‌های گذشته نشان‌دهنده افزایش و کاهش تواما در آمارها است. به عنوان مثال در زمینه تعداد عناوین منتشر شده کتاب این میزان از ۳۷‌هزار عنوان در سال ۱۳۸۲ به بیش از ۵۵‌هزار عنوان در سال ۱۳۸۶ افزایش نشان می‌دهد.
در سال 82 بیشترین عنوان کتاب منتشر شده در حوزه دین بود که در آن زمان 7‌هزار و 500 عنوان کتاب در این حوزه منتشر شد اما این میزان در سال 86 به حدود 12‌هزار عنوان رسید. البته همین میزان انتشار در سال 86 نسبت به سال قبل از آن یعنی سال 85 حدود 500 عنوان کمتر است. همچنین در زمینه ادبیات هم در سال 82 حدود 7‌هزاروپانصد عنوان کتاب منتشر شده بود که این میزان در سال 86 به حدود 10‌هزار عنوان رسید.
در حوزه هنر در سال ۸۲ حدود یک‌هزارو ۷۰۰ عنوان کتاب منتشر شده بود که این میزان در سال ۸۶ به بیش از ۲‌هزار عنوان رسید که هر چند نسبت به سال قبل از آن رشد چهارصد عنوانی را نشان می‌دهد اما در واقع برابر یا اندکی کمتر از میزان عناوین منتشر شده در سال ۸۴ است.
تیراژ: پایین‌ترین حد
تیراژ کتاب یکی از دیگر شاخص‌های اصلی حوزه کتاب به شمار می‌رود. در سال ۸۲ میزان تیراژ کتاب در حدود ۱۷۴‌میلیون بود که در سال ۸۶ این میزان به ۲۱۴‌میلیون افزایش پیدا کرد. اما در واقع همین میزان تیراژ حداقل ۱۰ میلیون نسخه کمتر از تیراژ کتاب در سال‌های ۸۵ و ۸۴ است. این موضوع در واقع به صراحت نشان‌دهنده کاهش تیراژ کلی کتاب طی سال ۸۶ است. بیشترین تیراژ کتاب در سال ۸۶ متعلق به کتاب‌های حوزه دین با ۶۵‌میلیون نسخه است که نسبت به سال قبل از آن یعنی سال ۸۵ چیزی حدود ۱۰‌میلیون کاهش نشان می‌دهد. کاهش تیراژ کتاب در حوزه کتاب‌های فلسفی بالغ‌بر یک میلیون نسخه، ‌در حوزه کتاب‌های علوم اجتماعی هم یک میلیون نسخه، ‌در حوزه کتاب‌های زبان ۲‌میلیون نسخه،‌ در زمینه کتاب‌های هنری یک میلیون نسخه و در زمینه کتاب‌های تاریخ و جغرافیا نیز یک میلیون نسخه بوده است.
قیمت کتاب:افزایش ادامه دارد
اما به رغم کاهش تیراژ قیمت کتاب طی چهار سال گذشته با روند افزایشی روبه‌رو بوده به طوری که بهای کل کتاب‌ها در سال ۸۶ به بیش از ۴‌هزار میلیارد‌ریال رسید که این میزان‌هزار میلیارد‌ریال بیشتر از سال‌های ۸۵ و ۸۴ و حدود ۲‌هزار میلیارد‌ریال بیشتر از سال ۸۳ است. این بدان معنی است که هر چند طی سال‌های اخیر از تعداد کتاب‌های منتشر شده کاسته شده اما قیمت کلی آنها افزایش یافته است. این موضوع حتی بر بهای متوسط کتاب‌ها هم تاثیر گذاشته به طوری که بهای متوسط کتاب در سال ۸۲ حدود ۱۸۰۰ تومان بوده. این میزان در سال ۸۶ به بیش از ۲۷۰۰ تومان رسیده است. بهای متوسط کتاب در سال ۸۵ حدود ۲۳۰۰ تومان و سال ۸۴ نیز در حدود ۲۱۰۰ تومان بود. متوسط بهای هر صفحه از کتاب‌های منتشرشده در سال ۸۶ بالغ‌بر ۹۸‌ریال بود که این میزان درسال قبل از آن ۸۰‌ریال، ‌در سال ۸۴ حدود ۷۲‌ریال و در سال ۸۳ نزدیک به ۶۳‌ریال بوده است.
سال 87: کاهش تیراژ و افزایش قیمت
بر اساس آمار منتشر شده از سوی خانه کتاب در طول شش ماه‌ نخست سال ۸۷ در حدود ۱۸‌هزار عنوان کتاب منتشر شده که این میزان برابر با یک سوم عناوین منتشر شده در سال قبل از آن است. بر اساس این آمار تعداد کتاب‌های منتشر شده در حوزه دین حدود ۴‌هزار عنوان، در حوزه علوم طبیعی و ریاضیات هزار و ۵۰۰ عنوان و در حوزه هنر ۷۴۲ عنوان بوده است. همچنین تیراژ کل کتاب‌های منتشر شده طی شش ماه نخست سال جاری بالغ‌بر ۷۶‌میلیون نسخه بوده که این آمار نیز حدود یک سوم تیراژ سال گذشته است. بهای کل کتاب‌های منتشر شده در این سال بیش از یک هزار میلیارد ‌ریال برآورد شده و بهای متوسط کتاب نیز در حدود ۳۲۰۰‌تومان است که پانصد تومان بیشتر از بهای متوسط کتاب در سال ۸۶ است.
طولانی شدن مجوزها
اوایل امسال زمانی که وزیر ارشاد گفت که «می‌پذیرم برای برخی کتاب‌ها صدور مجوز طولانی می‌شود» بسیاری تصور کردند این موضوع صرفا در مورد برخی کتاب‌های خاص صدق می‌کند اما اگر پای درد دل بسیاری از اهالی کتاب بنشینید موضوع طولانی شدن مجوزها را به عنوان اصلی‌ترین مشکل نشر یاد می‌کنند. مهدی غبرایی مترجم نام آشنایی است که هم‌اکنون شش عنوان کتاب را در صف مجوز دارد که یکی از آنها «هرگز ترکم نکن» نوشته کازوئو ایشی گورو نویسنده ژاپنی است که غبرایی پیشنهاد ممیزی این کتاب را غیرقابل قبول می‌داند.
در همین حال به نظر می‌رسد موضوع صدور مجوز صرفا برای چاپ نخست یک اثر نیست و برای هر دوره چاپ نیاز به مجوز جداگانه است. به همین دلیل است که «تربیت اروپایی» نوشته رومن گاری اثر دیگر غبرایی که 20 سال قبل منتشر شده و برای چاپ دوباره از هشت ماه پیش برای دریافت مجوز انتشار ارائه شده است اما هنوز هیچ خبری از مجوز نیست. موضوع نیاز به مجوز دوباره برای اثری که پیش‌تر مجوز گرفته حتی موجب انتقادهایی از جانب دستگاه قضایی شد به طوری که چندی قبل رییس دیوان عدالت اداری گفت نباید از مجوزی که پیش تر برای کتاب یا فیلم صادر شده، ‌عدول کرد.
آیت‌ا... علی رازینی گفته است: اصل بر این است که اگر به کسی مجوز دادیم،‌ حرفمان را پس نگیریم زیرا این امر موجب بی‌اعتمادی مردم به حکومت می‌شود. رییس دیوان عدالت اداری حتی تا آنجا تاکید می‌کند که «باید برای شخصی که بر اساس مجوز صادره اقدام به سرمایه‌گذاری کرده،‌ جبران خسارت شود. به همین دلیل در این قبیل موارد اگر کسی به دستگاه قضایی مراجعه کند، ‌حکم به ورود دادخواستش داده می‌شود زیرا مجوز دادن و بعد جلوی آن را گرفتن با آن‌ که از اول مجوزی صادر نشود،‌ تفاوت دارد.»