سوسیالیست ضد دولت

اگر چه اوئن، سن سیمون و شارل فوریه را نخستین سوسیالیست‌ها می‌دانند، لیکن آثار هیچ کدام به اندازه پرودون (۱۸۶۵-۱۸۰۹)، و به خصوص در فرانسه در سال‌های قبل و بعد از انقلاب ۱۸۴۸، خواننده پیدا نکردند. افزون بر این، پرودون اولین سوسیالیستی است که در برابر اقتصاد متعارف آن زمان به بحث جدلی پرداخت. لذا مارکس در انتخاب پرودون برای انتقاد شدید از او در کتاب فلسفه فقر اشتباه نکرده بود. آنچه باعث شهرت پرودون شده بود، قدرت عقاید او نبود، بلکه نثر نیشدار نوشته‌های او است. کتاب فقر چیست؟ او که در سال ۱۸۴۰ منتشر شد، پاسخی جاودانه در خود دارد: «مالکیت دزدی است». اما، در واقع همه آثار پرودون مملو از جملات قابل نقل است. از این نظر و از بسیاری جهات دیگر، پرودون از سوسیالیست‌های زمان خود فاصله زیاد دارد. او نهضت‌های حمایت از حقوق زنان، ‌آزادی جنسی و قوانین مدنی ازدواج را رد می‌کرد و حامی خانواده‌های هسته‌ای بود. بسیاری از عقاید پرودون همان عقاید اجتماعی کاسبکاران خرده پا است. از سوی دیگر، مثل بسیاری از سوسیالیست‌های آن زمان، انسانی غیرمذهبی و ضد یهودیت بود. لیکن آنچه او را از دیگر سوسیالیست‌ها متمایز می‌سازد، نظرات او در مورد دولت است. او هیچ ابایی نداشت که خود را آنارشیست بخواند و وجود دولت را از بیخ و بن نفی می‌کرد. او به جای دولت خواهان نوعی «توافق» با مجموعه قراردادهایی داوطلبانه میان جوامع بزرگ کشاورزی صنعتی بود، نوعی نظام فدرال که اساسنامه آن را پرودون به دقت تعیین کرده بود. او با استفاده ضمنی از نظریه ارزش - کار، تحصیل هرگونه درآمد «کار نکرده» و نیز اخذ اجاره را در این جوامع ممنوع می‌دانست. در عین حال، می‌‌گفت باید یک «بانک مردم» اقتصاد را پولی و برای سرمایه‌گذاری وام اعطا کند. مارکس با دست انداختن نظرات اقتصادی کودکانه پرودون کیف می‌کرد و باید اعتراف نمود که اقتصاد نقطه قوت پرودون نبود.

بسیاری از سوسیالیست‌های آن زمان، فرزندان طبقه متوسط و حتی طبقات بالای جامعه بودند، در حالی که پرودون فرزند یک آبجو ساز بود که ورشکست شده بود. پرودون کودکی خود را در فقر کامل گذراند (و این مطلبی است که او بارها به خوانندگان خود تذکر داده است) و تنها توانست از طریق کار در چاپخانه درآمدی کسب و تحصیلات دوره دبیرستان را تمام کند. او در ۲۹ سالگی تحصیلات عالیه را آغاز کرد، ولی هیچ‌گاه نتوانست آن را به اتمام رساند. پرودون پس از مدتی کار برای یک شرکت کشتیرانی در لیون فرانسه، به پاریس رفت و در سال ۱۸۴۸ به عنوان عضو مجلس ملی انتخاب شد. در این زمان دیگر پرودون روزنامه‌نگار و نویسنده مشهوری شده بود. او در سال ۱۸۴۹ به خاطر نوشتن مقالات تند و افتراآمیز دستگیر و به سه سال زندان محکوم شد. پرودون در ایام زندان نیز از نوشتن دست برنداشت و لذا به بلژیک تبعید شد. پرودون در سال ۱۸۶۲ بخشوده شد و به فرانسه بازگشت. او در سال ۱۸۶۵ درگذشت.