کامران کرمی: یک موسسه آمریکایی از تلاش دولت عربستان سعودی برای توسعه قابلیت‌های هسته‌ای و احتمال افزایش این تلاش‌ها به منظور دستیابی به فناوری هسته‌ای نظامی با هدف مقابله با ایران خبر داده است. موسسه غیردولتی «علوم و امنیت بین‌الملل» مستقر در واشنگتن در تازه‌ترین گزارش خود از تشکیل یک تیم جدید تحقیقات هسته‌ای در عربستان سعودی برای توسعه قابلیت‌های هسته‌ای عربستان به منظور مقابله با برنامه هسته‌ای ایران خبر داده است. براساس این گزارش مقامات دولت سعودی می‌خواهند با کسب دانش هسته‌ای با ایران موازنه برقرار کنند و در برابر آنچه که تهدیدهای ناشی از برنامه هسته‌ای ایران می‌خوانند، ایمن باشند. تلاش‌های دولت عربستان سعودی برای کسب دانش هسته‌ای از زمان انعقاد موافقت‌نامه هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی در تابستان سال ۲۰۱۵ نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه در بخش‌هایی شاهد افزایش هم بوده است. موسسه علوم و امنیت بین‌الملل که بر روند فعالیت‌های هسته‌ای کشورها نظارت دارد نسبت به تلاش‌های دولت عربستان هشدار داده و آن را در آینده نزدیک یک تهدید در حال رشد دانسته است.دیوید آلبرایت، بنیانگذار این موسسه و همان کسی که با گزارش‌های تند خود بر حساسیت بر سر برنامه هسته‌ای ایران افزود، در این گزارش که ۳۰ مارس (۱۱ فروردین) منتشر شده است، می‌نویسد: «توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی هر چند از فوریت مساله توسعه قابلیت‌های هسته‌ای برای سعودی‌ها کاسته، اما در برنامه آنها برای توسعه همه‌جانبه قابلیت‌های هسته‌ای تاثیری نداشته است.»

براساس این گزارش دولت عربستان سعودی هم اکنون در مراحل اولیه توسعه قابلیت‌های هسته‌ای است و احتمال دارد در آینده نزدیک به‌دنبال توسعه قابلیت‌های هسته‌ای نظامی باشد. دولت عربستان سعودی اعلام کرده که برنامه ساخت ۱۶ رآکتور هسته‌ای را در دستور کار خود دارد. در گزارش موسسه علوم و امنیت بین‌الملل تاکید شده که برجام باعث از میان رفتن تلاش‌ها و توجه دولت سعودی به کسب فناوری هسته‌ای نظامی نشده، اما در عین حال فوریت این مساله را در کوتاه مدت کاهش داده است. بنابراین با توجه به گزارش موسسه علوم و امنیت بین‌الملل، می‌توان چرایی جاه‌طلبی‌های هسته‌ای عربستان را در ۴ مورد زیر بیان کرد:

نگرانی از به هم خوردن موازنه منطقه‌ای

از دید بازیگران نظام بین‌الملل، سازماندهی موازنه منطقه‌ای به‌عنوان یکی از ضرورت‌های امنیتی در شرایط و محیط‌های بحرانی تلقی می‌شود. با توجه به اینکه بحران یکی از واقعیت‌های محیط خاورمیانه و خلیج‌فارس محسوب می‌شود، نیاز است که برای عبور از آن به سازماندهی موازنه منطقه‌ای پرداخت. در این چارچوب، برنامه هسته‌ای ایران دارای اثرات منطقه‌ای است و می‌تواند موازنه منطقه‌ای را با تصویر متغیر و متفاوتی روبه‌رو سازد. سعودی‌ها معتقدند دست یافتن ایران به فناوری هسته‌ای در خاورمیانه باعث خواهد شد تا از یک‌سو موازنه قوا در سطح منطقه به هم خورده و از سوی دیگر این دستیابی موجبات تشویق مسابقه هسته‌ای را فراهم کند. به خصوص که این دستیابی ایران در کنار سایر فاکتورهای قدرت منطقه‌ای‌اش سبب می‌‌شود تهدیدات جدیدی در محیط پیرامونی عربستان بروز کند.

رقابت با همسایگان

گسترش قابلیت‌های هسته‌ای در اشکال مختلف آن در خاورمیانه و شبه قاره سبب شده تا سعودی‌ها، محیط منطقه‌ای را برای مسابقه تسلیحاتی هسته‌ای مساعد بدانند. توان اتمی هند، پاکستان و رژیم صهیونیستی در منطقه باعث شده تا سعودی‌ها تلاش دیگر بازیگران چون ایران، ترکیه و مصر را در جهت رسیدن به سلاح هسته‌ای ارزیابی کنند. چنین ذهنیتی باعث شده تا آنها با گرایش به سمت این توانمندی از طریق دولت‌های بهره‌مند، میل خود برای رسیدن به این قابلیت را نشان دهند. بر این مبنا دولت عربستان طی دودهه گذشته تلاش‌هایی را برای دستیابی به این تکنولوژی عمدتا با پاکستان و چین صورت داده است. عربستان کمک‌های مالی را در اختیار صنایع دفاعی پاکستان قرار داده و به گفته کارشناسان غربی به آزمایشگاه‌های ساخت تجهیزات موشکی و هسته‌ای این کشور کمک کرده است. گری سیمور، مشاور باراک اوباما رئیس‌جمهوری سابق آمریکا در زمینه خلع سلاح معتقد بود که سعودی‌ها معتقدند نوعی تفاهم میان آنها و پاکستان وجود دارد که در بدترین حالت خواهند توانست از پاکستان سلاح‌های اتمی دریافت کنند. صرف‌نظر از وجود یا نبود چنین تفاهمی میان دو کشور در دهه ۱۹۹۰، عربستان از یک دهه اخیر به بازنگری جدی نگاه استراتژیک خود به محیط امنیتی در حال تغییر و چشم‌انداز دستیابی به فناوری هسته‌ای پرداخته است.

آینده مبهم توافق هسته‌ای ایران

مقامات سعودی به‌دلیل نگرانی‌ها از پایان یافتن دوره ۱۰ ساله توافق هسته‌ای یا احتمال بر هم خوردن این توافق پیش از این موعد، برنامه خود برای توسعه قابلیت‌های هسته‌ای نظامی خود را متوقف نکرده، هر چند ممکن است در کوتاه‌مدت از شدت آن کاسته باشند. در حال حاضر دولت سعودی برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود را با تلاش برای ساخت رآکتورهای برنامه‌ریزی شده پیش می‌برد و در عین حال با کشورهایی چون روسیه، کره‌جنوبی و چین همکاری می‌کند. همچنین براساس این گزارش دولت سعودی در حال تشکیل یک تیم کاری از مهندسان و دانشمندان هسته‌ای است که کار توسعه قابلیت‌های هسته‌ای این کشور را پیش ببرند.

احساس رهایی از سوی آمریکا

چهارمین عاملی که به ذهنیت مقامات سعودی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای دامن زده است، نوعی احساس رهایی از سوی آمریکا است. به‌خصوص که سیاست‌های انتقال به شرق آسیا و تمرکز بر چین از سوی واشنگتن باعث شده تا متحدان خاورمیانه‌ای آمریکا نگران به حاشیه رفتن در راهبرد سیاسی و نظامی-امنیتی این کشور باشند. ۸ سال ریاست‌جمهوری اوباما در عدم حمایت مناسب از اعراب و در راس آنها عربستان باعث شکل‌گیری این احساس شده و هم‌اینک نیز دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری جدید آمریکا با طرح پرداخت هزینه برای تامین امنیت نیز بر این بیم و تردید دامن زده است. از این‌رو جدا از جاه‌طلبی‌های عربستان برای ایفای نقش برتر در خاورمیانه، شاهد نگرانی‌های عمیق این کشور در محیط پرآشوب خاورمیانه هستیم.