احساس نیاز ترکیه به ایران
رحیم رئیس‌نیا
پژوهشگر ارشد مسائل ترکیه

سفر احمد داوود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه بیشتر در راستای تامین اهداف اقتصادی آن کشور قابل بررسی است. زیرا امروز ترکیه با تحریم از سوی روسیه مواجه است و شرایط مساعدی ندارد؛ از سوی دیگر ایران نیز پس از به ثمر رسیدن برجام و برداشته شدن تحریم‌ها به موقعیت خوبی برای سرمایه‌گذاری کشورهای خارجی تبدیل شده است.

در عین حال امروز شرایط در سوریه نیز اصلا به نفع ترکیه نیست؛ دولت ترکیه حساسیت زیادی روی مساله کرد‌ها دارد و این در شرایطی است که اکنون انتظار می‌رود آن بخشی از حلب که در مرز ترکیه است با پشتیبانی آمریکا و روسیه توسط کردها اشغال شود. ترکیه در این رابطه به‌دنبال نوعی همکاری با ایران است تا این مساله را به نفع خود حل کند. یک نکته را نیز نباید از نظر دور داشت مبنی بر آنکه در سیاست خارجی‌ اوغلو و رجب طیب اردوغان، اختلاف و تفاوت دیدگاه پنهانی وجود دارد. از خاطر نبرده‌ایم که داوود اوغلو، طراح سیاست تنش صفر با همسایگان است ولی اردوغان به صراحت سیاست‌های توسعه‌طلبانه در منطقه را در دستور کار قرار داده است. این سیاست‌ها و دیدگاه‌ها با یکدیگر انطباق ندارد، بنابراین اوغلو یا با هماهنگی اردوغان یا بدون هماهنگی احتمالا در این سفر، مسائلی را مطرح می‌کند که خیلی با سیاست‌های حزب حاکم بر ترکیه همخوانی نخواهد داشت.

با توجه به سوابقی که اردوغان طی چند ماه اخیر در مناسبات با ایران در پرونده خود ثبت کرده، دشوار است که او به شخصه با ایران وارد مذاکره شود و احتمال زیاد اوغلو به نمایندگی از اردوغان به تهران آمده تا سیاست ملایم‌تری را به ایران نشان دهد. از جمله مسائل مشترکی که ایران و ترکیه درباره آنها می‌توانند مذاکره داشته باشند، مساله کردها و سوریه است. امروز ترکیه در منطقه دست بالا را ندارد و خیالات و تصوراتی که در مورد کردها داشت، طی چند هفته نقش بر آب شد. در سوریه هم به همین صورت است یعنی سیاست خارجی و داخلی ترکیه با شکست مواجه شده و این مساله آنها را وادار کرده است که با ایران وارد تعامل شوند. باوجودی که در دوره حکومت اردوغان بر روابط دوستی ایران و ترکیه سایه افتاده است اما به دلیل اشتراک منافع، آنکارا چاره‌ای جز نزدیکی به ایران ندارد.

از دیگر سو، تهران می‌تواند در نزدیک کردن ترکیه و روسیه و حل اختلافات آن دو کشور نیز نقش موثری ایفا کند.سیاست دولت ترکیه به رهبری اردوغان به این صورت است که هرگاه نیاز داشته باشند، به راحتی به سمت یک دولت یا کشور دست دوستی دراز می‌کنند. همچنان که دولت آنکارا با دولت تل‌آویو اختلافات زیادی داشت اما ترکیه زمانی که از سوی منطقه و برخی متحدانش چون ناتو و آمریکا تحت فشار قرار گرفت و با آنها دچار اختلاف شد، به سمت اسرائیل دست دوستی دراز کرد. در مصاحبه‌ای از رئیس‌جمهوری ترکیه پرسیدند که شما تا دیروز با اسرائیل اختلاف داشتید. حال چه مساله‌ای پیش آمده که با آنها مذاکرات دوستانه انجام می‌دهید که اردوغان در پاسخ گفت: «ما به ‌آنها احتیاج داریم.» بنابراین امروز نیز احساس نیاز، آنها را به ایران نزدیک کرده است.در نهایت با توجه به سیاست‌های صلح‌طلبانه‌ای که ایران در پیش گرفته و از آنجا که ترکیه نیز برای ایران به لحاظ اقتصادی و مناسبات منطقه‌ای اهمیت استراتژیک دارد، تهران به آنکارا روی خوش نشان خواهد داد. اگر ایران بتواند سیاست‌هایش را با اهداف استراتژیکش هماهنگ و تنظیم کند، بدون شک دوستی با ترکیه به نفع ایران نیز خواهد بود.