محسن فاتحی‌زاده

پژوهشگر

یکی از مهم‌ترین دلایلی که حمل‌ونقل ریلی در ایران در مقایسه با حمل‌ونقل جاده‌ای رشد نیافته است گران درآمدن حمل بار در حوزه ریل است، این گرانی ۳ دلیل عمده دارد؛ ۱) نیاز به تخلیه و بارگیری بیشتر در حمل‌ونقل ریلی، ۲) اخذ عوارض دولتی بیشتر در حمل‌ونقل ریلی در قالب حق دسترسی در مقایسه با حمل‌ونقل جاده‌ای و عجیب‌ترین موضوع، ۳) اخذ مالیات بر ارزش افزوده بیش از ۱۰ برابر در حمل‌ونقل ریلی در مقایسه با حمل‌ونقل جاده‌ای است. این نکته آخر شاید در ابتدای امر موضوعی غیرواقعی به نظر آید ولی به‌دلیل سازوکاری که در بازار حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای وجود دارد عملا محقق شده است.

مبنای پرداخت مالیات بر ارزش افزوده توسط شرکت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای در کامیون‌هایی که خودشان مالک هستند ۹ درصد کل کرایه حمل است، اما در کامیون‌های خود مالک ۹ درصد صرفا به مبلغ کمیسیون راننده که حداکثر رقمی بین ۸ تا ۱۰ درصد کل کرایه حمل است را شامل می‌شود.

پر واضح است که به‌دلیل سهم بسیار بالای کامیون‌های خود مالک در حمل‌ونقل جاده‌ای و گرایش بسیار بالای شرکت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای برای فرار از مالیات بر ارزش افزوده، عملا نهایتا معادل ۷۲/ ۰ درصد = ۸ درصد × ۹ درصد مبلغی است که به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده در حمل‌ونقل جاده‌ای پرداخت می‌شود.

اما در طرف مقابل به‌دلیل اینکه صاحبان ناوگان باری در حمل‌ونقل ریلی معدود و بزرگ بوده و حجم قراردادهای آنها بسیار بزرگ‌تر از قراردادهای حمل‌ونقل جاده‌ای است و همواره یک طرف معاملات آنها یک دستگاه دولتی به‌نام راه‌آهن است، بنابراین به هیچ عنوان امکان فرار مالیاتی در آنها وجود نداشته و باید به اندازه ۹ درصد کل کرایه حمل بار را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده بپردازند، اما از آنجایی که این شرکت‌ها طبیعتا ۹ درصد را از مصرف‌کننده نهایی یعنی صاحبان بار اخذ و پرداخت می‌کنند، موجب می‌شود کرایه حمل بار فقط از این محل در حمل‌ونقل ریلی بیش از ۸ درصد گران‌تر از حمل‌ونقل جاده‌ای باشد.

نکته دیگر اینکه به‌دلیل آنکه بخش مهمی از مبلغ کرایه حمل (حدود ۷۰ درصد) در حمل‌ونقل ریلی بابت حق دسترسی به دولت پرداخت می‌شود به‌گونه‌ای می‌توان ادعا کرد این نوع مالیات، مالیات مضاعف است.

بنابراین هم به‌دلیل اجحافی که به این صورت به صاحبان بار ریلی می‌شود هم فراتر از آن به‌دلیل اولویتی که در سیاست‌های کلی برنامه ششم برای حمل‌ونقل ریلی درنظر گرفته شده است، باید قانون مالیات بر ارزش افزوده در حمل‌ونقل ریلی به گونه‌ای اصلاح یا تفسیر شود که این سیاست‌گذاری متناقض آشکار در حوزه حمل‌ونقل کشور رفع شده و مالیات بر ارزش افزوده از یک عامل بازدارنده در حمل‌ونقل ریلی به عامل پیش برنده آن تبدیل شود.